برداشته شدن عذاب از قوم یونس

سؤال

چرا خداوند قوم حضرت یونس –سلام الله علیه- را عذاب نکردند؟ چرا این مطلب را در قرآن کریم به صورت سؤالی مطرح می‌کنند؟

برداشته شدن عذاب از قوم یونس مضمون آیه ۹۸ سوره یونس است که بر اساس آن، پس از توبه قوم یونس، نشانه‌های عذاب از آنها برداشته شد. طبق آیات قرآن، قاعده کلی این است که پس از آغاز عذاب، توبه و ایمان سودی نداشته و عذاب برداشته نمی‌شود. دلیل استثنا شدن قوم یونس از این قاعده، توبه کردن همه آنها هنگام دیدن نشانه‌های عذاب و پیش از قطعی شدن فرمان عذاب، دانسته شده است.

ایه ۹۸ سوره یونس

﴿ فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَىٰ حِينٍ

۝۹۸

چرا هیچ یک از شهرها و آبادی‌ها ایمان نیاوردند که (ایمانشان بموقع باشد، و) به حالشان فایده داشته باشد؟! مگر قوم یونس، هنگامی که آنها ایمان آوردند، عذاب رسوا کننده را در زندگی دنیا از آنان برطرف ساختیم؛ و تا مدّت معیّنی [= پایان زندگی و اجلشان‌] آنها را بهره‌مند ساختیم.

یونس

﴾

ماجرای نجات قوم یونس

حضرت یونس(ع) پیوسته قوم خود را پند می‌داد، ولی قوم او مخالفت می‌کردند. یونس آنها را از عذاب الهی ترساند؛ در مقابل، قوم یونس از او خواستند اگر راست می‌گوید عذاب خدا را نازل کند. یونس از آنها ناامید شد و با ناراحتی قوم خود را ترک کرد.

هنوز فرمان قطعی عذاب نرسیده بود؛ ولی نشانه‌های آن آشکار شده بود. قوم یونس از مرد دانشمندی که در آن شهر زندگی می‌کرد درخواست کمک کردند. آنها به رهبری وی از شهر بیرون آمده و در حال توبه و تضرع به جستجوی یونس برخاستند ولی اثری از او نیافتند. خدا توبه آنها را پذیرفت و نشانه‌های عذاب را بر طرف کرد.

قاعده کلی عذاب و استثنا شدن قوم یونس

بر اساس آیات قرآن، توبه افراد پس از آشکار شدن عذاب الهی پذیرفته نمی‌شود و ایمان آوردن در آن هنگام، فایده‌ای ندارد. در آیه ۹۸ سوره یونس، قوم یونس از این قاعده کلی استثنا شده است.

گفته شده قوم یونس قبل از قطعی شدن فرمان عذاب و به محض دیدن نشانه‌های آن از نافرمانی خود توبه کردند. ناصر مکارم شیرازی مرجع تقلید شیعه معتقد است از آنجا که توبه و ایمانِ قوم یونس به موقع انجام گرفت و نیز چون با آگاهی و اخلاص بود، نشانه‌های عذاب بر طرف شد.

به باور وی، تفاوت عملکرد قوم یونس با دیگر اقوام که دچار هلاکت شدند این بود که همه افراد قوم یونس پیش از فرا رسیدن مجازات قطعی ایمان آوردند؛ با اینکه در میان اقوام دیگر گروه زیادی با وجود دیدن نشانه‌های عذاب بر مخالفت خود باقی ماندند تا هنگامی که فرمان مجازات قطعی پروردگار صادر شد. توبه آنها پس از قطعی شدن فرمان عذاب انجام گرفت، که مورد پذیرش واقع نشد.