مقصود قرآن از «نيكى آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شوید»

سؤال

مقصود قرآن از آیه نیکی آن نیست که از پشت خانه‌ها وارد شوید؟

(لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها…) معنای لفظی و ظاهری این آیه، با توجه به معنای وضعی واژه‌های به کار رفته و نیز سیاِ آیه که در بارهٔ حج نازل شده، این است که: نیکی آن نیست که از پشتِ خانه‌ها درآیید؛ بلکه نیکی آن است که کسی تقوا پیشه کند و به خانه‌ها از درِ]ورودی[ آنها درآید. در زمان جاهلیت، مردم هنگامی که برای حج احرام می‌بستند، از درِ خانه وارد نمی‌شدند; بلکه دیوار پشت خانه را سوراخ می‌کردند و از طریق آن وارد و خارج می‌شدند. خداوند در این آیه، آنها را از این کار منع کرد. بنا بر این، هر کس به لغت عرب آشنا باشد و شأن نزول آیه را نیز بداند، معنای ظاهری این آیه را می‌فهمد. امّا ملاحظه می‌کنیم که در روایات، برای این آیه معانی دیگری ذکر شده است که هیچ‌کدام مدلول لفظی آیه نیست; ولی ممکن است با تأمل در آیه به این معانی برسیم. در روایتی که از امام باقر(علیه السلام) نقل شده، آیه را چنین معنا کرده است: (یعنی اَن یأتی الامر من وجه‌ها ایّ الامور کان) یعنی گر چه آیه در مورد حج است و راه ورود و خروج از خانه، ولی در دل خود معنایی عمیق‌تر دارد و آن این است که هر کاری که می‌خواهید انجام دهید، از راه معقول آن وارد شوید. در روایت دیگری که آن هم از امام باقر(علیه السلام) نقل شده، آمده است: (آل محمد(صلی الله علیه وآله)ابواب اللّه و سبیله) اهل بیت ابوابی هستند که با ورود بر آنها، می‌توانید به بارگاه الهی راه یابید. یعنی با وجود اهل بیت، مراجعه کردن به دیگران، بی راهه رفتن است و مانند آن است که شما از درِ ورودی خانه که برای این کار تعبیه شده است وارد نشوید و دیوار پشت خانه را سوراخ کنید و از آن راه به خانه وارد شوید. ملاحظه می‌کنید که در روایات نخست، در معنای ظاهری آیه توسعه داده شده است. به این صورت که گرچه آیه در موردی خاص است، امّا پشتوانه ی آن، معنایی کلی تر است و آن این که، برای هر کاری باید از راهش وارد شد. با این معنا، مدلول ظاهری آیه، خود مصداقی از این معنای کلّی است و نیز روایت دوم بیانگر مصداقی از این معنای کلی است.