قرائت‌های مختلف قرآن

سؤال

چرا در مناطق مختلف اسلامی، قرآن‌ها گاهی با هم تفاوت دارند؟

قرآن‌هایی که در مناطق مختلف اسلامی وجود دارند از لحاظ کم یا زیاد بودن کلمات تفاوتی ندارند، و همه از روی همان مصحف عثمانی نوشته شده‌اند، با این تفاوت که این نسخه‌ها سیر تکاملی خود را از نظر حرکات و قواعد تجویدی طی کرده‌اند و چیزی از قرآن کم یا زیاد نشده است.

در کشور اسلامی ایران، قرائت قرآن، بر اساس قرائت عاصم است؛ هر چند ممکن است به خاطر اختلاف قرائات، در برخی کشورهای اسلامی، قرآن به قرائت‌های دیگر تلاوت شود که در نتیجه منجر به کم یا زیاد شدن برخی از حروف می‌شود.

گرچه در زمان عثمان، قرائات مصاحف واحد شد، لکن عوامل مختلفی، مانند: عاری بودن مصاحف عثمانی از نقطه و اعراب، خالی بودن از «الف» در وسط کلمات، تفاوت لهجه‌ها، اعمال رأی و اجتهاد قاریان، و… در اختلاف قرائات مؤثر بودند.

امام صادق می‌فرماید:

ان القرآن واحد نزل من عند واحد ولکنّ الاختلاف یجیء من قبل الرّواه؛ قرآن یکی است و از سوی (خداوند) یکتا نازل شده، ولی اختلاف بر سر قرائت آن از جانب راویان (قاریان) صورت گرفته است.

مشهورترین و معروف‌ترین قاریانی که در مناطق مختلف اسلامی، قرآن طبق قرائت آنها تلاوت می‌شود، عبارت‌اند از:

۱. عبدالله بن عامر عصبی (م ۱۱۸ق)، از شام.

۲. عبدالله بن کثیر دارمی (م ۱۲۰ ق)، از مکه.

۳. عاصم بن ابی النَجود اسدی (م ۱۲۸ ق)، از کوفه که قرائت او از ناحیهٔ حفص به‌طور دقیق، ضبط و منتشر شده است. قاریان جمهوری اسلامی ایران و بیش‌تر کشورهای اسلامی به روش او قرائت می‌کنند.

۴. ابوعمرو بن علاء مازنی (م ۱۵۴ ق)، از بصره.

۵. حمزه بن حبیب زیّات (م ۱۵۶ ق)، از کوفه.

۶. نافع بن عبدالرحمن اللیثی، (م ۱۶۹ ق)، از مدینه.

۷. علی بن حمزه کسایی (م ۱۸۹ ق)، از کوفه.

متأُخرین نیز علاوه بر آنها، خلف بن هشام، یعقوب حضرمی و ابوجعفر مخزومی را از قاریان مشهور دانسته‌اند. برخی نیز تعداد دیگری را به آنها افزوده‌اند.

بنابراین، قرآن‌ها از نظر تعداد سوره‌ها و کم یا زیاد بودن اصل آیات و کلمات با یکدیگر تفاوتی ندارند؛ فقط تفاوت آنها در قرائت، تعداد آیات و حروف و رسم‌الخط است.