عوامل معنوی بلایا

سؤال

چه عوامل معنوی‌ای می‌توانند باعث بروز بلا شوند؟

درگاه‌ها

عوامل مختلف مادی و معنوی می‌توانند باعث بروز بلایا و گرفتاری‌های دنیایی شوند. در قرآن و احادیث دلایل مختلفی برای بروز بلاها ذکر شده است. عذاب الهی در قبال گناهانی مانند مانند ظلم، رباخواری و قطع رحم، ابتلا به بلاها برای امتحان انسان‌، بیداری از غفلت و بازگشت به خدای متعال و کفاره گناهان از اسباب مختلف بروز بلایا هستند.

البته در کنار عوامل معنوی، عوامل مادی نیز وجود دارد که به‌صورت طبیعی، گرفتاری‌هایی پدید می‌آورد و به همین جهت لزوما همه بلایا را به جهت گناهان ندانسته‌اند.

عذاب الهی برای برخی گناهان

برخی عذاب‌های الهی در دنیا به‌صورت بیماری، مشکلات و گرفتاری‌ها ظاهر می‌شود که از عوامل مختلف مادی و معنوی نشأت می‌گیرند. یكی از علل وقوع عذاب الهی را ظلم و ستم دانسته‌اند: ﴿وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُوا...؛ یقیناً اقوام پیش از شما را هنگامی که ستم ورزیدند، هلاک کردیم﴾(یونس:۱۳).

بر اساس آیات قرآن، عذاب برخی افراد به علت رباخواری آنان است که در دنیا و آخرت خود را نشان خواهد داد. همچنین برای فردی که قطع رحم کرده باشد نیز عذاب دنیایی ذکر شده است که این بلا در روایت بر اثر عملکرد خود شخص دانسته شده است.

این عذاب‌ها بعد از اتمام حجت و امهال و استدراج است. یعنی خدا در مرحله اول انسان‌ها را به مصائب و گرفتاری‌هایی مبتلا می‌سازد تا از خواب غفلت بیدار شوند و به خدا نزدیک گردند. اگر این‌ها اثر نگذاشت دچار امهال و استدراج می‌شوند. پس از آن عذاب الهی در قالب اسباب مادی مانند بیماری، سیل، زلزله و ... نازل می‌گردد. بنابراین سنّت عذاب الهی معلول ظلم انسان است و بعد از اتمام حجت و مهلت دادن لازم واقع می‌شود.

آزمایش

امتحان انسان‌ها یکی از اهداف وقوع بلایا ذکر شده‌است. امتحان و آزمایش بندگان، یکی از سنت‌های خدا است که همواره بندگانش را در صحنه‌های مختلف مورد آزمایش قرار می‌دهد. ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ؛ و بی تردید شما را به چیزی اندک از ترس و گرسنگی و کاهش بخشی از اموال و کسان و محصولات [نباتی یا ثمرات باغ زندگی از زن و فرزند] آزمایش می کنیم. و صبرکنندگان را بشارت ده.﴾(بقره(۲):۱۵۵).

خدا با بدی‌ها و خوبی‌ها نیز انسان را مورد آزمایش قرار می‌دهد: ﴿... وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً...؛ و ما شما را با بدی‌ها و خوبی‌ها آزمایش می‌کنیم.﴾(انبیا(۲۱):۳۵) از امام علی(ع) نقل شده است که در زمان بیماری جمعی به عیادتش آمده بودند. عرض کردند: حالتان چطور است ای امیرمؤمنان؟ حضرت فرمود: شرّ است! گفتند: این سخن شایسته مثل شما نیست! امام در پاسخ آنان با استناد به آیه مذکور فرمودند: «فَالْخَيرُ الصِّحَّةُ وَ الْغِنَى‏ وَ الشَّرُّ الْمَرَضُ وَ الْفَقْرُ ابْتِلَاءً وَ اخْتِبَاراً؛ [در آیه] نیکی، سلامتی و بی‌نیازی است و بدی، بیماری و فقر است برای آزمایش و آگاهی». بر این اساس، امام، «خیر» را به سلامتی و بی‌نیازی و «شر» را به بیماری و فقر تفسیر کردند.

بیداری از غفلت

برخی از بلایا، عاملی برای بازگشت انسان به مسیر درست و بیداری از غفلت و غرور است. غفلت، همواره از عوامل سقوط و از موانع سعادت انسان است. حوادث غیر‌ منتظره و بیماری‌ها یکی از راه‌های زدودن غفلت و زنده کردن یاد خدا در دل‌ها است. ﴿وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَىٰ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ؛ و بی تردید ما به سوی امت هایی که پیش از تو بودند [پیامبرانی] فرستادیم؛ پس آنان را [هنگامی که با پیامبران به مخالفت و دشمنی برخاستند] به تهیدستی و سختی و رنج و بیماری دچار کردیم، باشد که [در پیشگاه ما] فروتنی و زاری کنند.﴾(انعام(۶):۴۲).

روایات و دعاهای نقل شده از ائمه(ع) به آثار تربیتی بیماری و سلامتی پرداخته‌اند. حضرت موسی(ع) در دعایی اینطور از خدای متعال درخواست کرد که: «نه بیماری‌ای که زمین‌گیرم کند و نه سلامتی‌ای که سبب غفلتم شود. بلکه حالتی بین آن دو گاه بیمار شوم تا سپاس‌گزار تو باشم و گاه تندرست باشم تا سپاس‌گزار تو باشم.»

کفاره گناهان

گاهی انسان به حوادث و بلاها و بیماری مبتلا می‌شود تا قسمتی از گناهانش در دنیا و پیش از فرارسیدن مرگ کاسته شود و در جهان آخرت به عذاب‌های شدید و دردناک گرفتار نشود.

امام علی(ع) بیماری را سبب کاهش گناه، و امام رضا(ع) آن را برای مؤمن مایه تطهیر و رحمت معرفی کرده است.