توصیه به مسافرت در قرآن

سؤال: برای آسانی سفر چه کارهایی باید انجام داده شود؟

برای آسانی و آرامش روح و روان در سفر مطالبی باید مراعات شود:

مطلب اول: توجه به آیات الهی در تشویق به مسافرت

در قرآن کریم مسافرت در زمین بارها تکرار شده است و مسافرت از مستحبات دین اسلام است که انسان را به تفکر و اندیشه در آیات الهی وامی‌دارد که اگر سفر واجب نباشد، استحباب تأکیدی است. در تفسیرالمیزان آمده است از آیات و روایات استفاده می‌شود که سیر و سفر در زمین امری پسندیده و مستحب شریعت است. این مسافرت‌ها است که انسان را به تفکر و اندیشه وامی‌دارد.

اسلام اهمیت فراوانی به مسافرت داده تا جایی‌که مسائل عبادی را در سفر تخفیف داده است، مثلاً نمازهای چهار رکعتی دو رکعت خوانده می‌شود، یا حکم روزه که در مسافرت برداشته شده است تا در زمان دیگر گرفته شود. این نشان می‌دهد اسلام به مسافرت اهمیت داده است.

آنچه مدنظر قرآن است سفر توحیدی است؛ یعنی از آغاز تا پایان سفر، خدا را در نظر بگیریم. در آیه‌ای از زبان حضرت ابراهیمآمده است: «وَقَالَ إِنِّی مُهَاجِرٌ إِلَی رَبِّی، و [ابراهیم‏] گفت: من به سوی پروردگار خود روی می‌آورم» (عنکبوت/۲۶). همچنین فرمود: «وَ قالَ إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی سَیَهْدینِ، و گفت: من به سوی پروردگارم می‌روم، او مرا هدایت خواهد کرد». (صافات/۹۹) یعنی هدف سفر، هدف توحیدی باشد.

همان‌گونه که قرآن بیان می‌کند چیزی را عبث خلق نکردیم و همه چیز هدفمند است، سفر نیز باید دارای هدف باشد. همان‌گونه که آب اگر راکد باشد، متعفن می‌شود، انسان بدون حرکت و سیر و سفر نیز دچار سکون می‌شود. اسلام دین کامل و جامعی است و سایر شئونات زندگی انسان را مورد توجه قرار داده است. سیر و سفر یکی از برنامه‌های زندگی انسان است که مقدمه‌ای برای شناخت خدا است. در قرآن کریم بارها مسافرت نکردن نکوهش شده و خداوند انسان‌ها را سرزنش می‌کند که چرا در زمین سفر و سیر نمی‌کنند؟

مطلب دوم: توجه به اهداف سفر

۱. اندیشه در طبیعت: یکی از اهداف سفر، تعمق و تفکر است؛ انسان با دیدن طبیعت باید تفکر کند، تعقل و تفکر مقدمه رشد علمی است. در قرآن بیش از ۷۵۰ مرتبه به عقل و علم اشاره شده است. تعقل در نظام آفرینش انسان در متن دین است.

۲. کسب دانش: هدف دیگری که برای سفر در قرآن مطرح شده سفر برای کسب دانش است. در سوره کهف به داستان حضرت موسی و خضر اشاره می‌کند که موسی به‌منظور کسب علم سفری را با خضر آغاز می‌کند.

قرآن در آیه نفر به سیر و سفر برای کسب دانش تأکید ورزیده است: «وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّه فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَه مِنْهُمْ طائِفَه لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ، شایسته نیست مؤمنان همگی (بسوی میدان جهاد) کوچ کنند؛ چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند (و طایفه‌ای در مدینه بماند)، تا در دین (و معارف و احکام اسلام) آگاهی یابند و به هنگام بازگشت بسوی قوم خود، آنها را بیم دهند؟! شاید (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند، و خودداری کنند» (توبه/۱۲۲)

۳. خدمت به خلق: در قرآن کریم یکی دیگر از اهداف سفر خدمت به خلق بیان شده: مانند سفر ذوالقرنین.

۴. سفر برای دوری از گناه: همچنین یکی دیگر از سفرها که در قرآن مطرح شده سفر برای برون رفت از محیط از گناه آلود است: «قَالْوَاْ أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَه فَتُهَاجِرُواْ فِیهَا، گفتند مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید؟» (نساء/ ۹۷) یعنی فرشتگان در روز قیامت به انسان می‌گویند چرا در مواجه با گناه مسافرت نکردید تا مجبور به گناه نشوید.

بنابراین سفر برای حفظ دین، نوع دیگر سفر است؛ کسانی هستند که از جایی به جای دیگر سفر می‌کنند تا دین شان محفوظ بماند.

۵. سفرهای عبادتی: سفر زیارتی و عبادی نوع دیگر سفر است مانند سفر حج تمتع و سفرهای زیارتی دیگر که تأثیرات مثبتی از جمله برطرف شدن خستگی روحی، ازدیاد ایمان، تشویق به عبادت، معنویت و گسترش فرهنگ دینی را به دنبال دارد.

۶. سفر برای خداشناسی: قرآن یکی از اهداف سفر را خداشناسی و مبدأشناسی معرفی می‌کند: «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَ فِی أَنفُسِهِمْ، به زودی نشانه‌های خود را در افق‌ها [ی گوناگون‏] و در دل‌های‌شان بدی‌شان خواهیم نمود» (فصلت/۵۳) به این موضوع اشاره می‌کند؛ لذا ثمره سفر و سیاحت این است که می‌توان قدرت و عظمت خداوند را در طبیعت مشاهده کرد.

۷. مشاهده آثار گذشتگان: مشاهده آثار گذشتگان را از دیگر اهداف سیر و سفر می‌باشد؛ ضرورت مشاهده این آثار و پند گرفتن از آنها در آیات متعددی آمده است: «قُلْ سِیرُواْ فِی الأَرْضِ ثُمَّ انظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَه الْمُکَذِّبِینَ، بگو: در زمین بگردید، آن گاه بنگرید که فرجام تکذیب‌کنندگان چگونه بوده است؟» (انعام/۱۱). با دیدن این آثار، انسان بیشتر و بهتر به حقایق پی می‌برد.

۸. رسیدن به نعمت و فضل الهی: استفاده از نعمت و رزق و روزی، درمان برخی از بیماری‌ها، به‌دست آوردن غنیمت و فضل الهی از فواید دیگر سفر است. به فرموده امام علی پنج فایده در سفر نهفته است: پیدایش نشاط و غم‌زدایی، فقرزدایی و رسیدن به زندگی شایسته، دانش‌آموزی و فراگیری تجربه، آشنایی با آداب و فرهنگ و رسوم، دوست‌یابی و شناخت یاران نیک و بزرگوار.

مطلب سوم: مراعات آداب سفر

 نوشتن وصیت قبل از سفر،   صدقه دادن برای سلامتی از بلا،   رضایت گرفتن از کسانی که به آنها ظلم شده،   پرداخت بدهکاری‌ها،   دادن ولیمه به بستگان،   خرید سوغاتی که سفارش پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است،   احترام به همسفران،   همراه داشتن خانواده در سفر،   و خواندن نماز اول وقت از جمله آداب سفر اسلامی است. 