موضوعات خطبه غدیر

سؤال

پیامبر (ص) در خطبه غدیر بر چه مسایلی بیشتر تأکید کردند؟

حضرت در این خطبه در چند محور سخنرانی کردند و در جاهای مختلف از بیاناتشان بر آنها تأکید داشتند تا اهمیت یا زیان آنها بر همگان روشن شود، منتهی ما به جهت اینکه می‌خواهیم موارد محوری را ذکر کنیم و این خود انسجام خاصی را می‌طلبد، لذا به اختصار در ذیل هر محور، مواردی از آن را ذکر می‌کنیم. پنج محور مورد بررسی است که عبارتند از: ۱. طرح مسئله توحید؛ ۲. طرح مسئله ولایت و جانشینی و بیان فضایل اهل بیت (ع)؛ ۳. خبر از وجود گروه نفاق و آزارهای آنها؛ ۴. بیان خصوصیات دوستان و دشمنان اهل بیت (ع)؛ ۵. طرح مسئله بیعت برای جانشینی علی (ع)؛ ۶. حفظ شعائر.

اکنون با تفصیل بیشتری به هر یک می‌پردازیم:

۱. پیامبر بعد از حمد و ثنای الهی به طرح مسئله توحید و یکتاپرستی پرداختند و در ضمن عباراتی، نحوه نگرش به مسئله توحید را بازگو کردند: خدایی که در عظمت یکتاست، در وحدانیت تنهاست، در قدرت و سلطه خود در امور قادر و عظیم است، علم او بر همه چیز احاطه دارد و در همه جا حاضر و ناظر است… باطن را می‌فهمد و ضمایر را می‌داند و پنهان‌ها بر او مخفی نمی‌ماند. می‌خواهد پس به انجام می‌رساند و اراده می‌کند پس مقدر می‌نماید و می‌داند پس به شماره می‌آورد… او را سپاس می‌گویم و دائماً شکر می‌نمایم، چه در آسایش و چه در گرفتاری، چه در حال شدت و چه در حال آرامش و به او و ملائکه و کتابهایش و پیامبرانش ایمان می‌آورم….

۲. طرح مسئله جانشینی و بیان فضایل علی و اهل بیت (ع) که قسمت بیشتر سخنرانی حضرت را تشکیل می‌دهد و در واقع قسمت مهم خطبه همین بخش است: خداوند به من چنین وحی کرده‌است «بسم الله الرحمن الرحیم: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربّک…» ای پیامبر! ابلاغ کن آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده‌است و اگر انجام ندهی رسالت او را انجام نداده‌ای و خداوند تو را از شرّ مردم حفظ خواهد نمود». پیامبر اکرم (ص) سبب نزول این آیه را چنین بازگو کردند: «من سبب نزول این آیه را برای شما بیان می‌کنم و اعلام می‌کنم بر هر سفید و سیاه که «انّ علی بن ابی طالب اخی و وصیی و خلیفتی و امام من بعدی؛ علی بن ابی طالب برادر من و وصی من و جانشین من در امتم و امام بعد از من است. نسبت او به من همانند هارون به موسی است جز اینکه پیامبری بعد از من نیست و خداوند در این مورد آیه ای بر من نازل کرده‌است: «انما ولیکم الله و رسوله و الذین …» صاحب اختیار شما خدا و رسولش هستند و کسانی که ایمان آورده و نماز به پا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند و علی بن ابی طالب است که نماز را به پا داشته و در حال رکوع زکات داده و در هر حال خداوند عزوجل را قصد می‌کند». پیامبر اکرم (ص) از اینجا شروع می‌کنند و به‌طور مفصل در مورد فضایل علی (ع) صحبت می‌کنند که ما به چند مورد آن اشاره می‌کنیم: ای مردم! این مطلب را دربارهٔ او بدانید و بفهمید و بدانید که خداوند او را برای شما صاحب اختیار و امامی قرار داده که اطاعتش را واجب نموده‌است… اوست امام مبین که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «و کلّ شی ء احصیناه فی امام مبین». (یس / ۱۲). و هر چیزی را در امام مبین جمع کردیم. ای مردم! از علی به سوی دیگری گمراه نشوید و از او روی بر مگردانید و از ولایت او سرباز نزنید… ای مردم! او را فضیلت دهید که خدا او را فضیلت داده‌است و او را قبول کنید که خداوند او را منصوب کرده‌است…» ای مردم! علی طرفدار حق است که خداوند در کتاب خود فرموده و دربارهٔ کسی که با او مخالفت کند نیز فرموده‌است: «یا حسرتی علی ما فرّطت فی جنب الله» متمردین، وقت مرگ حسرت می‌برند که چرا از طرفداران خداوند دوری کرده‌اند. (زمر / ۵۶). پیامبر اکرم (ص) دستش را بر بازوی علی (ع) زد، پیامبر با دست اش او را بلند کرد و هر دو دست را به سوی آسمان باز نمود و علی (ع) را از جا بلند نمود تا حدی که پای آن حضرت موازی زانوی پیامبر اکرم (ص) رسید. سپس فرمود: ای مردم! این علی است برادر من و وصی من و جامع علم من، و جانشین من در تفسیر کتاب خداوند عزوجل و دعوت به آن… اوست خلیفه خدا و اوست امیرالمؤمنین علی (ع) و امام هدایت کننده….

۳. خبر از وجود گروه نفاق و آزارهای آنها: پیامبر اکرم (ص) در این قسمت از گروهی خبر می‌دهد که پیوسته پیامبر اکرم (ص) را آزار و اذیت می‌دادند و اینکه همین گروه آینده اسلام را به مخاطره خواهند انداخت: ای مردم! من از جبرئیل درخواست کردم که از خدا بخواهد تا مرا از ابلاغ این مهم معاف بدارد، زیرا از کمی متقین و زیادی منافقین و افساد ملامت کنندگان و حیله‌های مسخره کنندگان اسلام اطلاع دارم … و هم چنین به خاطر اینکه منافقین بارها مرا اذیت کرده‌اند تا آنجا که مرا گوش دهنده بر هر حرفی نامیدند و گمان کردند که من چنین هستم به خاطر ملازمت بسیار علی با من و توجه من به او… تا آنکه خداوند عزوجل در این باره چنین نازل کرد: «و منهم الذین یوذن النبی…» و از آنان کسانی هستند که پیامبر را اذیت می‌کنند و می‌گویند او گوش دهنده به هر حرفی است اگر من بخواهم گویندگان این نسبت را نام می‌برم و اگر بخواهم به شخص آنها اشاره کنم می‌توانم و با علائم می‌توانم آنها را معرفی کنم ولی در کار آنها من با بزرگواری رفتار کرده‌ام… ای مردم! بعد از من خلفایی خواهند بود که به آتش دعوت می‌کنند و در روز قیامت کمک نمی‌شوند… به زودی خلافت بعد از من را با ظلم و زور می‌گیرند….

۴. بیان خصوصیاتِ دوستان و دشمنان اهل بیت (ع): آگاه باشید: دوستان ما اهل بیت (ع) کسانی هستند که خداوند عزوجل دربارهٔ آنان فرموده‌است: کسانی که ایمان آورده‌اند و ایمانشان را با ظلم نپوشانده‌اند، بر ایشان امان است و آنان هدایت یافتگانند. (انعام / ۸۲). آگاه باشید که دوستان ایشان کسانی اند که ایمان آورده‌اند و به شک نیفتاده اند… آگاه باشید: که دشمنان اهل بیت کسانی هستند که به شعله‌های آتش وارد می‌شوند آگاه باشید: که به دشمنان ایشان کسانی هستند که از جهنم در حالی که می‌جوشد صدای وحشتناکی می‌شنوند و شعله کشیدن آن را می‌بینند….

1. طرح مسئله بیعت از مردم در جانشینی علی (ع): ای مردم آگاه باشید: که من بعد از پایان خطابه ام شما را به دست دادن با من به عنوان بیعت با او و اقرار به او، و بعد از من به دست دادن با خود او فرا می‌خوانم. ای مردم! آگاه باشید که من با خدا بیعت کرده‌ام و علی با من بیعت کرده‌است و من از جانب خدا برای او از شما بیعت می‌گیرم «ان الذین یبایعونک…» کسانی که با تو بیعت می‌کنند در واقع با خدا بیعت می‌کنند، دست خداوند بر روی دست آنان است پس هر کس بیعت را بشکند این شکستن بر ضرر خود اوست و هر کس به آنچه، خدا عهد بسته وفادار باشد خداوند به او اجر عظیمی می‌دهد» ای مردم: با خدا بیعت کنید و با من بیعت نمایید و با علی امیرالمؤمنین و حسن و حسین و امامان از ایشان….
2. حفظ شعائر: ای مردم حج و عمره از شعائر الهی هستند… ای مردم به حج خدا بروید… ای مردم! نماز به پا دارید و زکات را بدهید… ای مردم: آگاه باشید: تقوا را، تقوا را….

برای مطالعهٔ بیشتر

• ماهنامه شیعه‌شناسی (ویژه نامه غدیر)، مجمع جهانی شیعه‌شناسی، زیر نظر انصاری بویر احمدی، ۱۳۸۷ش.