اختلاف امام حسین(ع) و یزید بر سر ارینب: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۰ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۲۳

سؤال

آیا اختلاف یزید با امام حسین بر سر ارینب زن زیبای بصری بود؟

عدم بیعت با یزید

مهمترین دلیل اختلاف یزید و امام حسین(ع)، عدم مقبولیت حکومت یزید از سوی امام و عدم بیعت امام با یزید بود. یزید برای مشروعیت بخشیدن به حکومتش و فرونشاندن بسیاری از مخالفان به بیعت کسانی مانند امام نیاز داشت و مخالفان حکومتش را تحمل نمی‌کرد. ماجرای اختلاف امام با یزید بر سر یک زن نه به عنوان اصل اختلاف بلکه به عنوان یک جریان جزئی و کوچک هم مطرح نشده است.

ماجرای ارینب

ارینب زنی زیبا بود که شوهر داشت و علی‌رغم این موضوع یزید خواهان او بود. واقعیت این داستان محل شک و تردید بسیاری قرار گرفته است. شوهر ارینب او را به اجبار و اصرار معاویه طلاق داد. وقتی خواستگاران از سوی معاویه به منزل این زن می‌رفتند امام حسین(ع) و درگزارشی امام حسن(ع) از این موضوع آگاه شد و به خواستگاران گفت از طرف من هم خواستگاری کنید. خواستگاران هر دو طرف را مطرح کردند و ارینب به خواستگاران یکی از این دو امام جواب قبول و به خواستگاران معاویه که برای یزید می‌خواست جواب منفی داد. امام پس از ازدواج با او و نگهداری مدتی که از شر معاویه آسوده شوند او را طلاق داد و به شوهرش برگرداند؛ سپس آن دو دوباره با یکدیگر زندگی کردند.^[۱]

نقدوبرسی

اشکالاتی در این داستان وجود دارد که دلیل درستی آن را نفی می‌کند:

مرسل بودن روایت

این داستان در منابع، مرسل است و هیچ‌گونه سندی برای آن ذکر نشده تا بتوان آن را مورد بررسی قرار داد. علاوه بر این، ماجرای ارینب در هیچ کتاب دست‌اول و مشهوری نقل نشده‌است. اولین راوی این ماجرا، ابن‌قتیبه، نویسنده کتاب الامامة و السیاسه از مؤلفان قرن سوم هجری است. وی در سال ۲۱۳ق در کوفه متولد شد در حالی که امام حسین در سال ۶۱ق در کربلا به شهادت رسید. بنابراین ابن قتیبه ۱۵۲ سال بعد از شهادت امام حسین به دنیا آمده است و هم‌عصر این ماجرا نبوده است. بر این اساس ابن قتیبه باید داستان را از کسی یا کسانی نقل کند ولی اسمی از آنها نبرده است تا ما بتوانیم سلسله راویان را بررسی کنیم. چه بسا فرد دروغ‌گویی این ماجرا را جعل و به او گفته باشد.^[۲]

مرگ ابو درداء هنگام حکومت عثمان

در این ماجرا ابودرداء به‌ عنوان واسطه بین معاویه و ارینب معرفی شده است. بسیاری از مورخان سال مرگ ابو درداء را در سال ۳۸ یا ۳۹ هجری ذکر کرده‌اند یعنی در زمان حکومت عثمان.^[۳]

عدم مسافرت امام حسین(ع) به عراق پس از شهادت امام علی(ع)

هیچ گزارشی از مسافرت امام حسین(ع) به عراق پس از شهادت حضرت علی(ع) وجود ندارد. (ظاهرا طبق این نقل امام برای خواستگاری به عراق رفته است). درحالی‌که روایت فوق ماجرای ارینب را پیش از ماجرای کربلا می‌داند.

عدم مشروعیت طلاق در این گزارش

در این داستان آمده است که امام، ارینب را در یک مجلس سه طلاقه کرد؛ درحالی‌که سه طلاقه کردن، در یک مجلس در شریعت ما صحیح نیست و یک طلاق به حساب می‌آید.^[۴]

حضور نداشتن دو شاهد هنگام طلاق

یکی از شرایط طلاق حضور دو شاهد عادل است. قرآن می‌فرماید: «... و دو مرد عادل از خودتان را گواه گیرید و شهادت را برای خدا برپا دارید…^[۵]و نیز امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «طلاق جایز نمی‌باشد مگر با حضور دو شاهد».^[۶] بنابراین آنچه ادعا شده که حادثه کربلا مربوط به این داستان است کاملاً بی اساس وساختگی است چون اصل داستان ساختگی است؛ ودرهیچ منبع تاریخی علت روی داد کربلا را به این مسئله ارتباط ندادند.

درباره قطع مبلغی که از بیت المال به حسب قرار داد پرداخت می‌شد نیز سبب آن کینه یزید به اهل بیت(ع) بود وعهد شکنی او و عدم فرمانبرداری وبیعت امام بر یزید نه موضوع دیگر؛ امام هرگز بیکار نبود ضمن اینکه باغاتی از نخلستان و غیره در اطراف مدینه وزراعت داشت و غلامانی که در آن مزارع در کنار امام کار می‌نمودند عایدات این باغات که بیشتر خرما بود درامرار معاش امام و در میان فقرا تقسیم می‌شد.

مطالعه بیشتر

مقاله عبدالرحیم قنوات، «ارینب»، مجله تاریخ و تمدن اسلامی، بهار و تابستان۱۳۹۱ش، ش۱۵، ص۳–۲۶.
دایرةالمعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، مدخل «ارینب».
دائره المعارف بزرگ اسلامی، جمعی ازنویسندگان، مدخل «ارینب».

منابع

↑ دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه، الامامه و السیاسه، تحقیق علی شیری، ج۱، ص۲۱۷ به بعد، نشر دارالاضواء، بیروت.
↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مقاله شماره ۳۹۱۸ (الامامه و السیاسه)، انتشارات مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۶.
↑ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۳، ص۱۲۲۹ و ۱۲۳۰، تحقیق علی محمد البجاوی، انتشارات دارالجیل، بیروت، ط الاولی، ۱۴۱۴ه۱۹۹۲م؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۴، ص۶۲۲، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، انتشارات دارلکتب العلمیه، بیروت، ط الاولی، ۱۴۱۵ه ۱۹۹۵م؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۲۹، انتشارت دار صادر، بیروت ۱۳۸۵ ه ۱۹۶۵م.
↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۲، ص۲۱، آل البیت.
↑ طلاق (۶۵)، آیه ۲.
↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۲، ص۲۵، آل البیت؛ "و لا یجوز الطلاق إلا بشاهدین…".

[1] دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه، الامامه و السیاسه، تحقیق علی شیری، ج۱، ص۲۱۷ به بعد، نشر دارالاضواء، بیروت.

[2] دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مقاله شماره ۳۹۱۸ (الامامه و السیاسه)، انتشارات مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۶.

[3] ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۳، ص۱۲۲۹ و ۱۲۳۰، تحقیق علی محمد البجاوی، انتشارات دارالجیل، بیروت، ط الاولی، ۱۴۱۴ه۱۹۹۲م؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۴، ص۶۲۲، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، انتشارات دارلکتب العلمیه، بیروت، ط الاولی، ۱۴۱۵ه ۱۹۹۵م؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۲۹، انتشارت دار صادر، بیروت ۱۳۸۵ ه ۱۹۶۵م.

[4] حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۲، ص۲۱، آل البیت.

[5] طلاق (۶۵)، آیه ۲.

[6] حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۲، ص۲۵، آل البیت؛ "و لا یجوز الطلاق إلا بشاهدین…".

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 {{سوال}}
-یزید با حسین، چالش‌هایی نیز برسر ارینب زن زیبای بصری، داشت؛ ضمناً پس از اعلام خلافت، یک میلیون درهم باج حسین بیکار را قطع کرد.
+آیا اختلاف یزید با امام حسین بر سر ارینب زن زیبای بصری بود؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-از اینکه با مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم مکاتبه نموده‌اید صمیمانه تشکر می‌کنیم، امید آن که تحقیق و پاسخ ارایه شده رهگشای اندیشه پویشگرتان باشد.
+==عدم بیعت با یزید==
+مهمترین دلیل اختلاف یزید و امام حسین(ع)، عدم مقبولیت حکومت یزید از سوی امام و عدم بیعت امام با یزید بود. یزید برای مشروعیت بخشیدن به حکومتش و فرونشاندن بسیاری از مخالفان به بیعت کسانی مانند امام نیاز داشت و مخالفان حکومتش را تحمل نمی‌کرد. ماجرای اختلاف امام با یزید بر سر یک زن نه به عنوان اصل اختلاف بلکه به عنوان یک جریان جزئی و کوچک هم مطرح نشده است.
+==ماجرای ارینب==
+ارینب زنی زیبا بود که شوهر داشت و علی‌رغم این موضوع یزید خواهان او بود. واقعیت این داستان محل شک و تردید بسیاری قرار گرفته است. شوهر ارینب او را به اجبار و اصرار معاویه طلاق داد. وقتی خواستگاران از سوی معاویه به منزل این زن می‌رفتند امام حسین(ع) و درگزارشی امام حسن(ع) از این موضوع آگاه شد و به خواستگاران گفت از طرف من هم خواستگاری کنید. خواستگاران هر دو طرف را مطرح کردند و ارینب به خواستگاران یکی از این دو امام جواب قبول و به خواستگاران معاویه که برای یزید می‌خواست جواب منفی داد. امام پس از ازدواج با او و نگهداری مدتی که از شر معاویه آسوده شوند او را طلاق داد و به شوهرش برگرداند؛ سپس آن دو دوباره با یکدیگر زندگی کردند.<ref>دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه، الامامه و السیاسه، تحقیق علی شیری، ج۱، ص۲۱۷ به بعد، نشر دارالاضواء، بیروت.</ref>
-پاسخ اجمالی
+==نقدوبرسی==
+اشکالاتی در این داستان وجود دارد که دلیل درستی آن را نفی می‌کند:
-براساس گزارشهای تاریخی معتبر که درباره حادثه عاشورا وشهادت امام حسین(ع) به دست رسیده است بدون استثناء نه تنها هیچ‌یک از آن گزاره‌ها به این مسئله اشاره نکرده‌اند؛ بلکه از این داستان بعنوان علت فرعی وجزئی نیز یاد نشده است؛ بلکه تمام منابع دراین مسئله اتفاق کرده‌اند که علت، عدم بیعت امام حسین با یزید بود؛ چنان‌که درنامه ای که یزید به حاکم مدینه نوشت در خواست بیعت از امام حسین وچند نفر دیگرنیز موضوع گرفتن بیعت است.
+* '''مرسل بودن روایت'''
-پاسخ تفصیلی
+این داستان در منابع، مرسل است و هیچ‌گونه سندی برای آن ذکر نشده تا بتوان آن را مورد بررسی قرار داد. علاوه بر این، ماجرای ارینب در هیچ کتاب دست‌اول و مشهوری نقل نشده‌است. اولین راوی این ماجرا، ابن‌قتیبه، نویسنده کتاب الامامة و السیاسه از مؤلفان قرن سوم هجری است. وی در سال ۲۱۳ق در کوفه متولد شد در حالی که امام حسین در سال ۶۱ق در کربلا به شهادت رسید. بنابراین ابن قتیبه ۱۵۲ سال بعد از شهادت امام حسین به دنیا آمده است و هم‌عصر این ماجرا نبوده است. بر این اساس ابن قتیبه باید داستان را از کسی یا کسانی نقل کند ولی اسمی از آنها نبرده است تا ما بتوانیم سلسله راویان را بررسی کنیم. چه بسا فرد دروغ‌گویی این ماجرا را جعل و به او گفته باشد.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مقاله شماره ۳۹۱۸ (الامامه و السیاسه)، انتشارات مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۶.</ref>
-داستان ارینب که عبارت است از خواستگاری یزید از زنی شوهر دار به نام ارینب براساس گزارشی که سند آن معتبر نیست؛ پس از اینکه شوهرش با تطمیع معاویه اورا طلاق داد، براساس این گزارش نا معتبروقتی خواستگاران ازسوی معاویه به منزل این زن می‌رفتند امام حسین(ع) ودرگزارشی امام حسن(ع) از این موضوع آگاه شد وبه خواستگاران گفت از طرف من هم خواستگاری کنید؛ خواستگاران هردو طرف را مطرح کردند ارینب به خواستگاران یکی از این دو امام بزرگوار جواب قبول وبه خواستگاران معاویه که برای یزید می‌خواست جواب منفی داد؛ یکی از این دو امام پس از ازدواج با او ونگهداری مدتی که از شر معاویه آسوده شوند اورا طلاق وبه شوهرش برگرداند؛ سپس آن دو دوباره با یک‌دیگر زندگی کردند.<ref>دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه، الامامه و السیاسه، تحقیق علی شیری، ج۱، ص۲۱۷ به بعد، نشر دارالاضواء، بیروت.</ref>
+* '''مرگ ابو درداء هنگام حکومت عثمان'''
-نقدوبرسی
+در این ماجرا ابودرداء به‌ عنوان واسطه بین معاویه و ارینب معرفی شده است. بسیاری از مورخان سال مرگ ابو درداء را در سال ۳۸ یا ۳۹ هجری ذکر کرده‌اند یعنی در زمان حکومت عثمان.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۳، ص۱۲۲۹ و ۱۲۳۰، تحقیق علی محمد البجاوی، انتشارات دارالجیل، بیروت، ط الاولی، ۱۴۱۴ه۱۹۹۲م؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۴، ص۶۲۲، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، انتشارات دارلکتب العلمیه، بیروت، ط الاولی، ۱۴۱۵ه ۱۹۹۵م؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۲۹، انتشارت دار صادر، بیروت ۱۳۸۵ ه ۱۹۶۵م.</ref>
-اشکالاتی در این داستان وجود دارد که دلیل کذب و دروغ بودن آن است. بعضی از این اشکالات عبارت‌اند از:
+* '''عدم مسافرت امام حسین(ع) به عراق پس از شهادت امام علی(ع)'''
-۱. مرسل بودن روایت
+هیچ گزارشی از مسافرت امام حسین(ع) به عراق پس از شهادت حضرت علی(ع) وجود ندارد. (ظاهرا طبق این نقل امام برای خواستگاری به عراق رفته است). درحالی‌که روایت فوق ماجرای ارینب را پیش از ماجرای کربلا می‌داند.
-روایت فوق مرسل است و هیچ‌گونه سندی برای آن ذکر نشده تا بتوان آن را مورد بررسی قرار داد؛ زیرا ابن قتیبه (نویسنده کتاب الامامه و السیاسه) از مؤلفان قرن سوم هجری است که به سال ۲۱۳ه‍.ق در کوفه متولد شد و امام حسین ـ علیه‌السلام ـ در سال ۶۱ ه‍.ق در کربلا به شهادت رسید؛ بنابراین ابن قتیبه ۱۵۲ سال بعد از شهادت امام حسین به دنیا آمد و در زمان وقوع این داستان هنوز به دنیا نیامده و هم‌عصر این ماجرا نبوده است. بر این اساس باید داستان را از کسی یا کسانی نقل کند که اسمی از آنها نبرده است تا ما بتوانیم سلسله راویان را بررسی کنیم. چه بسا فرد دروغ‌گویی این ماجرا را جعل و به او گفته باشد.
+* '''عدم مشروعیت طلاق در این گزارش'''
-۲. مرگ ابودرداء هنگام حکومت عثمان
+در این داستان آمده است که امام، ارینب را در یک مجلس سه طلاقه کرد؛ درحالی‌که سه طلاقه کردن، در یک مجلس در شریعت ما صحیح نیست و یک طلاق به حساب می‌آید.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۲، ص۲۱، آل البیت.</ref>
-ابودرداء که در این داستان به‌عنوان واسطه بین معاویه و عبدالله بن سلام و ارینب از او نام برده شده است، بنا به نظر معروف در زمان حکومت عثمان از دنیا رفته است. (بسیاری از مورخان سال مرگ او را ۳۹ یا ۳۸ هجری ذکر کرده‌اند).<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۳، ص۱۲۲۹ و ۱۲۳۰، تحقیق علی محمد البجاوی، انتشارات دارالجیل، بیروت، ط الاولی، ۱۴۱۴ه۱۹۹۲م؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۴، ص۶۲۲، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، انتشارات دارلکتب العلمیه، بیروت، ط الاولی، ۱۴۱۵ه ۱۹۹۵م؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۲۹، انتشارت دار صادر، بیروت ۱۳۸۵ ه ۱۹۶۵م.</ref>
-بنابراین او چگونه می‌تواند در این ماجرا که در اواخر حکم‌رانی معاویه و در زمان ولایت‌عهدی یزید روی داده است، حضور داشته باشد؟
-۳. مستند نبودن ماجرای ارینب
-از این داستان در اسناد دسته اول و مشهور هیچ خبری نیست. مشهورترین کتابی که این داستان را ذکر کرده است کتاب «الامامه و السیاسه» است که برخی در این‌که نویسنده آن «ابن قتیبه» باشد، شک دارند.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، مقاله شماره ۳۹۱۸ (الامامه و السیاسه)، انتشارات مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۶.</ref>
-۴. سندیت نداشتن آمدن امام حسین به عراق
-هیچ سند معتبری به آمدن امام حسین ـ علیه‌السلام ـ به عراق پس از شهادت حضرت علی علیه‌السلام و رفتن به مدینه اشاره ندارد، مگر در حماسه عاشورا؛ درحالی‌که روایت فوق ماجرای ارینب را پیش از آن می‌داند.
-۵. مشروع نبودن سه طلاقه کردن در یک مجلس
-در این داستان آمده است که امام علیه‌السلام، ارینب را در یک مجلس سه طلاقه کرد؛ درحالی‌که سه طلاقه کردن، در یک مجلس در شریعت ما صحیح نیست و یک طلاق به حساب می‌آید.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۲، ص۲۱، آل البیت.</ref>
-۶. حضور نداشتن دو شاهد هنگام طلاق
+* '''حضور نداشتن دو شاهد هنگام طلاق'''
 یکی از شرایط طلاق حضور دو شاهد عادل است. قرآن می‌فرماید: «... و دو مرد عادل از خودتان را گواه گیرید و شهادت را برای خدا برپا دارید…<ref>طلاق (۶۵)، آیه ۲.</ref>و نیز امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «طلاق جایز نمی‌باشد مگر با حضور دو شاهد».<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۲، ص۲۵، آل البیت؛ "و لا یجوز الطلاق إلا بشاهدین…".</ref> بنابراین آنچه ادعا شده که حادثه کربلا مربوط به این داستان است کاملاً بی اساس وساختگی است چون اصل داستان ساختگی است؛ ودرهیچ منبع تاریخی علت روی داد کربلا را به این مسئله ارتباط ندادند.