الهی بدم المظلوم

سؤال

در روایتی آمده است که از امام صادق «ع» پرسیدند: «الهی بدم المظلوم» یعنی چه؟ فرمودند: یعنی خدا را به خون علی اصغر قسم می‌دهیم؛ چون در کربلا هر کسی از خودش دفاع کرد، ولی تنها کسی که نتوانست از خودش دفاع کند علی اصغر بود؟ آیا این روایت به لحاظ سندی معتبر و قابل استناد است؟

الهی بِدَمِ الْمَظلوم به معنای «خدایا تو را به خون مظلوم قسم»، عبارتی است که برخی از شیعیان هنگام دعا کردن می‌گویند و از روایاتی در منابع شیعه گرفته شده است.

محدثان بزرگ شیعه و شارحان جوامع حدیثی شیعه، به اتفاق، روایتی را که «دم المظلوم» در آن به کار رفته است، آن را به خون مبارک سیدالشهداء «ع» تفسیر نموده‌اند و روایتی از امام صادق «ع» که «دم المظلوم» را به خون علی اصغر تفسیر کرده باشند، پیدا نشد.

پاسخ تفصیلی:

در روایاتی که از ائمه اطهار(ع) در ترغیب مؤمنان به توسل به اهل بیت نقل شده است، توسل به امام حسین (علیه السلام) از ویژگی خاصی برخوردار است و در روایتی که برخی جوامع متقدم روایی شیعه چون من لایحضره الفقیه، کافی، تهذیب الاحکام و مصباح المتهجد و سلاح المتعبد در باب دعا و شکرگزاری در سجده نقل نموده‌اند، آمده است که سه مرتبه بگویید: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَنْشُدُکَ دَمَ الْمَظْلُومِ ثَلَاثاً» البته کتاب‌های روایی در نقل این روایت، با هم تفاوت اندکی دارند، در اینجا به روایت من لایحضره الفقیه اشاره می‌کنیم:

عبدالله بن جندب از امام کاظم «ع» نقل می‌کند که حضرت فرمودند: در سجده شکر چنین می‌گویی: «تَقُولُ فِی سَجْدَه الشُّکْرِ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ وَ أُشْهِدُ مَلَائِکَتَکَ وَ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ وَ جَمِیعَ خَلْقِکَ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ رَبِّی وَ الْإِسْلَامَ دِینِی وَ مُحَمَّداً نَبِیِّی وَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ- وَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ وَ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ- وَ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ وَ الْحُجَّه بْنَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍ أَئِمَّتِی بِهِمْ أَتَوَلَّی وَ مِنْ أَعْدَائِهِمْ أَتَبَرَّأُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَنْشُدُکَ دَمَ الْمَظْلُومِ ثَلَاثاً …»؛؛ «خداوندا تو را شاهد می‌گیرم و فرشتگان و انبیاء و رسولان تو و همه مخلوقاتت را نیز شاهد می‌گیرم که تو خداوند، پروردگار من هستی و اسلام دین من است و حضرت محمد (صلی اللَّه علیه و آله) پیغمبر من است و علی و حسن و حسین و علی بن الحسین و محمدبن علی و جعفربن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمدبن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و حجه بن الحسن، امامان من هستند. تولی من به آنهاست و از دشمنانشان بیزارم. پس سه مرتبه بگوید که: خداوندا از تو به حق خودت درخواست می‌کنم تا تقاص خون مظلوم را بگیری و از قاتلین ایشان انتقام بگیری…».

در خود این روایت قرینه روشنی که بتوان براساس آن به صراحت مقصود از «دم المظلوم» را روشن کرد، وجود ندارد؛ از این رو، تنهاترین و مطمئن‌ترین راه برای دریافت مقصود از آن، مراجعه به نظرات صاحب نظران فن حدیث و شارحان کتاب‌های کافی و من لایحضره الفقیه و دیگر کتاب‌های شرحِ حدیث است.

با مراجعه به این کتاب‌ها تنها تفسیری که برای «دم المظلوم» دیده می‌شود، خون مبارک سیدالشهداء ((ع)(است.

به عنوان نمونه مرحوم فیض کاشانی در کتاب وافی می‌نویسد: «... بدم المظلوم یعنی الحسین؛ مراد از دم مظلوم، امام حسین (علیه السلام) یعنی خدا به خون امام حسین تو را قسم می‌دهیم… ‏».

علامه محمدتقی مجلسی (مجلسی اول) در لوامع صاحبقرانی و روضه المتقین نیز می‌نویسد: منظور از دم مظلوم، امام حسین (علیه السلام) است.

همچنین علامه محمدباقر مجلسی در ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار و مرآه العقول فی شرح اخبار الرسول و بحارالانوار و شیخ بهایی در مفتاح الفلاح و برخی محدثین دیگر، به اتفاق معتقدند که مقصود از دم المظلوم، خون مبارک سیدالشهداء «ع» است.

به هر حال روایتی که امام صادق «ع»، «دم المظلوم» را به خون مبارک گلوی حضرت علی اصغر تفسیر نموده باشند، در کتاب‌های حدیثی حتی به صورت ضعیف یافت نشد و انتساب چنین سخنی به معصوم از مصادیق دروغ بستن بر ائمه «ع» است.