پیش نویس:روایت «کتک زدن کنیزان توسط امام سجاد»

سؤال

در روایت آمده که وقتی ماه رمضان شروع می‌شد هیچ‌یک از برده و کنیزانش را کتک نمی‌زد و اگر خطائی می‌کردند پیش خود یادداشت می‌کرد که فلان غلام یا فلان کنیز چنان کاری در فلان روز انجام داد همه را جمع می‌کرد و در شب آخر از ماه رمضان آنها را جمع می‌کرد و یکباره کتک می‌زد.

سؤال یا شبهه کد: ش۶۱۱۱–۱۴۰۱ شماره فیش: ایرادگرشبهه: مجهول عنوان: امام سجاد لطف می‌کرد برده و کنیزهایش را در ماه رمضان کتک نمی‌زد موضوع عام: برده داری موضوع خاص: امام سجاد(ع) و برده داری محورهای اصلی: امام سجاد لطف می‌کرد برده و کنیزهایش را در ماه رمضان کتک نمی‌زد ولی بعد از رمضان تلافی می‌کرد. محورهای فرعی: منبع شبهه: کانال دریچه تفکر: @daricheh_tv گروه پاسخگو: قرآن و حدیث گروه مرتبط: تاریخ انتشار: ۰۷/۰۴/۲۰۲۲ تاریخ استخراج: ۲۳/۰۱/۱۴۰۱ کارشناس شبهه‌یاب: رمضانعلی حسنی

امام سجاد لطف می‌کرد برده و کنیزهایش را در ماه رمضان کتک نمی‌زد ولی بعد از رمضان تلافی می‌کرد. علامه مجلسی در ص ۱۸۶ از ج ۹۸ کتاب بحارالأنوار (لینک صفحه) https://lib.eshia.ir/11008/98/186/رمضان_علی_بن_الحسین_ضرب)) می‌نویسد: امام صادق نقل کرد که: امام سجاد از وقتی ماه رمضان شروع می‌شد هیچ‌یک از برده و کنیزانش را کتک نمی‌زد و اگر خطائی می‌کردند پیش خود یادداشت می‌کرد که فلان غلام یا فلان کنیز چنان کاری در فلان روز انجام داد همه را جمع می‌کرد و در شب آخر از ماه رمضان آنها را جمع می‌کرد و یکباره کتک می‌زد. متن عربی: کان علی بن الحسین إذا دخل شهر رمضان لا یضرب عبدا له ولا أمة‏، ‏ وکان إذا أذنب العبد والامة یکتب عنده أذنب فلان‏، ‏ أذنبت فلانة‏، ‏ یوم کذا وکذا‏، ‏ ولم یعاقبه فیجتمع علیهم الادب حتی إذا کان آخر لیلة من شهر رمضان، دعاهم وجمعهم حوله، ثم أظهر الکتاب ثم قال: یا فلان فعلت کذا وکذا ولم اؤد بک أتذکر ذلک؟ فیقول: بلی یا بن رسول‌الله‏، ‏ حتی یأتی علی آخرهم ویقررهم جمیعا ادمین: آخوندها به چنین موجود رذلی می‌گویند امام معصوم که از طرف خدا برای هدایت بشر آمده است درصورتی که وی صدها کنیز و برده داشته که با آنها بدترین رفتارها را داشته است. چکیده شبهه علامه مجلسی می‌نویسد: «کان علی بن الحسین إذا دخل شهر رمضان لا یضرب عبداً له و لا أمة‏، ‏ و کان إذا أذنب العبد و الامة یکتب عنده أذنب فلان‏، ‏ أذنبت فلانة‏، ‏ یوم کذا وکذا‏، ‏ و لم یعاقبه فیجتمع علیهم الادب حتی إذا کان آخر لیلة من شهر رمضان، دعاهم و جمعهم حوله، ثم أظهر الکتاب ثم قال: یا فلان فعلت کذا وکذا و لم اؤد بک أتذکر ذلک؟ فیقول: بلی یا بن رسول‌الله‏، ‏ حتی یأتی علی آخرهم و یقررهم جمیعاً»؛ امام صادق (علیه السلام)، نقل کرد: امام سجاد (علیه السلام)، از وقتی ماه رمضان شروع می‌شد، هیچ‌یک از برده و کنیزانش را کتک نمی‌زد و اگر خطائی می‌کردند، پیش خود یادداشت می‌کرد که فلان غلام یا فلان کنیز چنان کاری در فلان روز انجام داد، همه را حساب، و در شب آخر از ماه رمضان آنها را جمع می‌کرد و یکباره کتک می‌زد.

پاسخ سؤال یا شبهه پاسخ متأسفانه طبق معمول این‌گونه شبهات، قسمتی از یک روایت انتخاب شده و پایان آن به سلیقه فرد شبهه کننده تغییر کرده است. در تمامی‌منابعی که این روایت را نقل کرده‌اند ادامه‌ای که شبهه افکن اضافه کرده وجود ندارد؛ بلکه نقطه مقابل آنچه او گفته نوشته شده است. ترجمه و متن کامل روایت در ادامه خواهد آمد. بنابر این روایت امام در پایان ماه این افراد را جمع می‌کرد و پس از بخشش آنان، از آنان می‌خواست که از خداوند بخواهند ایشان را ببخشد. سپس در روز عید امام همه آنان را آزاد می‌کرد و به آنان هدایی می‌داد. همچنین چنانچه در پایان این روایت آمده است امام در پایان هر سال حدود ۲۰ نفر را آزاد می‌کردند و اینکه گفته شده صدها کنیز و برده داشتند، درست نیست. متن کامل روایت سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ کَانَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ ع إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ لَا یضْرِبُ عَبْداً لَهُ وَ لَا أَمَةً وَ کَانَ إِذَا أَذْنَبَ الْعَبْدُ وَ الْأَمَةُ یکْتُبُ عِنْدَهُ أَذْنَبَ فُلَانٌ أَذْنَبَتْ فُلَانَةُ یوْمَ کَذَا وَ کَذَا وَ لَمْ یعَاقِبْهُ فَیجْتَمِعُ عَلَیهِمُ الْأَدَبُ حَتَّی إِذَا کَانَ آخِرُ لَیلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ دَعَاهُمْ وَ جَمَعَهُمْ حَوْلَهُ ثُمَّ أَظْهَرَ الْکِتَابَ ثُمَّ قَالَ یا فُلَانُ فَعَلْتَ کَذَا وَ کَذَا وَ لَمْ أُؤَدِّبْکَ أَ تَذْکُرُ ذَلِکَ فَیقُولُ بَلَی یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّی یأْتِی عَلَی آخِرِهِمْ وَ یقَرِّرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ یقُومُ وَسْطَهُمْ وَ یقُولُ لَهُمُ ارْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ وَ قُولُوا یا عَلِی بْنَ الْحُسَینِ إِنَّ رَبَّکَ قَدْ أَحْصَی عَلَیکَ کُلَّ مَا عَمِلْتَ کَمَا أَحْصَیتَ عَلَینَا کُلَّ مَا عَمِلْنَا وَ لَدَیهِ کِتَابٌ ینْطِقُ عَلَیکَ بِالْحَقِّ- لا یغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً مِمَّا أَتَیتَ إِلَّا أَحْصاها وَ تَجِدُ کُلَّ مَا عَمِلْتَ لَدَیهِ حَاضِراً کَمَا وَجَدْنَا کُلَّ مَا عَمِلْنَا لَدَیکَ حَاضِراً فَاعْفُ وَ اصْفَحْ کَمَا تَرْجُو مِنَ الْمَلِیکِ الْعَفْوَ وَ کَمَا تُحِبُّ أَنْ یعْفُوَ الْمَلِیکُ عَنْکَ فَاعْفُ عَنَّا تَجِدْهُ عَفُوّاً وَ بِکَ رَحِیماً وَ لَکَ غَفُوراً وَ لا یظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً کَمَا لَدَیکَ کِتَابٌ ینْطِقُ بِالْحَقِّ عَلَینَا- لا یغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً مِمَّا أَتَینَاهَا إِلَّا أَحْصاها فَاذْکُرْ یا عَلِی بْنَ الْحُسَینِ ذُلَّ مَقَامِکَ بَینَ یدَی رَبِّکَ الْحَکَمِ الْعَدْلِ الَّذِی لَا یظْلِمُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ وَ یأْتِی بِهَا یوْمَ الْقِیامَةِ وَ کَفی بِاللَّهِ حَسِیباً وَ شَهِیداً فَاعْفُ وَ اصْفَحْ یعْفُ عَنْکَ الْمَلِیکُ وَ یصْفَحْ فَإِنَّهُ یقُولُ وَ لْیعْفُوا وَ لْیصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ‏- وَ هُوَ ینَادِی بِذَلِکَ عَلَی نفسک [نَفْسِهِ‏] وَ یلَقِّنُهُمْ وَ هُمْ ینَادُونَ مَعَهُ وَ هُوَ وَاقِفٌ بَینَهُمْ یبْکِی وَ ینُوحُ وَ یقُولُ رَبِّ إِنَّکَ أَمَرْتَنَا أَنْ نَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَنَا وَ قَدْ عَفَوْنَا عَمَّنْ ظَلَمَنَا کَمَا أَمَرْتَ فَاعْفُ عَنَّا فَإِنَّکَ أَوْلَی بِذَلِکَ مِنَّا وَ مِنَ الْمَأْمُورِینَ وَ أَمَرْتَنَا أَنْ لَا نَرُدَّ سَائِلًا عَنْ أَبْوَابِنَا وَ قَدْ أَتَینَاکَ سُؤَّالًا وَ مَسَاکِینَ وَ قَدْ أَنَخْنَا بِفِنَائِکَ وَ بِبَابِکَ نَطْلُبُ نَائِلَکَ وَ مَعْرُوفَکَ وَ عَطَاءَکَ فَامْنُنْ بِذَلِکَ عَلَینَا وَ لَا تُخَیبْنَا فَإِنَّکَ أَوْلَی بِذَلِکَ مِنَّا وَ مِنَ الْمَأْمُورِینَ إِلَهِی کَرُمْتَ فَأَکْرِمْنِی إِذْ کُنْتُ مِنْ سُؤَّالِکَ وَ جُدْتَ بِالْمَعْرُوفِ فَاخْلِطْنِی بِأَهْلِ نَوَالِکَ یا کَرِیمُ ثُمَّ یقْبِلُ عَلَیهِمْ فَیقُولُ قَدْ عَفَوْتُ عَنْکُمْ فَهَلْ عَفَوْتُمْ عَنِّی وَ مِمَّا کَانَ مِنِّی إِلَیکُمْ مِنْ سُوءِ مَلَکَةٍ فَإِنِّی مَلِیکُ سُوءٍ لَئِیمٌ ظَالِمٌ مَمْلُوکٌ لِمَلِیکٍ کَرِیمٍ جَوَادٍ عَادِلٍ مُحْسِنٍ مُتَفَضِّلٍ فَیقُولُونَ قَدْ عَفَوْنَا عَنْکَ یا سَیدَنَا وَ مَا أَسَأْتَ فَیقُولُ لَهُمْ قُولُوا اللَّهُمَّ اعْفُ عَنْ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ کَمَا عَفَا عَنَّا فَأَعْتِقْهُ مِنَ النَّارِ کَمَا أَعْتَقَ رِقَابَنَا مِنَ الرِّقِّ فَیقُولُونَ ذَلِکَ فَیقُولُ اللَّهُمَّ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اذْهَبُوا فَقَدْ عَفَوْتُ عَنْکُمْ وَ أَعْتَقْتُ رِقَابَکُمْ رَجَاءً لِلْعَفْوِ عَنِّی وَ عِتْقِ رَقَبَتِی فَیعْتِقُهُمْ فَإِذَا کَانَ یوْمُ الْفِطْرِ أَجَازَهُمْ بِجَوَائِزَ تَصُونُهُمْ وَ تُغْنِیهِمْ عَمَّا فِی أَیدِی النَّاسِ وَ مَا مِنْ سَنَةٍ إِلَّا وَ کَانَ یعْتِقُ فِیهَا فِی آخِرِ لَیلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مَا بَینَ الْعِشْرِینَ رَأْساً إِلَی أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ

ترجمه کامل روایت امام صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیه السلام از وقتی ماه رمضان شروع می‌شد هیچ‌یک از غلام و کنیزانش را نمی‌زد، هر کدام خطائی می‌کردند پیش خود یادداشت می‌کرد فلان خدمتکار چه خطایی در چه روزی انجام داده است و او را مجازات نمی‌کرد. این خطاها جمع می‌شد تا شب آخر ماه رمضان. سپس امام سجاد در پایان ماه رمضان همه را جمع می‌کرد و آن یادداشت را می‌آورد و یکی یکی از آنها اقرار می‌گرفت که در فلان روز این خطا را انجام دادی، ولی من تو را ادب نکردم و همه اقرار می‌کردند. آنگاه امام در وسط آنان می‌ایستاد و می‌فرمود: همه با صدای بلند بگوئید، ای علی بن الحسین خدا نیز تمام رفتار تو را ثبت کرده همان‌طوری که تو اعمال ما را یادداشت کردی. در نزد خداون نوشته‌ای است سراسر واقعیت که از کوچک و بزرگ اعمالت فروگذاری نکرده؛ تمام کردار خود را در آن می‌یابی چنانچه ما نیز یافتیم.

ای علی بن الحسین یادآور کوچکی خود را در پیشگاه پروردگار دادگر؛ خدائی که به‌اندازه سنگینی خردلی ستم روا نمی‌دارد روز قیامت برای حساب می‌آورد، در حساب‌داری و گواهی او کافی است امروز از ما در گذر و ببخش تا آن روز خدا از تو بگذرد. خداوند می‌فرماید: «وَ لْیعْفُوا وَ لْیصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ؛ ببخشید و چشم پوشی کنید میل ندارید خدا شما را بیامرزد».

امام علیه السلام تمام این جملات را به آنان یاد می‌داد و آنها بلند می‌گفتند. امام در وسط ایشان ایستاده بود و اشگ می‌ریخت و می‌گفت خداوندا تو دستور داده‌ای ببخشیم کسی را که بما ستم روا داشته اینک بخشیدم تو نیز مرا ببخش تو شایسته‌تری به بخشش. خدایا بما دستور داده‌ای گدا را از در خانه رد نکنیم ما برای گدائی به در خانه تو آمده‌ایم پناهندهٔ توایم و تقاضای لطف و عنایت و بخشش ترا داریم بر ما منت گذار و ما را ناامید مگردان! تو از همه شایسته‌تری به این کار خدایا بخشنده مرا نیز ببخش که تقاضای بخشش دارم! خدایا لطیف! مرا نیز مشمول لطف خویش بگردان. ای کریم. آنگاه روی به آنان نموده می‌فرمود من از شما گذشتم؛ آیا شما نیز از من گذشتید چنان‌که بد رفتاری با شما کرده‌ام؟ من فرمانروای بد و ستمگری هستم که خود بنده فرمانروائی کریم، جواد، دادگر و بخشنده است. آنان می‌گفتند: با اینکه خطائی نکرده‌ای از شما گذشتیم. می‌گفت: بگوئید خدایا ما از علی بن الحسین گذشتیم همان‌طور که او از ما گذشت. خدایا او را از آتش رهائی بخش همان‌طور که ما را از بندگی رهائی بخشید و آنان این جملات را تکرار می‌کردند. امام نیز اللهم آمین یا رب العالمین می‌گفت. سپس امام می‌فرمود: بروید شما را بخشیدم و آزاد کردم به‌امید اینکه خدا مرا ببخشد و از آتش رهائی یابم. روز عید فطر نیز امام به آنها جایزه می‌داد به‌مقداری که از کمک مردم بی‌نیاز بشوند. و امام در هر سال، در آخر ماه رمضان بین بیست نفر بیشتر و کمتر آزاد می‌کرد. نتیجه‌گیری امروزه افراد خیر و نیکوکار، بی خانمان‌ها، کارتن خواب‌ها، آسیب دیدگان اجتماعی، بی کس‌ها، یتیمان، کودکان کار، معتادان و بی کاران را، به نحوی از انحاء مورد حمایت قرار می‌دهند و پس از تقویت آنان، آن هارا به زندگی شرافتمندانه برمی‌گردانند؛ تمام عقلای عالم، به تحسین چنین نیکوکاران می‌پردازند. هدف امام (علیه السلام)، نیز، از خرید و نگهداری بردگان، تربیت و توانمندسازی آنان، برای زندگی بهتر و نورانی تر بود و نه انتفاع مادی و …. پس چرا باید از طرف نویسندگان و شبهه گران معلوم‌الحال، مورد طعنه و اتهام قرار گیرند. معرفی منابع برای مطالعه بیشتر:

1. سایت اندیشه قم؛
2. سایت ویکی پاسخ؛
3. سیره پیشوایان (علیهم السلام)، مهدی پیشوائی.
4. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (علیهم السلام)، رسول جعفریان.

حدیث اخلاقی: امام سجاد(ع) فرمود: «اَلْخَیْرُ کُلُّهُ صِیانَةُ الانْسانِ نَفْسَهُ» تمام سعادت و خوشبختی، حفظ (و کنترل اعضا و جوارح خود از هرگونه بدی) از سوی خویش است. ‏

== منابع ==