ثروت ثروتمندان

سؤال

آيا ثروتمندان مجاز اند سرمايه های حلال خود را هر جور که بخواهند خرج کنند؟ در اين صورت فقرا هميشه فقير مي‌مانند زيرا ثروتمندان تنها سعي در بهتر كردن زندگي خود مي کنند؟

در مورد استفاده از انواع نعمت ها، اسلام مانند تمام موارد، حد اعتدال را انتخاب كرده است، نه مانند بعضى كه مى‏پندارند استفاده از زينت ها و تجملات هر چند به صورت معتدل بوده باشد، مخالف زهد و پارسايى است، و نه مانند تجمل‏پرستانى كه غرق در زينت و تجمل مى‏شوند، و تن به هر گونه عمل نادرستى براى رسيدن به اين هدف نامقدس مى‏دهند.

لذا در اسلام: استفاده كردن از مواهب و نعمت های مادی و حلال طبيعت، که انسان آن را از طريق شرعی و حلال به دست آورده ، نه تنها مجاز شمرده شده بلكه به آن توصيه و سفارش نيز شده است، و آيات قرآنی و روايات زيادى در اين زمينه از پيشوايان مذهبى در كتب معتبر نقل شده است.

قرآن کريم بر اساس آموزه های اصيل الهی به اين نکته اشاره نموده و مى‏گويد از آن ها (نعمت های مادی) بخوريد و بنوشيد ﴿وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا﴾.

اما چون طبع زياده طلب انسان، ممكن است از اين دو دستور سوء استفاده كند و به جاى استفاده عاقلانه و اعتدال‏آميز از پوشش و تغذيه صحيح، راه تجمل پرستى و اسراف و تبذير را پيش گيرد، بلافاصله اضافه مى‏كند«ولى اسراف نكنيد كه خدا مسرفان را دوست نمى‏دارد» ﴿وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾.

كلمه" اسراف" كلمه بسيار جامعى است كه هر گونه زياده روى در كميت و كيفيت و بيهوده‏گرايى و اتلاف و مانند آن را شامل مى‏شود، و اين روش قرآن است كه به هنگام تشويق به استفاده كردن از مواهب آفرينش، فورا جلو سوء استفاده را گرفته و به اعتدال توصيه مى‏كند.

در آيه بعد با لحن تندترى به پاسخ آن ها كه گمان مى‏برند، تحريم زينت ها و پرهيز از غذاها و روزي هاى پاك و حلال، نشانه زهد و پارسايى و مايه قرب به پروردگار است، مى‏پردازد و مى‏گويد: اى پيامبر« بگو چه كسى زينت هاى الهى را كه براى بندگانش آفريده و هم چنين مواهب و روزى‏هاى پاكيزه را تحريم كرده است» ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَه اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ﴾.

اگر اين امور، بد بود، خدا نمى‏آفريد، و اكنون كه براى استفاده بندگانش آفريده است چگونه ممكن است آنها را تحريم كند؟ مگر ميان دستگاه آفرينش و دستورات دينى تضاد ممكن است وجود داشته باشد؟! سپس براى تاكيد اضافه مى‏كند: به آنها« بگو اين نعمت ها و موهبت ها براى افراد با ايمان در اين زندگى دنيا آفريده شده، اگر چه ديگران نيز بدون داشتن شايستگى از آن استفاده مى‏كنند ولى در روز قيامت و زندگى عالي تر كه صفوف كاملا از هم مشخص مى‏شوند، اين ها همه در اختيار افراد با ايمان و درستكار قرار مى‏گيرد، و ديگران به كلى از آن محروم مى‏شوند»! (قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياه الدُّنْيا خالِصَه يَوْمَ الْقِيامَه)

به عنوان نمونه در تاريخ زندگى امام حسن مجتبى ع مى‏خوانيم هنگامى كه به نماز برمى‏خاست بهترين لباس هاى خود را مى‏پوشيد سؤال كردند چرا بهترين لباس خود را مى‏پوشيد؟ فرمود:ان اللَّه جميل يحب الجمال، فاتجمل لربى و هو يقول خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ. « خداوند زيبا است و زيبايى را دوست دارد و به همين جهت، من لباس زيبا براى راز و نياز با پروردگارم مى‏پوشم و هم او دستور داده است كه زينت خود را به هنگام رفتن به مسجد برگيريد ».

در حديث ديگرى مى‏خوانيم كه يكى از زاهدان ريايى به نام عباد بن كثير با امام صادق(ع) روبرو شد، در حالى كه امام ع لباس نسبتا زيبايى بر تن داشت، به امام گفت: تو از خاندان نبوتى، و پدرت على( ع) لباس بسيار ساده مى‏پوشيد چرا چنين لباس جالبى بر تن تو است؟ آيا بهتر نبود كه لباسى كم اهميت‏تر از اين مى‏پوشيدى، امام فرمود: واى بر تو اى عباد!، مَنْ حَرَّمَ زِينَه اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ: « چه كسى حرام كرده است زينتهايى را كه خداوند براى بندگانش آفريده و روزي هاى پاكيزه را » و روايات متعدد ديگر.

بنا بر اين چيزى كه در دنيا و آخرت مال آن ها است و مخصوصا در جهان ديگر اختصاص به آن ها دارد چگونه ممكن است تحريم گردد؟ حرام چيزى است كه مفسده‏ انگيز باشد، نه نعمت و موهبت.

اما پاسخ اين بخش از سوال که « اگر ثروتمندان مجاز باشند سرمايه های حلال خود را هر جور که بخواهند خرج کنند بايد فقرا هميشه فقير (چون ندارند) و پولدار ها هميشه در رفاه بيشتر و کاملتر پيش روند چون هر روز سعي در بهتر زندگي کردن مي کنند؟ »

شکی نيست کسانی که از راه حلال و بر اساس معيارهای عدل و انصاف اسلامی فعاليت نموده و زحمت کشيده و از طريق کسب صحيح و شرعی ، مال و ثروت به دست آورده و حقوق واجب خدا و رسول و ديگر افراد صاحب حق را پرداخت نموده اند ، می توانند بر اساس صريح قرآن ﴿مَنْ حَرَّمَ زِينَه اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْق﴾ در اموال شان طبق ميل و خواسته ی خود تصرف نمايند . چه آن که نه در مسير کسب شان مرتکب حرام گرديده و نه مانع رشد و کسب ديگران گرديده تا گفته شود که اين کار آن ها موجب ايست و رکود ساير اقشار جامعه می گردد.

البته باید توجه داشت که اسلام با جعل قوانین مالی و حقوق شرعی مثل خمس و زکات و نیز توصیه های فراوان اخلاقی و ارائه الگوی عملی از سوی پیشوایان به گونه ای برنامه ریزی کرده است که درصورت عمل کردن به آنها، هیچگاه فاصله طبقاتی در جامعه به حد فاحش نمی رسد. و مومن هرگز راضی نمی شود که در کنار او کسی گرسنه یا فقیر و درمانده باشد. تفصیل این بحث در سیاست های اقتصادی اسلام آمده است.