برابر بودن زیارت امام رضا(ع) با هزار حج

سؤال

چرا در احادیث زیارت امام رضا «ع» را برابر با حج اکبر می‌دانند؟

جایگاه و حرمت خانه کعبه بر هیچ مسلمانی پوشیده نیست، چرا که آیات و روایات زیادی به خوبی وصف این مکان مقدس و سرزمین وحی را بیان داشته‌اند، از طرف دیگر قبور و حرم اهل بیت «ع» جایگاه خاص خود را داشته و به‌طور مستمر و دائم، پذیرای هزاران زائر دلداده و عاشق و محبّ بوده که حرم امن و شایسته‌ای برای مردم و زائرین می‌باشند؛ بنابراین هر یک از این دو حرم امن الهی و ولایی از اهمیت ویژه مخصوص به خود برخوردار بوده و هست.

زیارت ائمه معصومین(ع)، فضیلت و ثواب بسیار بالا دارد و این ثواب اختصاص به زیارت امام خاصی ندارد. این زیارت‌ها در واقع نشانهٔ ابراز محبت ما نسبت به آنان است و باعث زیاد شدن یاد و ذکر آنها در جامعه می‌گردد که ارزش والایی دارد.

روایاتی دربارهٔ ثواب زیارت امام رضا «ع» وارد شده که در برخی از آنها این ثواب معادل هزاران حج دانسته شده است که به دو مورد از آنها اشاره می‌کنیم:

۱ـ «قال أَبِو الْحَسَنِ مُوسَی «ع» قَالَ: مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِی عَلِیٍّ کَانَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ کَسَبْعِینَ حَجَّه مَبْرُورَه. قَالَ قُلْتُ: سَبْعِینَ حَجَّه؟ قَالَ: نَعَمْ وَ سَبْعِینَ أَلْفَ حَجَّه قَالَ قُلْتُ: سَبْعِینَ أَلْفَ حَجَّه؟ قَالَ رُبَّ حَجَّه لَا تُقْبَلُ … الحدیث؛ امام کاظم «ع» فرموند: کسی که قبر فرزندم را زیارت کند برای او نزد خدا ثواب هفتاد حجّ مقبول می‌باشد. راوی می‌گوید: محضرش عرضه داشتم: ثواب هفتاد حج؟! حضرت فرمودند: بلی، بلکه ثواب هفتصد حج؟! عرض کردم: هفتصد حج؟! فرمودند: بلی، بلکه ثواب هفتاد هزار حج. عرض کردم: هفتاد هزار حج؟! فرمودند: بلی، از این گذشته بسا حج مقبول واقع نمی‌شود … .»

سندی که برای این روایت در کتاب شریف کافی و به تبع این کتاب در بیشتر کتب دیگر آمده به علت مجهول بودن راویان آن ضعیف می‌باشد. در کتاب‌های مرحوم شیخ صدوق مانند آمالی و عیون سند دیگری برای آن ذکر شده که آن سند هم به علت راوی آخر که مجهول است ضعیف می‌باشد.

۲ـ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قَرَأْتُ فِی کِتَابِ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا «ع)): «أَبْلِغْ شِیعَتِی أَنَّ زِیَارَتِی تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ أَلْفَ حِجَّه قَالَ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ((ع» أَلْفَ حِجَّه قَالَ إِی وَ اللَّهِ وَ أَلْفَ أَلْفِ حِجَّه لِمَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ؛ ابی نصر بزنطی می‌گوید: نامه امام رضا «ع» را خواندم که نوشته بودند: برسان به شیعیان من که زیارت من نزد خداوند برابر است با هزار حج. بزنطی می‌گوید چون به خدمت امام جواد «ع» رسیدم عرض کردم هزار حج؟ حضرت فرمودند که آری و اللَّه که چنین است و با هزار هزار (یک میلیون) حج برابر است، برای کسی که حق حضرت را خوب شناخته باشد (یعنی مقام امام را بشناسد).»

سند روایت به صورت کامل در کامل الزیارات آمده و صحیح می‌باشد.

دلالت روایات

زیارت امام رضا، معادل هفتاد هزار حج، و حتی یک میلیون حج دانسته شده است، یکی از راه‌های پی بردن به عظمت و حقیقت این معنا، توجه به معنای حج و اذکاری است که در مراسم حج اظهار می‌شود.

حج، ترسیمی از حرکت انسان به سوی خداست؛ سیر کامل الی‌الله است؛ سفر کاملی است که گویا انسان از آغاز این سفر، همانند سفر مرگ، در عوالم آخرت سیر می‌کند. در معارفی که حول حج، در کتاب‌هایی همچون «معراج‌السعاده» آمده است، به زائر بیت‌الله‌الحرام توصیه می‌کنند که هنگام خروج از منزل به قصد خانه خدا، به‌گونه‌ای حرکت کنید که انگار به سمت آخرت می‌روید! وقتی در میقات، لباس احرام می‌پوشید، احساس کنید که همه لباس‌ها را از تن خود درآورده، و کفن پوشیده‌اید.

مطالعه و غور در اسرار حج، کلید فهم اسرار زیارت معصومین (علیهم‌السلام) و زیارت امام رضا «ع» است که در روایات، گاهی معادل هزاران حج برشمرده شده است. اگر انسان در این نکات تأمل کند که سرّ «میقات»، «احرام»، «تلبیه»، «طواف»، «سعی»، «تقصیر»، «رمی» و «وقوف در عرفات» چیست؛ آن‌گاه هنگامی که به قصد زیارت علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) از منزل خارج می‌شود، آرام آرام، به زیارتی که از سوی معصومین (علیهم السلام) سفارش شده، راه خواهد برد و بارگاه معصوم را «عارفاً بحقه» زیارت خواهد کرد.

زیارت امام معصوم، یک سفر کامل معنوی است؛ و این ظرفیت را دارد که در هر قدمش، انسان را به رشد برساند. البته این مطلب به این معنا نیست که هر کس به زیارت برود، الزاماً به چنین مقامی برسد! بلکه اشاره به این مطلب مهم است که زیارت امام معصوم، دارای چنین ظرفیت عظیمی است؛ و اگر کسی با شرایط خاصی که در مناسک زیارت بیان می‌شود، بارگاه معصوم را زیارت کند، در هر قدمی که برای زیارت برمی‌دارد، به رشدی معادل رشد یک حج مقبول نائل می‌شود.

درست است که سفر ما به سوی خداست؛ اما در این سفر باید از خانه امام رضا «ع» عبور کنیم. چون امام معصوم، باب الله است؛ کسی که قصد سکنی گزیدن در سرای توحید را دارد، باید از مسیر امام معصوم «ع» عبور کند؛ جز از این باب نمی‌توان به مقامات توحید رسید. اگر درک مراتب توحید برای انسان ممکن است، این امکان از این باب مقدور می‌شود و لا غیر؛ راه‌های دیگر بن‌بست‌اند و انسان را به بی‌راهه و پرتگاه‌های خطرناک می‌کشانند.

چند نکته

۱ـ باید توجه داشت که هر کدام از زیارت و حج در جایگاه خود هستند چرا که خداوند در چند سوره از قرآن به کعبه و مناسک حج و موقعیت تاریخی ـ سیاسی و اجتماعی آن پرداخته و سوره حج را در اهمیت آن نازل نموده است، از جمله در سوره آل عمران فرموده: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکه مُبَارَکا وَهُدًی لِّلْعَالَمِینَ؛ یعنی کعبه را اولین خانه امن و هدایت و عبادت برای مردم قرار دادم که محل اجتماع آنها و هدایت برای جهانیان است.»

و در مورد جایگاه خانهٔ کعبه در سورهٔ بقره آیهٔ ۱۲۵ آمده است: «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَه لِّلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی وَ عَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعَاکفِینَ وَ الرُّکعِ السُّجُودِ؛ و به خاطر بیاورید هنگامی را که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم و از مقام ابراهیم نمازگاهی برای خود انتخاب کنید و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاک و پاکیزه کنید.»

۲ـ و نیز باید توجه داشت که هر مقدار از آثار و فضائل زیارت امام رضا «ع» بیان کنیم باز عملی است مستحبی در مقابل، طبق نظر فقها، اگر انسان در طول عمر خود مستطیع شود بر او واجب است که یک بار اعمال حج را انجام دهد و عمل مستحبی جایگزین عمل واجب نمی‌شود.

۳ـ احتمال دیگری که در اینجا مطرح می‌شود این است که روایات وارد شده در باب زیارت امام رضا «ع» جنبهٔ تشویقی دارد چرا که در آن زمان زیارت ایشان نسبت به زیارت سایر ائمهٔ معصومین «ع» به علت دوری راه مشقت فراوانی داشت لذا برای تشویق مردم به این زیارت چنین روایاتی وارد شده است. و این نه بدان معناست که زیارت امام در حال حاضر دارای چنین ثوابی نباشد زیرا در هر زمان امام واسطهٔ بین خالق و مخلوق است، چه زیارت او دارای مشقت باشد یا نه.