فحشاء

سؤال

مفهوم منکر و فحشاء چیست؟ آیات مربوط در این زمینه و عوامل و آثار منکر و فحشاء چیست؟

مفهوم‌شناسی:

1. مفهوم فحشاء

«فحشاء» از ریشه‏ «فُحش»، به معنای هر کاری است که از حدّ اعتدال خارج گردد و آشکار شود؛ بنابراین شامل تمامی منکرات واضح و آشکار می‌گردد، اما در عصر ما این واژه در مورد اعمال منافی عفّت یا در موردگناهانی که حدّ شرعی دارند، به کار می‌رود که از قبیل استعمال لفظ کلّی در مصداق آن است.

قرشی در قاموس قرآن می‌نویسد:

دقّت در گفتار بزرگان نشان می‌دهد که فحش، فاحشه و فحشاء بمعنی بسیار زشت است گرچه بعضی قبح مطلق گفته‌اند. پس فاحشه هر گناهی است که قبح آن زیاد باشد. در مجمع ذیل آیه ۱۶۹ بقره آمده است: فحشاء، فاحشه، قبیحه و سیئه نظیر هم‌اند و فحشاء مصدر است مثل سرّاء و ضرّاء و در ذیل آیه ۱۳۵ آل عمران آمده است: فحش اقدام بقبح بزرگ است. زمخشری نیز ذیل آیه ۱۶۹ بقره، فحشاء را قبیح خارج از حدّ گفته است؛ این مطلب را می‌شود از آیات نیز استفاده کرد مانند: «وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَه وَ ساءَ سَبِیلًا» «و نزدیک زنا نشوید، که کار بسیار زشت، و بد راهی است‏».

ظهور آیه در آنست که فاحشه بمعنی بسیار زشت است یعنی بزنا نزدیک نشوید آن کار بسیار زشت و راه و رسم بدی است. (فحشاء و فاحشه) در قرآن بزنا، لواط و ازدواج با نامادری و هر کار بسیار زشت گفته شده است مثل: «وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَه مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَه مِنْکُمْ …» «و کسانی از زنان شما که مرتکب زنا شوند، چهار نفر از مسلمانان را بعنوان شاهد بر آنها بطلبید …».

فحشاء با مشتقاتش در قرآن ۲۴ مرتبه تکرار شده است.

۲. مفهوم منکر:

مُنْکَر هر کاریست که عقل‌ها و خردهای صحیح زشتی آنرا حکم می‌کند یا اینکه عقل‌ها در زشتی و خوبی آن کار سکوت می‌کنند سپس دین و شریعت، بدی و زشتی آنرا بیان می‌کند؛ مانند:

• الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ: آمران به معروف، نهی کنندگان از منکر.
• وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ: و نهی از منکر می‌کنند.
• وَ تَأْتُونَ فِی نادِیکُمُ الْمُنْکَرَ: و در مجلس‌تان اعمال ناپسند انجام می‌دهید.
• و….

به نوشته قاموس قرآن: (منکر) (بصیغه مفعول) ناشناخته «مقابل معروف» می‌باشد؛ کار منکر و امر منکر آنست که عقل سلیم آنرا قبیح و ناپسند می‌داند یا عقل درباره آن توقّف کرده و شرع بقبح آن حکم می‌کند؛ منظور از آن بیشتر در قرآن معصیت است.

منکر و مشتقاتش ۳۷مرتبه در قرآن تکرار شده است.

عوامل فحشاء و منکر:

۱. پیروی از شیطان:

بقره / ۱۶۹: «إِنَّما یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَی اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ»؛ «او شما را فقط به بدی‌ها و کار زشت فرمان می‌دهد؛ (و نیز دستور می‌دهد) آنچه را که نمی‌دانید، به خدا نسبت دهید».

بقره/ ۲۶۸: «الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَه مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ»؛ شیطان، شما را وعده فقر و تهیدستی می‌دهد؛ و به فحشا (و زشتی‌ها) امر می‌کند؛ ولی خداوند وعده آمرزش و فزونی به شما می‌دهد؛ و خداوند، قدرتش وسیع و (به هر چیز) داناست».

نور / ۲۱: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از گام‌های شیطان پیروی نکنید! هر کس پیرو شیطان شود (گمراهش می‌سازد، زیرا) او به فحشا و منکر فرمان می‌دهد! و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی‌شد؛ ولی خداوند هر که را بخواهد تزکیه می‌کند، و خدا شنوا و داناست».

و ….

۲. دنباله روی از دیگران:

اعراف / ۲۸: «وَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَه قالُوا وَجَدْنا عَلَیْها آباءَنا وَ اللَّهُ أَمَرَنا بِها قُلْ إِنَّ اللَّهَ لا یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ أَ تَقُولُونَ عَلَی اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ»؛ و هنگامی که کار زشتی انجام می‌دهند می‌گویند: پدران خود را بر این عمل یافتیم؛ و خداوند ما را به آن دستور داده است! بگو: خداوند (هرگز) به کار زشت فرمان نمی‌دهد! آیا چیزی به خدا نسبت می‌دهید که نمی‌دانید؟!».

۳. توجه نکردن به نماز:

عنکبوت/ ۴۵: «اتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاه إِنَّ الصَّلاه تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ»؛ «آنچه را از کتاب (آسمانی) به تو وحی شده تلاوت کن، و نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتی‌ها و گناه بازمی‌دارد، و یاد خدا بزرگ‌تر است؛ و خداوند می‌داند شما چه کارهایی انجام می‌دهید»..

این آیه می‌رساند که وجود فحشا و منکر در جامعه بخاطر این است که روح نماز در جامعه رواج نیافته است.

۴. نفاق:

توبه /۶۷: «الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمُنْکَرِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ یَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ إِنَّ الْمُنافِقینَ هُمُ الْفاسِقُونَ»؛ «مردان منافق و زنان منافق، همه از یک گروهند! آنها امر به منکر و نهی از معروف می‌کنند؛ و دست‌های‌شان را (از انفاق و بخشش) می‌بندند؛ خدا را فراموش کردند، و خدا (نیز) آنها را فراموش کرد؛ به یقین، منافقان همان فاسقانند».

نفاق باعث می‌شود انسان به جای اصلاح جامعه، آن را به تباهی کشاند.

آثار فحشاء و منکر:

۱. از بین رفتن اخلاص:

یوسف / ۲۴: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ»؛ «آن زن قصد او کرد؛ و او نیز- اگر برهان پروردگار را نمی‌دید- قصد وی می‌نمود! اینچنین کردیم تا بدی و فحشا را از او دور سازیم؛ چرا که او از بندگان مخلص ما بود».

آیه می‌گوید اخلاص باعث می‌شود که انسان خود را از فحشا دور سازد و این یعنی یکی از آثار ویران‌گر فساد اجتماعی، کم رنگ شدن اخلاص است.

۲. نزول عذاب الهی:

نور / ۱۹: «إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَه فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَه وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»؛ «کسانی که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آنان در دنیا و آخرت است؛ و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید».

فحشا و منکر چیزی جز دامن گیر شدن جامعه به عذاب الهی بر اثر لجاجت آن جامعه در غوطه ور شدن در فساد، نخواهد شد.

۳. تکذیب رسولان الهی:

عنکبوت/ ۲۹: «أَ إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبیلَ وَ تَأْتُونَ فی نادیکُمُ الْمُنْکَرَ فَما کانَ جَوابَ قَوْمِهِ إِلاَّ أَنْ قالُوا ائْتِنا بِعَذابِ اللَّهِ إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقینَ»؛ «آیا شما به سراغ مردان می‌روید و راه (تداوم نسل انسان) را قطع می‌کنید و در مجلس‌تان اعمال ناپسند انجام می‌دهید؟! اما پاسخ قومش جز این نبود که گفتند: اگر راست می‌گویی عذاب الهی را برای ما بیاور».

وقتی فحشا و منکر زیاد باشد، مردم به جای گوش دادن به دستورات الهی و پیروی از پیامبران و رهبران دینی، آنها را دروغ‌گو قلمداد کرده و خود را در فساد غرق می‌سازند.

۴. رواج فساد در جامعه:

نور / ۲۱: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ»؛ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از گام‌های شیطان پیروی نکنید! هر کس پیرو شیطان شود، او به فحشا و منکر فرمان می‌دهد! و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی‌شد؛ ولی خداوند هر که را بخواهد تزکیه می‌کند، و خدا شنوا و داناست».

وقتی انسان دنباله رو شیطان شد، فحشا و منکر فراوان می‌شود و وقتی جامعه به سمت فحشا رفت، فساد دامن‌گیر خواهد شد و نتیجه‌ای جز هلاکت و سقوط جامعه و بسته شدن راه نجات بدست نمی‌آید.