جایگاه و فضیلت مسجد

سؤال

خصوصیّات مسجد اسلامی را بیان کنید؟

مسجد در اسلام محل عبادت و نمازگزاردن مسلمانان است. مطابق آیات قرآن، در مسجد تنها باید خدا را خواند و نباید کسی را شریک قرار داد. مسجد تنها برای خدا است و انگیزه ساخت آن باید بر اساس تقوا باشد. بر اساس آیات قرآن، تنها کسانی می توانند به ساختن مسجد اقدام کنند که به خدا و روز واپسین ایمان داشته باشند و زکات دهنده و نمازگزار باشند. احادیث فراوانی در موضوع فضیلت و جایگاه مسجد وجود دارد. مساجد در روایات به خانه خداوند در زمین تشبیه شده است.

جایگاه

و مسجدها از آنِ خداست. و با وجود خداى يكتا كسى را به خدايى مخوانيد. (آیه ۱۸ سوره جن)

کلمه مسجد بیست و هشت بار در قرآن به صورت مفرد و جمع ذکر شده است. بیست و دو مورد آن مقید به قید (الحرام) است که مراد از همه آنها همان مسجد مقدس مسجدالحرام در مکه می باشد. یک مورد هم مقید به قید (الاقصی) که مراد از آن اولین قبله‌گاه مسلمانان مسجدالاقصی در بیت‌المقدس می‌باشد. یک مورد دیگر به قید اضطرار، مقید گشته که مقصود همان مسجد معروف ضرار است که بدست منافقان در مدینه ساخته شده بود. پنج مورد هم به‌صورت مطلق و بدون قید آمده است. اما کلمه مساجد که ۶ مورد از قرآن مجید به چشم می‌خورد سه مورد از آن نیز مقید اما به قید (الله) به این عبارت (مساجدالله) و سه مورد دیگر بطور مطلق بیان گردیده است.

در صدر اسلام امور عبادی، سیاسی و قضایی در مسجد انجام می شد. مسجد مرکز فراگیری علوم، حل و فصل خصومات، توجه به محرومان، اعلام بسیج عمومی، آشنایی با اوضاع سیاسی و اجتماعی و تصمیم گیری و وعظ و خطابه بود. مساجد این دوره ساده و به دور از تجملات با کارکردی بسیار و دارای جایگاهی محوری در جامعه اسلامی بودند. پیامبر در زمان حیات خویش ۹ مسجد بنا کردند.

برخی مساجد مانند مسجدالحرام از جایگاه رفیع تری برخوردار است. کعبه اولین نقطه‌ای از زمین است که مسجد قرار داده شد. و احترامی بیشتر دارد از همه مسجدهای دیگر. عالمان دینی گفته‌اند یک مسجد به خاطر اینکه یک ولی از اولیای خدا در آن نماز خوانده با مسجدهای دیگر فرق می‌کند. به طور مثال مسجد کوفه به دلیل اینکه مسجد است مقدس است، اما به دلیل اینکه مسجد امام علی(ع) است و علی در آن نماز خوانده بر قداستش افزوده شده، و به دلیل اینکه ائمه دیگر در آن نماز خوانده‌اند باز بر قدسش افزوده شده. از این جهت کعبه که هیچ پیغمبر و امامی در عالم نیامده الّا اینکه در آنجا نماز خوانده و دور آن طواف کرده، شرافتی پیدا کرده که هیچ مسجد و معبد دیگری پیدا نکرده است.

شبستان زمستانی مسجد سپهسالار تهران

محلی برای یاد خداوند

مسجد، تنها جای نماز و یاد خدا است مسجد تنها برای خدا است و نباید همراه خداوند در مسجد کسی خوانده شود. در قرآن آمده است که در مسجد زینت خود را به همراه داشته باشید.

جمله‏ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيراً (نام خدا در آن بسيار برده می‌‏شود) که در آیه ۴۰ سوره حج برای مسجد به کار برده شده است ظاهرا توصيفى است براى خصوص مساجد، چرا كه مساجد مسلمين با توجه به نمازهاى پنجگانه كه در تمام ايام سال در آن انجام می‌‏گيرد پر رونق‏ترين مراكز عبادت در جهان است، در حالى كه بسيارى از معابد ديگر تنها يك روز در هفته و يا روزهايى در سال مورد بهره‌‏بردارى قرار می‌گيرد.

در تفسیر کشف الاسرار از ابن عباس نقل شده است که مساجد خانه‌های خدا در زمین است.

خدا در قرآن کسانی که مردم را از مسجد بازمی دارند از ظالمترین افراد معرفی کرده است.

انگیزه ساخت مسجد

درباره اهمیت بنای مسجد احادیث فراوانی از طرق اهل بیت و اهل سنت رسیده است که اهمیت فوق العاده این کار را نشان می دهد.

انگیزه ساختن مسجد باید الهی باشد و بر اساس تقوا بنا شود. بنیان‌گذاران و بانیان مساجد نباید منافق و ضرر زنندگان به مسلمانان باشند. مطابق آیات قرآن، باید کسانی مسجد بسازند که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و برپادارنده نماز و زکات دهنده هستند و جز از خدا نمی‌ترسند. و نیز مشکران صلاحیت آباد کردن مساجد را ندارند.

مشکران و بت پرستان نه حق شرکت در مساجد دارند و نه تعمیر بنای ساختمان آنها و همه این امور باید به دست مسلمانان انجام پذیرد.

برنامه مسجد باید در مسیر تربیت انسان باشد:﴿در آن مسجد مردانی هستند که دوست می‌دارند پاکیزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد.﴾(توبه:۱۰۸)

مسجد دو مناره سقز

از نظر اسلام، ساختن، تعمیر و آبادی مسجد ثواب زیادی دارد. پیامبر اسلام(ص) فرمود: «کسی که مسجدی بنا کند اگر چه به مقدار جایگاه کبوتری باشد، خداوند برای او خانه‌ای در بهشت بنا نماید.» همانا خانه‌های خدا در زمین، مساجدند. بر خداست تا کسی را که در آن خانه‌ها دیدارش کند، گرامی بدارد. همانا بهترین مکان‌ها، مسجدها هستند.

مسجد در روایات

پیامبر اسلام، در مسجد، آیه‌های قرآن، احکام و معارف دینی و حتی مسائل تاریخی را برای مردم بیان می‌کرد. باید در مسجد از سخنانی که ظالمانه و هوادارانه باشد یا آبروی مردم را ببرد، غیبت و حرفی که بوی دنیاخواهی می‌دهد، پرهیز شود.

مسجد باید محل تعاون اجتماعی باشد. امام رضا(ع) فرمود: «یکی از فوائد مسجد رفتن، همکاری مسلمانان بر نیکی و تقوا است. رسول خدا(ص) فرمود: «مسجد، خانه هر پرهیزکار و جایگاه پیامبران است. از امام صادق نقل شده است که فرموده ما به بزرگداشت و تعظیم مساجد امر شده ایم.

نوشتن آیات قرآن در بالای محراب و ذکر نام و صفات خداوند اشکال ندارد.

مطالعه بیشتر

• رضایی، علی، «جایگاه مسجد در فرهنگ اسلامی»، قم، موسسه فرهنگی ثقلین، ۱۳۸۲.