مقام ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۹: خط ۹:


== معرفی ==
== معرفی ==
مقام، قدمگاه و محلّ ایستادن شخص است و مقام ابراهیم سنگی است که آن حضرت هنگام ساختن کعبه یا وقت دعوت از مردم برای انجام حج، روی آن ایستاده و جای قدم‌های آن حضرت، به معجزه الهی، در آن نقش بسته است.<ref>حسن شُراب، محمد محمد، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی (ترجمه المعالم الأثیره فی السنة و السیرة)، ترجمه حمید رضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش، ص۳۹۱.</ref>
از نقاط مقدس مسجدالحرام، مقام ابراهیم است. این مکان مربوط به زمانی است که ابراهیم(ع) دیوارهای کعبه را بالا می‌برد؛ آنگاه که دیوار بالا رفت، به حدی که دست بدان نمی‌رسید، سنگی آوردند و ابراهیم(ع) بر روی آن ایستاد و سنگ‌ها را از دست اسماعیل(ع) گرفت و دیوار کعبه را بالا برد. در روایات دیگری آمده است که ابراهیم(ع) بر روی این سنگ ایستاد و مردم را به حج فرا خواند. بر روی این سنگ، اثر پای ابراهیم (ع) مشخص است.<ref>جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۹۹ تا ۱۰۱.</ref>


مقام ابراهیم جایگاهی است با فاصله تقریبی ۱۳ متر از کعبه، که بر حاجیان لازم است بعد از طواف خانه خدا، پشت آن دو رکعت نماز بگزارند و در آنجا سنگی قرار دارد که حضرت ابراهیم برای بالا بردن دیوارهای کعبه، بر روی آن ایستاده است و آن سنگ فعلًا در محفظه‌ای نگهداری می‌شود.<ref>قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۸.</ref>
مقام، قدمگاه و محلّ ایستادن شخص است و مقام ابراهیم سنگی است که ابراهیم(ع) هنگام ساختن کعبه یا وقت دعوت از مردم برای انجام حج، روی آن ایستاده و جای قدم‌های او، به معجزه الهی، در آن نقش بسته است.<ref>حسن شُراب، محمد محمد، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی (ترجمه المعالم الأثیره فی السنة و السیرة)، ترجمه حمید رضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش، ص۳۹۱.</ref>


از نقاط مقدس مسجدالحرام، مقام ابراهیم است. این مکان مربوط به زمانی است که ابراهیم(ع) دیوارهای کعبه را بالا می‌برد؛ آنگاه که دیوار بالا رفت، به حدی که دست بدان نمی‌رسید، سنگی آوردند و ابراهیم(ع) بر روی آن ایستاد و سنگ‌ها را از دست اسماعیل(ع) گرفت و دیوار کعبه را بالا برد. در روایات دیگری آمده است که ابراهیم(ع) بر روی این سنگ ایستاد و مردم را به حج فرا خواند. بر روی این سنگ، اثر پای ابراهیم (ع) مشخص است.<ref>جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۹۹ تا ۱۰۱.</ref>
مقام ابراهیم جایگاهی است با فاصله تقریبی ۱۳ متر از کعبه، که بر حاجیان لازم است بعد از طواف خانه خدا، پشت آن دو رکعت نماز بگزارند و در آنجا سنگی قرار دارد که حضرت ابراهیم برای بالا بردن دیوارهای کعبه، بر روی آن ایستاده است و آن سنگ در محفظه‌ای نگهداری می‌شود.<ref>قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۸.</ref>


مقام ابراهیم از نشانه‌های روشن الهی و از نظر مشهور همان سنگ معروف در نزدیکی کعبه است جایگاه ابراهیم علیه السلام، هنگام بالا بردن پایه‌های بیت «کعبه» بوده است در این سنگ، أثر قدم انسان آشکار دیده می‌شود و این خود معجزه و آیه ای الهی است که در یک جسم سخت و محکم، پا فرورود و اثر آن سالیان دراز باقی بماند و سیل‌ها و جنگ‌ها و غارت‌ها را پشت سرگذارد. در تفسیر دیگر از مقام ابراهیم از ابن عبّاس و مجاهد و عطا نقل شده است، ولی روایات، نظر مشهور را تأیید می‌کند. در زمان وقوع این معجزه الهی و ایستادن ابراهیم علیه السلامبر این سنگ، اختلاف نظر هست، بعضی آن را هنگام بنای کعبه و بالا بردن پایه‌های کعبه می‌دانند و معتقدند که حضرت ابراهیم علیه السلام بر آن می‌ایستاده است تا بتواند قسمت بالایی دیوار کعبه را بسازد. دسته دوّم می‌گویند: حضرت ابراهیم علیه السلام هنگام اعلان حجّ، جهت امتثال امر «واذّن فی الناس بالحجّ» بر روی این سنگ ایستاد. برخی نیز می‌گویند: این سنگ در تمام واقعه‌های ذکر شده مورد استفاده حضرت ابراهیم علیه السلام قرار گرفته است.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، سیمای حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۴۴ و ۴۵.</ref>
مقام ابراهیم از نظر مشهور همان سنگ معروف در نزدیکی کعبه است. جایگاه ابراهیم(ع)، هنگام بالا بردن پایه‌های بیت «کعبه» بوده است. در این سنگ، اثر قدم انسان آشکار دیده می‌شود و این خود معجزه و آیه‌ای الهی است که در یک جسم سخت و محکم، پا فرو رود و اثر آن سالیان دراز باقی بماند و سیل‌ها و جنگ‌ها و غارت‌ها را پشت سرگذارد. در زمان وقوع این معجزه الهی و ایستادن ابراهیم (ع) بر این سنگ، اختلاف نظر هست، بعضی آن را هنگام بنای کعبه و بالا بردن پایه‌های کعبه می‌دانند و معتقدند که حضرت ابراهیم(ع) بر آن می‌ایستاده است تا بتواند قسمت بالایی دیوار کعبه را بسازد. دسته دوّم می‌گویند: حضرت ابراهیم(ع) هنگام اعلان حجّ، جهت امتثال امر «واذّن فی الناس بالحجّ» بر روی این سنگ ایستاد. برخی نیز می‌گویند: این سنگ در تمام واقعه‌های ذکر شده مورد استفاده حضرت ابراهیم(ع) قرار گرفته است.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، سیمای حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۴۴ و ۴۵.</ref>


در اصل، سنگی بوده که حضرت ابراهیم علیه السّلام در هنگام ساختن کعبه روی آن می‌ایستاد. بعدها کنار این سنگ مصلّای کوچکی ساخته شد که مردم بعد از طواف، در آنجا دو رکعت نماز می‌خواندند. این مصلّا در عملیات توسعه مسجد الحرام خراب شد و محلّ نماز به شرق مصلّای قبلی منتقل شد که روبه‌روی چاه زمزم از سمت شمال واقع است. بر روی آن سنگ شیشه‌ای بلوری گذاشته‌اند که از پشت آن جای پاهای ابراهیم که بر سنگ نقش بسته است دیده می‌شود.<ref>حسن شُراب، محمد محمد، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی (ترجمه المعالم الأثیره فی السنة و السیرة)، ترجمه حمید رضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش، ص۳۹۱.</ref>
در اصل، سنگی بوده که حضرت ابراهیم (ع) در هنگام ساختن کعبه روی آن می‌ایستاد. بعدها کنار این سنگ مصلّای کوچکی ساخته شد که مردم بعد از طواف، در آنجا دو رکعت نماز می‌خواندند. این مصلّا در عملیات توسعه مسجد الحرام خراب شد و محلّ نماز به شرق مصلّای قبلی منتقل شد که روبه‌روی چاه زمزم از سمت شمال واقع است. بر روی آن سنگ شیشه‌ای بلوری گذاشته‌اند که از پشت آن جای پاهای ابراهیم که بر سنگ نقش بسته است دیده می‌شود.<ref>حسن شُراب، محمد محمد، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی (ترجمه المعالم الأثیره فی السنة و السیرة)، ترجمه حمید رضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش، ص۳۹۱.</ref>


=== شکل ظاهری ===
=== شکل ظاهری ===
خط ۲۵: خط ۲۵:
در گذشته، بر روی این محل، بنایی بزرگ از آجر و سنگ و چوب بنا شده بود که اطراف آن را با آیات قرآن مزیّن کرده بودند. از آنجا که این قبّه قسمتی از مسجد را به خود اختصاص داده و از فضای مطاف کاسته بود، به تدریج از انتقال آن به محلی دیگر در مسجد الحرام سخن به میان آمد. گفتنی است بنا به برخی از اقوال، مقام ابراهیم تا فتح مکه داخل کعبه بوده و پس از فتح، رسول خدا (ص) آن را درآورد و کنار کعبه، نزدیک در نصب کرد. زمانی که آیه " وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی نازل شد، آن حضرت دستور داد تا مقام را جایی که اکنون قرار گرفته انتقال دهند. نقل‌های دیگر حاکی است که تا زمان خلیفه دوم به کعبه چسبیده بوده و وی آن را به این محل منتقل کرده است. این نقل‌های متفاوت، زمینه نظریه تغییر محل مقام را فراهم کرد. درباره انتقال مقام به نقطه دیگر مسجد، در حوالی سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰ قمری، بحث‌های زیادی میان علمای اهل سنت صورت گرفت. ابتدا قرار بود که مقام به مقصوره ای که در نزدیکی باب بنی شیبه ساخته شد، منتقل شود؛ اما به دلیل مخالفت عمومی علمای اسلامی در سایر نقاط با این اقدام و تأکید بر ابقای آن در محل قبلی ـ والبته در مقصوره فلزی موجود ـ دولت سعودی پذیرفت تا آن را در بنای کوچکتری که امروزه موجود است، قرار دهد. مقصوره جدید در ۱۸ رجب سال ۱۳۸۷ هجری قمری نصب شد و گویا اندکی بعد مقصوره ای به همان صورت، با طراحی نوینی ساخته و نصب شد. مقصوره قبلی در موزه حرم در مکه مکرمه نگاهداری می‌شود.<ref>جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۹۹ تا ۱۰۱.</ref>
در گذشته، بر روی این محل، بنایی بزرگ از آجر و سنگ و چوب بنا شده بود که اطراف آن را با آیات قرآن مزیّن کرده بودند. از آنجا که این قبّه قسمتی از مسجد را به خود اختصاص داده و از فضای مطاف کاسته بود، به تدریج از انتقال آن به محلی دیگر در مسجد الحرام سخن به میان آمد. گفتنی است بنا به برخی از اقوال، مقام ابراهیم تا فتح مکه داخل کعبه بوده و پس از فتح، رسول خدا (ص) آن را درآورد و کنار کعبه، نزدیک در نصب کرد. زمانی که آیه " وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی نازل شد، آن حضرت دستور داد تا مقام را جایی که اکنون قرار گرفته انتقال دهند. نقل‌های دیگر حاکی است که تا زمان خلیفه دوم به کعبه چسبیده بوده و وی آن را به این محل منتقل کرده است. این نقل‌های متفاوت، زمینه نظریه تغییر محل مقام را فراهم کرد. درباره انتقال مقام به نقطه دیگر مسجد، در حوالی سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰ قمری، بحث‌های زیادی میان علمای اهل سنت صورت گرفت. ابتدا قرار بود که مقام به مقصوره ای که در نزدیکی باب بنی شیبه ساخته شد، منتقل شود؛ اما به دلیل مخالفت عمومی علمای اسلامی در سایر نقاط با این اقدام و تأکید بر ابقای آن در محل قبلی ـ والبته در مقصوره فلزی موجود ـ دولت سعودی پذیرفت تا آن را در بنای کوچکتری که امروزه موجود است، قرار دهد. مقصوره جدید در ۱۸ رجب سال ۱۳۸۷ هجری قمری نصب شد و گویا اندکی بعد مقصوره ای به همان صورت، با طراحی نوینی ساخته و نصب شد. مقصوره قبلی در موزه حرم در مکه مکرمه نگاهداری می‌شود.<ref>جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۹۹ تا ۱۰۱.</ref>


تغییر مکان «مقام ابراهیم» از مسلّمات تاریخ است و بسیاری ازکتاب‌های سیره و حدیث و تاریخ آن را از مکان کنونی اش به کعبه نزدیک تر یا حتّی چسبیده به آن دانسته‌اند. بر طبق آنچه که از برخی احادیث، به دست می‌آید، ابتدا در جاهلیت آن را از کعبه دورتر بردند و سپس پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن را پس از فتح مکّه به جای نخستینش بازگرداند، یعنی همان مکانی که ابراهیم علیه السلام آن را نهاده بود و سپس عمر آن را به مکانی که هم‌اکنون قرار دارد، انتقال داد. در علّت این انتقال اختلاف کرده‌اند: برخی آن را به جهت سیلی می‌دانند که مقام را با خود برد و برخی دیگر به جهت توسعه دادن مکان طواف و دسته ای به جهت این که زیر پای طواف کنندگان نرود، دانسته‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، سیمای حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۴۴ و ۴۵.</ref>
گفته شده تغییر مکان مقام ابراهیم از مسلّمات تاریخ است و بسیاری از کتاب‌های سیره و حدیث و تاریخ آن را از مکان کنونی‌اش به کعبه نزدیک‌تر یا حتّی چسبیده به آن دانسته‌اند. بر طبق آنچه که از برخی احادیث، به دست می‌آید، ابتدا در جاهلیت آن را از کعبه دورتر بردند و سپس پیامبر اکرم(ص) آن را پس از فتح مکه به جای نخستینش بازگرداند، یعنی همان مکانی که ابراهیم (ع) آن را نهاده بود و سپس عمر آن را به مکانی که هم‌اکنون قرار دارد، انتقال داد. در علّت این انتقال اختلاف کرده‌اند. برخی آن را به جهت سیلی می‌دانند که مقام را با خود برد و برخی دیگر به جهت توسعه دادن مکان طواف و دسته ای به جهت این که زیر پای طواف کنندگان نرود، دانسته‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، سیمای حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۴۴ و ۴۵.</ref>


== در قرآن ==
== در قرآن ==
در قرآن در دو آیه به مقام ابراهیم اشاره شده است<ref>معینی، محسن، «مقام ابراهیم»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ۱۳۸۱ش، ص۲۱۳۷.</ref>.
در قرآن در دو آیه به مقام ابراهیم اشاره شده است<ref>معینی، محسن، «مقام ابراهیم»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ۱۳۸۱ش، ص۲۱۳۷.</ref>.


{{قرآن|وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی|ترجمه=و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید|سوره=بقره|آیه=۱۲۵}}
{{قرآن|وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی|ترجمه=و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید|سوره=بقره|آیه=۱۲۵}} در اینکه منظور از مقام ابراهیم چیست در میان مفسران گفتگو است. بعضی گفته‌اند: تمام حج مقام ابراهیم است؛ بعضی به معنی «عرفه» و «مشعر الحرام» و «جمرات سه‌گانه» گرفته‌اند، و بعضی گفته‌اند «تمام حرم مکه»، مقام محسوب می‌شود. ولی ظاهر آیه همانگونه که در روایات اسلامی وارد شده و بسیاری از مفسران نیز گفته‌اند اشاره به همان مقام معروف ابراهیم است که محلی است در نزدیکی خانه کعبه، و حجاج بعد از انجام طواف به نزدیک آن می‌روند و نماز طواف بجا می‌آورند. بنا بر این منظور از «مصلی» نیز محل نماز است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۴۸.</ref> برخی دیگر گفته‌اند کلمه (مصلی) اسم مکان از صلاة بمعنای دعاء است، و معنایش این است که از مقام ابراهیم(ع) مکانی برای دعاء بگیرید.<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۲۴.</ref>
در اینکه منظور از مقام ابراهیم چیست؟ در میان مفسران گفتگو است، بعضی گفته‌اند: تمام «حج» مقام ابراهیم است، بعضی به معنی «عرفه» و «مشعر الحرام» و «جمرات سه‌گانه» گرفته‌اند، و بعضی گفته‌اند «تمام حرم مکه»، مقام محسوب می‌شود.
ولی ظاهر آیه همانگونه که در روایات اسلامی وارد شده و بسیاری از مفسران نیز گفته‌اند اشاره به همان مقام معروف ابراهیم است که محلی است در نزدیکی خانه کعبه، و حجاج بعد از انجام طواف به نزدیک آن می‌روند و نماز طواف بجا می‌آورند. بنا بر این منظور از «مصلی» نیز محل نماز است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۴۸.</ref>
 
کلمه (مصلی) اسم مکان از صلاة بمعنای دعاء است، و معنایش اینست که از مقام ابراهیم ع مکانی برای دعاء بگیرید.<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۲۴.</ref>
 
{{قرآن|فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ|ترجمه=در آن نشانه‌هایی روشن [از ربوبیّت، لطف، رحمت خدا و از جمله] مقام ابراهیم است|سوره=آل‌عمران|آیه=۹۷}}
 
از میان این نشانه‌های روشن، مقام ابراهیم به خصوص ذکر شده، زیرا محلی است که در آن ابراهیم ایستاد، به خاطر بنای کعبه، یا به خاطر انجام مراسم حج یا برای دعوت عمومی مردم برای انجام این مراسم بزرگ، و در هر حال از مهمترین آیات مزبور است و خاطرات بی‌نظیری از فداکاریها، اخلاصها، و اجتماعها را زنده می‌کند. در این که منظور از «مَقامُ إِبْراهِیمَ» خصوص آن نقطه‌ای است که هم‌اکنون سنگ مخصوصی که اثر پای ابراهیم بر آن نمایان است در آنجا است، یا منظور از آن تمام «حرم مکه» و یا «تمام مواقف حج» است، در میان مفسران گفتگو است ولی در روایتی که از امام صادق ع در کتاب کافی نقل شده اشاره به همان احتمال اول شده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۵.</ref>


در تعیین مقام ابراهیم(ع) ۴ قول است
در جای دیگر قرآن آمده است:{{قرآن|فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ|ترجمه=در آن نشانه‌هایی روشن [از ربوبیّت، لطف، رحمت خدا و از جمله] مقام ابراهیم است|سوره=آل‌عمران|آیه=۹۷}} در این که منظور از «مَقامُ إِبْراهِیمَ» خصوص آن نقطه‌ای است که هم‌اکنون سنگ مخصوصی که اثر پای ابراهیم بر آن نمایان است در آنجا است، یا منظور از آن تمام «حرم مکه» و یا «تمام مواقف حج» است، در میان مفسران گفتگو است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۵.</ref>


۱- طبق روایتی که از حضرت صادق علیه السلام نقل گردیده است «مقام ابراهیم» همان نقطه‌ای که در مسجد الحرام باین نام معروف است.
== اقوال درباره مقام ابراهیم(ع) ==
۱- طبق روایتی که از حضرت صادق (ع) نقل گردیده است «مقام ابراهیم» همان نقطه‌ای که در مسجد الحرام باین نام معروف است.


شخصی از آن حضرت پرسید، کسی که طواف واجب خود را بجا آورد ولی فراموش کرد که نماز طواف را در «مقام ابراهیم» بخواند وظیفه‌اش چیست؟ حضرتش فرمود: «در همان مقام بعد از چند روز هم که باشد باید نماز طواف را بجا بیاورد زیرا خداوند می‌فرماید: اتخذوا من مقام ابراهیم مصلّی».
شخصی از آن حضرت پرسید، کسی که طواف واجب خود را بجا آورد ولی فراموش کرد که نماز طواف را در «مقام ابراهیم» بخواند وظیفه‌اش چیست؟ حضرتش فرمود: «در همان مقام بعد از چند روز هم که باشد باید نماز طواف را بجا بیاورد زیرا خداوند می‌فرماید: اتخذوا من مقام ابراهیم مصلّی».
خط ۵۴: خط ۴۷:
قول اوّل روشنتر و صحیح‌تر است زیرا مردم از مقام ابراهیم همان نقطه‌ای را که در مسجد الحرام باین نام معروف است می‌فهمند.
قول اوّل روشنتر و صحیح‌تر است زیرا مردم از مقام ابراهیم همان نقطه‌ای را که در مسجد الحرام باین نام معروف است می‌فهمند.


«در مقام ابراهیم» دلالت روشنی بر نبوّت حضرت ابراهیم علیه السلام موجود است زیرا هم‌اکنون اثر پای آن حضرت در روی سنگ کاملًا نمایان است و این موضوع معجزه‌ای برای وی محسوب می‌شود که خداوند سنگ را زیر پای او مانند گل، نرم قرار داده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، بیتا، ج۲، ص۴۰.</ref>
«در مقام ابراهیم» دلالت روشنی بر نبوّت حضرت ابراهیم(ع) موجود است زیرا هم‌اکنون اثر پای آن حضرت در روی سنگ کاملًا نمایان است و این موضوع معجزه‌ای برای وی محسوب می‌شود که خداوند سنگ را زیر پای او مانند گل، نرم قرار داده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، بیتا، ج۲، ص۴۰.</ref>


از بعضی روایات معلوم می‌شود که منظور از مقام، سنگ معروف است.<ref>قرشی، سید علی اکبر، تفسیراحسن‌الحدیث، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۲۳۹.</ref>
از بعضی روایات معلوم می‌شود که منظور از مقام، سنگ معروف است.<ref>قرشی، سید علی اکبر، تفسیراحسن‌الحدیث، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۲۳۹.</ref>

نسخهٔ ‏۱۱ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۵۰

سؤال
مقام ابراهیم(ع) کجاست؟ و تاریخچه آن چیست؟


مقام ابراهیم

مقام ابراهیم سنگی است کنار کعبه، که نشان پای حضرت ابراهیم(ع) روی آن قرار دارد و از شعائر الهی است. این مقام توسط رسول خدا(ص) به مکان اصلی آن در زمان حضرت ابراهیم برگردانده شد.

معرفی

از نقاط مقدس مسجدالحرام، مقام ابراهیم است. این مکان مربوط به زمانی است که ابراهیم(ع) دیوارهای کعبه را بالا می‌برد؛ آنگاه که دیوار بالا رفت، به حدی که دست بدان نمی‌رسید، سنگی آوردند و ابراهیم(ع) بر روی آن ایستاد و سنگ‌ها را از دست اسماعیل(ع) گرفت و دیوار کعبه را بالا برد. در روایات دیگری آمده است که ابراهیم(ع) بر روی این سنگ ایستاد و مردم را به حج فرا خواند. بر روی این سنگ، اثر پای ابراهیم (ع) مشخص است.[۱]

مقام، قدمگاه و محلّ ایستادن شخص است و مقام ابراهیم سنگی است که ابراهیم(ع) هنگام ساختن کعبه یا وقت دعوت از مردم برای انجام حج، روی آن ایستاده و جای قدم‌های او، به معجزه الهی، در آن نقش بسته است.[۲]

مقام ابراهیم جایگاهی است با فاصله تقریبی ۱۳ متر از کعبه، که بر حاجیان لازم است بعد از طواف خانه خدا، پشت آن دو رکعت نماز بگزارند و در آنجا سنگی قرار دارد که حضرت ابراهیم برای بالا بردن دیوارهای کعبه، بر روی آن ایستاده است و آن سنگ در محفظه‌ای نگهداری می‌شود.[۳]

مقام ابراهیم از نظر مشهور همان سنگ معروف در نزدیکی کعبه است. جایگاه ابراهیم(ع)، هنگام بالا بردن پایه‌های بیت «کعبه» بوده است. در این سنگ، اثر قدم انسان آشکار دیده می‌شود و این خود معجزه و آیه‌ای الهی است که در یک جسم سخت و محکم، پا فرو رود و اثر آن سالیان دراز باقی بماند و سیل‌ها و جنگ‌ها و غارت‌ها را پشت سرگذارد. در زمان وقوع این معجزه الهی و ایستادن ابراهیم (ع) بر این سنگ، اختلاف نظر هست، بعضی آن را هنگام بنای کعبه و بالا بردن پایه‌های کعبه می‌دانند و معتقدند که حضرت ابراهیم(ع) بر آن می‌ایستاده است تا بتواند قسمت بالایی دیوار کعبه را بسازد. دسته دوّم می‌گویند: حضرت ابراهیم(ع) هنگام اعلان حجّ، جهت امتثال امر «واذّن فی الناس بالحجّ» بر روی این سنگ ایستاد. برخی نیز می‌گویند: این سنگ در تمام واقعه‌های ذکر شده مورد استفاده حضرت ابراهیم(ع) قرار گرفته است.[۴]

در اصل، سنگی بوده که حضرت ابراهیم (ع) در هنگام ساختن کعبه روی آن می‌ایستاد. بعدها کنار این سنگ مصلّای کوچکی ساخته شد که مردم بعد از طواف، در آنجا دو رکعت نماز می‌خواندند. این مصلّا در عملیات توسعه مسجد الحرام خراب شد و محلّ نماز به شرق مصلّای قبلی منتقل شد که روبه‌روی چاه زمزم از سمت شمال واقع است. بر روی آن سنگ شیشه‌ای بلوری گذاشته‌اند که از پشت آن جای پاهای ابراهیم که بر سنگ نقش بسته است دیده می‌شود.[۵]

شکل ظاهری

این سنگ به شکل تقریبیِ مربع با طول و عرض ۴۰ سانتی‌متر و ارتفاع تقریبی ۵۰سانتی‌متر است. رنگ آن، رنگی میانه زرد و قرمزی متمایل به سفید است. از زمان مهدی عباسی بدین سو، این سنگ با طلا پوشانده شد و در محفظه ای قرار گرفت تا صدمه ای نبیند.[۶]

موقعیت مکانی

در گذشته، بر روی این محل، بنایی بزرگ از آجر و سنگ و چوب بنا شده بود که اطراف آن را با آیات قرآن مزیّن کرده بودند. از آنجا که این قبّه قسمتی از مسجد را به خود اختصاص داده و از فضای مطاف کاسته بود، به تدریج از انتقال آن به محلی دیگر در مسجد الحرام سخن به میان آمد. گفتنی است بنا به برخی از اقوال، مقام ابراهیم تا فتح مکه داخل کعبه بوده و پس از فتح، رسول خدا (ص) آن را درآورد و کنار کعبه، نزدیک در نصب کرد. زمانی که آیه " وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی نازل شد، آن حضرت دستور داد تا مقام را جایی که اکنون قرار گرفته انتقال دهند. نقل‌های دیگر حاکی است که تا زمان خلیفه دوم به کعبه چسبیده بوده و وی آن را به این محل منتقل کرده است. این نقل‌های متفاوت، زمینه نظریه تغییر محل مقام را فراهم کرد. درباره انتقال مقام به نقطه دیگر مسجد، در حوالی سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰ قمری، بحث‌های زیادی میان علمای اهل سنت صورت گرفت. ابتدا قرار بود که مقام به مقصوره ای که در نزدیکی باب بنی شیبه ساخته شد، منتقل شود؛ اما به دلیل مخالفت عمومی علمای اسلامی در سایر نقاط با این اقدام و تأکید بر ابقای آن در محل قبلی ـ والبته در مقصوره فلزی موجود ـ دولت سعودی پذیرفت تا آن را در بنای کوچکتری که امروزه موجود است، قرار دهد. مقصوره جدید در ۱۸ رجب سال ۱۳۸۷ هجری قمری نصب شد و گویا اندکی بعد مقصوره ای به همان صورت، با طراحی نوینی ساخته و نصب شد. مقصوره قبلی در موزه حرم در مکه مکرمه نگاهداری می‌شود.[۷]

گفته شده تغییر مکان مقام ابراهیم از مسلّمات تاریخ است و بسیاری از کتاب‌های سیره و حدیث و تاریخ آن را از مکان کنونی‌اش به کعبه نزدیک‌تر یا حتّی چسبیده به آن دانسته‌اند. بر طبق آنچه که از برخی احادیث، به دست می‌آید، ابتدا در جاهلیت آن را از کعبه دورتر بردند و سپس پیامبر اکرم(ص) آن را پس از فتح مکه به جای نخستینش بازگرداند، یعنی همان مکانی که ابراهیم (ع) آن را نهاده بود و سپس عمر آن را به مکانی که هم‌اکنون قرار دارد، انتقال داد. در علّت این انتقال اختلاف کرده‌اند. برخی آن را به جهت سیلی می‌دانند که مقام را با خود برد و برخی دیگر به جهت توسعه دادن مکان طواف و دسته ای به جهت این که زیر پای طواف کنندگان نرود، دانسته‌اند.[۸]

در قرآن

در قرآن در دو آیه به مقام ابراهیم اشاره شده است[۹].

﴿وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی؛ و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید﴾(بقره:۱۲۵) در اینکه منظور از مقام ابراهیم چیست در میان مفسران گفتگو است. بعضی گفته‌اند: تمام حج مقام ابراهیم است؛ بعضی به معنی «عرفه» و «مشعر الحرام» و «جمرات سه‌گانه» گرفته‌اند، و بعضی گفته‌اند «تمام حرم مکه»، مقام محسوب می‌شود. ولی ظاهر آیه همانگونه که در روایات اسلامی وارد شده و بسیاری از مفسران نیز گفته‌اند اشاره به همان مقام معروف ابراهیم است که محلی است در نزدیکی خانه کعبه، و حجاج بعد از انجام طواف به نزدیک آن می‌روند و نماز طواف بجا می‌آورند. بنا بر این منظور از «مصلی» نیز محل نماز است.[۱۰] برخی دیگر گفته‌اند کلمه (مصلی) اسم مکان از صلاة بمعنای دعاء است، و معنایش این است که از مقام ابراهیم(ع) مکانی برای دعاء بگیرید.[۱۱]

در جای دیگر قرآن آمده است:﴿فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ؛ در آن نشانه‌هایی روشن [از ربوبیّت، لطف، رحمت خدا و از جمله] مقام ابراهیم است﴾(آل‌عمران:۹۷) در این که منظور از «مَقامُ إِبْراهِیمَ» خصوص آن نقطه‌ای است که هم‌اکنون سنگ مخصوصی که اثر پای ابراهیم بر آن نمایان است در آنجا است، یا منظور از آن تمام «حرم مکه» و یا «تمام مواقف حج» است، در میان مفسران گفتگو است.[۱۲]

اقوال درباره مقام ابراهیم(ع)

۱- طبق روایتی که از حضرت صادق (ع) نقل گردیده است «مقام ابراهیم» همان نقطه‌ای که در مسجد الحرام باین نام معروف است.

شخصی از آن حضرت پرسید، کسی که طواف واجب خود را بجا آورد ولی فراموش کرد که نماز طواف را در «مقام ابراهیم» بخواند وظیفه‌اش چیست؟ حضرتش فرمود: «در همان مقام بعد از چند روز هم که باشد باید نماز طواف را بجا بیاورد زیرا خداوند می‌فرماید: اتخذوا من مقام ابراهیم مصلّی».

۲. ابن‌عباس می‌گوید: «تمام نقاطی که اعمال حج از قبیل طواف و سعی و وقوف و ذبح در آنها انجام می‌گیرد مقام ابراهیم است».

۳. عطا می‌گوید «مقام ابراهیم عبارت است از عرفه و مزدلفه و محلّی که در آن رمی حجرات انجام می‌گردد».

۴. مجاهد می‌گوید همه «حرم مقام ابراهیم است».

قول اوّل روشنتر و صحیح‌تر است زیرا مردم از مقام ابراهیم همان نقطه‌ای را که در مسجد الحرام باین نام معروف است می‌فهمند.

«در مقام ابراهیم» دلالت روشنی بر نبوّت حضرت ابراهیم(ع) موجود است زیرا هم‌اکنون اثر پای آن حضرت در روی سنگ کاملًا نمایان است و این موضوع معجزه‌ای برای وی محسوب می‌شود که خداوند سنگ را زیر پای او مانند گل، نرم قرار داده است.[۱۳]

از بعضی روایات معلوم می‌شود که منظور از مقام، سنگ معروف است.[۱۴]


منابع

  1. ↑ جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۹۹ تا ۱۰۱.
  2. ↑ حسن شُراب، محمد محمد، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی (ترجمه المعالم الأثیره فی السنة و السیرة)، ترجمه حمید رضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش، ص۳۹۱.
  3. ↑ قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۸.
  4. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، سیمای حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۴۴ و ۴۵.
  5. ↑ حسن شُراب، محمد محمد، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی (ترجمه المعالم الأثیره فی السنة و السیرة)، ترجمه حمید رضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش، ص۳۹۱.
  6. ↑ جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۹۹ تا ۱۰۱.
  7. ↑ جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۹۹ تا ۱۰۱.
  8. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، سیمای حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۴۴ و ۴۵.
  9. ↑ معینی، محسن، «مقام ابراهیم»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ۱۳۸۱ش، ص۲۱۳۷.
  10. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۴۸.
  11. ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۲۴.
  12. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۵.
  13. ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، بیتا، ج۲، ص۴۰.
  14. ↑ قرشی، سید علی اکبر، تفسیراحسن‌الحدیث، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۲۳۹.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=مقام_ابراهیم&oldid=57877»