ملاک‌های ازدواج در قرآن

سؤال

ملاک‌ها و معیارهای ازدواج از منظر قرآن کریم را بیان کنید؟

ملاک‌های ازدواج از منظر قرآن

با توجه به اهمیتی که همسر در زندگی دارد و آثاری که بر آن مترتب است و نقشی که هر یک از زن و مرد در آن دارند، می‌بایست برای انتخاب همسر ملاک‌ها و دستورالعمل‌هایی وجود داشته باشد تا افراد با توجه به آن ملاک‌ها، همسر مورد نظر خود را انتخاب نمایند و سعادت دنیا و آخرت را به دست آورند.

در ازدواج، افراد دارای سلیقه‌های مختلفی هستند و هر شخصی برای خود ملاک‌هایی در نظر می‌گیرد، امّا از نظر قرآن کریم، و سنّت ملاک‌های مورد توجه است:

اسلام و ایمان

از شرایط انتخاب همسر که در واقع شریک زندگی است، اسلام و بُعد اعتقادی افراد می‌باشد. زن و مرد می‌بایست در این زمینه، هم‌فکر و هم‌عقیده باشند و اگر یکی از آن‌ها مشرک باشد، عقد و ازدواج آن‌ها باطل خواهد بود.

قرآن کریم، به صراحت این مطلب را بیان می‌کند و می‌فرماید مرد مسلمان حق ندارد با زن مشرک ازدواج کند، همین‌طور از ازدواج زنان مسلمان با مردان کافر منع کرده و این نکته را یادآوری کرده‌است که ازدواج مردان مسلمان با کنیزان مسلمان بهتر است از ازدواج با زنان آزادهٔ مشرک و همین‌طور ازدواج زنان مسلمان با بردگان مسلمان بهتر از ازدواج با مردان مشرک است:

• ﴿وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ ۚ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ ۗ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤْمِنُوا ۚ وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ ۗ أُولَٰئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ ۖ وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ۖ؛ و با زنان مشرک ازدواج نکنید تا زمانی که ایمان بیاورند. قطعاً کنیز با ایمان از زن آزاد مشرک بهتر است، هر چند [زیبایی، مال و موقعیت او] شما را خوش آید. و زنان با ایمان را به ازدواج مردان مشرک در نیاورید تا زمانی که ایمان بیاورند. مسلماً برده با ایمان از مرد آزاد مشرک بهتر است، هر چند [جمال، مال و منال او] شما را خوش آید. اینان [که مشرکند، نه تنها مردم، بلکه بی رحمانه زن و فرزند خود را] به سوی آتش می خوانند، و خدا به توفیق خود به سوی بهشت و آمرزش دعوت می کند.﴾(بقره:۲۲۱)

در ادامه، حکمت حرمت ازدواج با مشرکان را بیان کرده است، می‌فرماید:﴿... أُولَئِکَ یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ…﴾ آن‌ها به آتش دوزخ می‌خوانند. چرا که مسیر مشرک یک مسیر انحرافی است، مسیری است که به ظلمت و تباهی و جهنم ختم می‌شود.

در مقابل آن‌ها، مسیر افراد مؤمن بهشت، رحمت، مودّت و غفران است: ﴿وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلَی الْجَنَّه وَ الْمَغْفِرَه بِإِذْنِهِ﴾ در آیهٔ شریفه، دعوت خداوند و مسیر او به جای دعوت و مسیر افراد مؤمن است، به جهت این که مؤمنین همه دعوت‌های آن‌ها، بلکه تمام شئون زندگی آن‌ها در مسیر خداوند تبارک و تعالی است. مسیر افراد مؤمن با مسیر افراد مشرک تفاوت اساسی و فاحشی دارد، مسیر فکری عقیدتی رفتاری آن‌ها مختلف است، چگونه با ازدواج که یک وحدت و یگانگی لازم دارد و همراه با رحمت و مودّت است، جمع شود؛ بنابراین یگانگی و وحدت که در ازدواج مطرح است با اختلاف عقیده و مذهب هرگز جمع نخواهد شد، نه تنها در دین و مذهب می‌بایست یکی باشند، بلکه در اخلاق هم می‌بایست، در یک مسیر باشند و در یک جهت حرکت کنند.

به همین جهت است که در روایات تأکید شده که زن و مرد باید «هم کفو» یکدیگر باشند و هم کفو مؤمن را افراد مؤمن و با ایمان دانسته است.

از پیامبر اکرم(ص)، سؤال شد که کفو چیست و چه کسانی کفو یکدیگر هستند؟ فرمود: «المؤمنون بعضهم اکفاء بعض؛ مؤمنان بعضی بر بعض دیگر هم کفو می‌باشند»

هم‌سنخ در پاکدامنی

از نظر قرآن کریم، فطرت و طبیعت پاکی که به گناهان آلوده نشده، طالب پاکی است؛ چنین فطرت و طبعی جز مجذوب پاکی نمی‌شوند و جز پاکی را به خود جذب نمی‌کند:

• ﴿الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ ۖ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ ۚ أُولَٰئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا يَقُولُونَ ۖ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ؛ زنان پلید برای مردان پلید و مردان پلید برای زنان پلیدند، و زنان پاک برای مردان پاک و مردان پاک برای زنان پاک اند، این پاکان از سخنان ناروایی که [تهمت زنندگان] درباره آنان می گویند، مبرّا و پاک هستند، برای آنان آمرزش و رزق نیکویی است.﴾(نور:۲۶)

مراد از خبیث بودن که دسته ای از زنان ومردان را متّصف به آن کرده است یا طیب بودن دسته دیگر، همان جنبه‌های عفت و ناموسی است و لاابالی بودن نسبت به تقیدات مذهبی، اخلاقی و ناموسی است این معنای اوّلی آیه است، امّا از نظر ملاک و علت معنای وسیعی دارد که منحصر به آلودگی و پاکی جنسی نیست، بلکه هرگونه ناپاکی فکری، عملی و زبانی را شامل می‌شود.

۳. تواضع، توبه، عبادت خداوند، اطاعت فرمان خدا

قرآن کریم، در سورهٔ تحریم، شش وصف از برای همسران خوب اشاره کرده و می‌فرماید: ﴿... مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَیِّبَاتٍ وَأَبْکَارًا﴾ همسرانی مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه کار، عابد، اطاعت کنندهٔ فرمان خدا ….

شخصی که می‌خواهد خانه و خانواده مسلمان و با ایمانی را بنا نهد، باید قبل از هر چیز همسر مسلمان و پاکدامنی را جستجو کند وگرنه بنای خانواده مسلمان و ساختار جامعهٔ اسلامی مدّت‌ها به تأخیر می‌افتد و به زودی بنیان و اساس آن سست و ناپایدار و بسیار متزلزل و آسیب‌پذیر می‌گردد.

۴. ایمان و عمل صالح

﴿مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاه طَیِّبَه﴾ هر کس (از مرد یا زن) کار شایسته کند و مؤمن باشد، به‌طور قطع او را با زندگی پاکیزه ای حیات (حقیقی) بخشیم.

۵. تقوا

﴿یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ﴾ ای مردم! ما شما را از مرد و زن آفریدیم و شما را ملّت ملّت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید، هر آینه گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست.

امام صادق(ع)، در روایتی دربارهٔ همسر خوب می‌فرماید: هرگاه کسی از شما قصد ازدواج کرد، سزاوار است دو رکعت نماز بخواند و خدا را بخواند که همسری عفیف و امین، بادیانت و متواضع و حافظ ناموس و اسرار… نصیب وی نماید.»

خلاصه آن که، دین مبین اسلام، در انتخاب همسر فوق‌العاده توجه دارد و پیروان خود را به دقّت و احتیاط لازم دعوت نموده است.

مطالعه بیشتر

• امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، ۱۳۸۷.
• بیابانگرد، اسماعیل، جوانان و ازدواج (اهداف، ملاکها، روشها، موانع و راهکارها)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۷.
• حسین‌خانی نائینی، هادی، فرایند همسرگزینی، قم: بنشاسته، ۱۳۹۳.
• رشید پور، مجید، مراحل ازدواج در اسلام، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، ۱۳۶۸.
• صدری، سید ضیاءالدین، آیینه ازدواج و روابط همسران، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، ۱۳۷۷.
• مشکینی اردبیلی، علی اکبر، ازدواج در اسلام، ترجمه: احمد جنتی، قم: مؤسسه الهادی، مرکز چاپ و نشر قرآن کریم، ۱۳۸۵.
• مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم: پارسیان، ۱۳۹۰.
• ملک‌محمودی الیگودرزی، امیر، راهنمای ازدواج: آنچه یک پسر و دختر درباره انتخاب همسر باید بدانند، میراث ماندگار، ۱۳۸۶.
• هدایتی، علی، کفویت در ازدواج در قلمرو فقه اسلامی و حقوق ایران، قم: بوستان کتاب قم، ۱۳۹۰.
• یزدانی، محمود، یک انتخاب مناسب (همسر گزینی در بیست گام)، مشهد: آهنگ قلم، ۱۳۸۵.