حدیث اصحاب پیامبر مانند ستارگان هستند

سؤال

چرا شیعه حدیث: «اصحابی کالنجوم بایهم اقتدیتم اهتدیتم» را جعلی می‌دانند؛ در حالی که امام رضا (علیه السلام) این حدیث را در عیون اخبار الرضا تأیید می‌کند؟

۱- دانشمندان اهل سنت خود به ضعیف و مجعول بودن روایت «اصحابی کالنجوم بایهم اقتدیتم اهتدیتم» تصریح کرده‌اند؛ ۲- روایت عیون اخبار الرضا از نظر سندی ضعیف است.

گفته امام رضا درباره حدیث

«سُئِلَ الرِّضَا(ع) عَنْ قَوْلِ النَّبِیِّ(ص) أَصْحَابِی کَالنُّجُومِ، بِأَیِّهِمُ اقْتَدَیْتُمُ اهْتَدَیْتُمْ، وَ عَنْ قَوْلِهِ(ص) دَعُوا لِی أَصْحَابِی فَقَالَـع): هَذَا صَحِیحٌ؛ یُرِیدُ مَنْ لَمْ یُغَیِّرْ بَعْدَهُ وَ لَمْ یُبَدِّلْ. قِیلَ: وَ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّهُمْ قَدْ غَیَّرُوا أَوْ بَدَّلُوا. قَالَ(ع): لَمَّا یَرْوُونَهُ مِنْ أَنَّهُ(ص) قَالَ: لَیُذَادَنَ بِرِجَالٍ مِنْ أَصْحَابِی یَوْمَ الْقِیَامَه عَنْ حَوْضِی کَمَا تُذَادُ غَرَائِبُ الْإِبِلِ عَنِ الْمَاءِ. فَأَقُولُ: یَا رَبِّ أَصْحَابِی! أَصْحَابِی! فَیُقَالُ لِی: إِنَّکَ لَا تَدْرِی مَا أَحْدَثُوا بَعْدَکَ. فَیُؤْخَذُ بِهِمْ ذَاتَ الشِّمَالِ. فَأَقُولُ: بُعْداً لَهُمْ وَ سُحْقاً لَهُمْ. أَ فَتَرَی هَذَا لِمَنْ لَمْ یُغَیِّرْ وَ لَمْ یُبَدِّلْ».

« محمد بن موسی بن نصر رازی از پدرش روایت کرده که گفت: «از امام رضا(ع) درباره سخن پیامبر(ص) پرسیدم که فرموده است: اصحاب من مانند ستارگان آسمانند به هر کدام اقتدا کنید راه یابید. و سخن دیگر او که فرمود: اصحاب مرا به من واگذارید». امام رضا(ع) فرمود: «این سخن درست است؛ (البته) مراد کسانی هستند که پس از او تغییر حال پیدا نکردند و در دین تغییر و تبدیل ایجاد نکردند».

راوی می‌گوید: از امام رضا(ع) پرسیدم: «از کجا بدانیم که آنها تغییر کردند یا اینکه در دین تغییر ایجاد کردند؟» فرمود: «از آنجا که خود آنها روایت کرده‌اند که پیامبر(ص) فرمود: در روز قیامت مردانی از اصحاب من از حوض کوثر ممنوع می‌شوند، چنانکه شتران غریب را از آبشخور می‌رانند، و من می‌گویم: پروردگارا، اصحابم! اصحابم! به من پاسخ داده می‌شود که تو نمی‌دانی آنها پس از تو چه حوادثی ایجاد کردند. آنها را گرفته و رو به جانب چپ می‌برند (به‌سوی اصحاب شمال)، و من می‌گویم: دوری باد آنان را و نابودی باد ایشان را».

آنگاه امام رضا(ع) فرمود: «آیا نمی‌بینی که این گفته پیامبر (اصحاب من مانند ستارگان هستند)، برای کسی است که تغییر و تبدیل در دین نداده است؟» »

بررسی سندی

بسیاری از عالمان اهل سنت، سند روایت را ضعیف دانسته‌اند.

۱- ابن حجر می‌گوید: حدیث «اصحابی کالنجوم…» را دار قطنی در زمره غرائب مالک آورده و گفته این روایت از مالک ثابت نیست و راویان آن مجهولند. ۲- ۳- ابن تیمیه گفته است: حدیث «اصحابی کالنجوم…» حدیثی ضعیف و باطل است. ۴- ۵- آلبانی از علمای معاصر وهابی می‌گوید: حدیث «اصحابی کالنجوم…» صحیح نبوده و حدیثی پوچ و جعلی است. ۶- بنا براین، جعلی یا ضعیف بودن این روایت، تنها اعتقاد علماء شیعه نبوده، بلکه بسیاری از بزرگان اهل سنت نیز به این نکته تصریح کرده‌اند.

سند حدیث:

این روایت از نظر سند ضعیف است؛ چون به جز احمد بن الحسین البیهقی که از مشایخ شیخ صدوق است، از بقیه راویان آن در کتب رجالی ذکری به میان نیامده و مجهول بوده و توثیقی ندارند؛ بنابراین، نمی‌توان این حدیث را معتبر دانست و بدان استناد کرد.

بررسی روایت «اصحابی کالنجوم» در عیون اخبار الرضا: حَدَّثَنَا الْحَاکِمُ أَبُو عَلِیٍّ الْحُسَیْنُ بْنُ أَحْمَدَ الْبَیْهَقِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی الصَّوْلِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی بْنِ نَصْرٍ الرَّازِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی قَالَ: سُئِلَ الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَصْحَابِی کَالنُّجُومِ

بررسی محتوا

بر اساس حدیث «اصحاب من مانند ستارگان هستند»، پیامبر(ص) اصحابش را به ستارگان تشبیه کرده و پیروی از هر کدام یک از آنها را، باعث هدایت دانسته است.

قاضی نعمان مغربی در کتاب دعائم الاسلام، محتوای این کتاب را نقد کرده است. به گفته او، صحابه پیامبر با یکدیگر اختلاف‌نظر داشتند و خدا و پیامبر(ص) به پیروی از افرادی که نظراتشان مقابل یکدیگر است، امر نمی‌کنند؛ چون مکلف نمی‌داند به کدام یک از آنها اقتدا کند. به اعتقاد وی، اگر تبعیت از هر کدام از صحابه پیامبر(ص) جایز باشد، کشتن همه صحابه مباح خواهد شد؛ زیرا گروهی از صحابه با گروهی دیگر از آنها جنگیده و همدیگر را کشته‌اند؛ بنابراین اگر فردی به یکی از آنها اقتدا کند، کشتن گروه دیگر صحابه برای او جایز خواهد بود و اگر پس از کشتن برخی از آنها، از گروه دیگر پیروی کند، کشتن گروه نخست برای او جایز خواهد شد.

گفته امام رضا(ع) درباره حدیث

بر اساس روایتی که در کتاب عیون اخبار الرضا(ع) ذکر شده، منظور از «اصحاب من»‌ در این روایت، آن دسته از صحابه هستند که پس از پیامبر(ص) تغییر حال پیدا نکردند و در دین تغییر ایجاد نکردند. امام رضا(ع) در ادامه روایت، به حدیث حوض از پیامبر(ص) که در منابع اهل سنت نیز ذکر شده، استدلال کرده‌اند که بر اساس آن، برخی از اصحاب پیامبر در قیامت از حوض کوثر ممنوع می‌شوند.

عدالت صحابه

مقالهٔ اصلی: عدالت صحابه

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که بین شیعه و اهل سنت، درباره آن اختلاف نظر وجود دارد، عدالت صحابه است. بسیاری از عالمان اهل‌سنت معتقدند همه افرادی که پیامبر(ص) را دیده‌اند و محضرش را درک کرده‌اند صحابه وی و عادل هستند. در نگاه اندیشمندان شیعی، صرف صحابی بودن و درک محضر رسول خدا(ص)، امتیازی برای شخص محسوب نمی‌شود و نمی‌توان بر اساس آن به عدالت وی حکم کرد.

از جمله روایاتی که برای اثبات این ادعا بدان استناد شده است، روایت «اصحابی کالنجوم بایهم اقتدیتم اهتدیتم» می‌باشد.