داستان‌های فارسی سهروردی: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Nazarzadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =') |
||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
| خط ۵: | خط ۴: | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
... | '''داستان‌های فارسی سهروردی''' پیچیده‌ترین مباحث فلسفی و عرفانی را با زبانی ساده و بدون تکلف بیان کرده است. [[سهروردی]] سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به‌شمار می‌روند: آواز پر جبرئیل، عقل سرخ، روزی با جماعت صوفیان، مونس العشاق یا فی حقیقة العشق، قصه مرغان، فی حال طفولیت و لغت موران عناوین این داستان‌ها است. | ||
== | |||
... | نظام کلی [[حکمت اشراق]] سهروردی که در ''کتاب حکمة الاشراق'' به عالی‌ترین صورت شرح داده شده است، در این رسائل نیز به چشم می‌خورد. سهروردی در رسائل فارسی ابداعی خویش زبان رمز و تمثیل را به نحوی آشکار به کار برده و حاصل تجربه‌های ذوقی و عرفانی خود را با زبان رمز و تمثیل بیان کرده است. حکایت‌های تمثیلی در این رسائل، جدا از مفاهیم فلسفی سرشار، نشان‌دهنده نیروی تخیل شگفت‌انگیز سهروردی و دارای ارزش بسیار والای ادبی‌اند. ظهور رساله‌های داستانی شیخ اشراق را یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی دانسته‌اند. | ||
== | |||
... | == زندگی‌نامه == | ||
[[پرونده:قصه های شیخ اشراق.jpg|بندانگشتی]] | شهاب‌الدین یحیای سهروردی مشهور به شیخ اشراق و شیخ شهید<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش. ص۱۳.</ref> در سال ۵۴۹ق در دهکده سهرورد زنجان به دنیا آمد و در سال ۵۸۷ق در زندان و در سن ۳۸ سالگی از دنیا رفت.<ref>نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش. ص۶۶ و ۶۷.</ref> سهروردی با وجود کمی عمر حدود پنجاه کتاب به فارسی و عربی نوشته است.<ref>نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش. ص۶۸.</ref> مهم‌ترین و معروف‌ترین کتابش حکمت اشراق است که در تشریح و تبیین فلسفه خود نوشته است.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش. ص۱۶.</ref> | ||
== معرفی رساله‌های داستانی == | |||
سهروردی سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به‌شمار می‌روند. حکمت اشراق در این رساله‌های کوتاه زیبنده‌ترین قالب ادبی خود را برای اولین بار و آخرین بار یافته است. در این رسائل پیچیده‌ترین مباحث فلسفی و عرفانی با زبانی ساده و بدون تکلف بیان شده‌اند.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.</ref> نظام کلی حکمت اشراق سهروردی که در ''حکمة الاشراق'' به عالی‌ترین صورت خود شرح داده شده است، در این رسائل نیز به چشم می‌خورد. این رسائل به قصد تعلیم مبادی حکمت اشراق به مریدان نگاشته نشده، بلکه سهروردی آنچه در ''حکمة الاشراق'' تعلیم داده، در این آثار به تصویر کشیده است.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref> | |||
از جمله مبادی و تعلیمات حکمت اشراق، کیفیت سلوک و ریاضت مرید برای وصول به مقام مشاهده انوار قاهر یعنی دیدار با فرشته ـ عقل‌ها و کسب معرفت حضوری و بی واسطه از آنهاست. در واقع، در این رسائل نمونه‌هایی از دیدار با فرشته را آن گونه که به صورت تجربه‌های عملی برای خود سهروردی واقع شده، همچون شاهدی برای تأیید صحت نظریات وی در کتاب حکمة الاشراق تصویر شده است.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref> | |||
سهروردی در رسائل فارسی ابداعی خویش زبان رمز و تمثیل را به نحوی آشکار به کار برده و حاصل تجربه‌های ذوقی و عرفانی خود را با زبان رمز و تمثیل بیان کرده است. قهرمان یا قهرمانان اصلی داستان‌های رمزی و مثالی این رسائل، جز در عقل سرخ، چهره انسانی دارند و به غیر از ''مونس العشاق'' بقیه داستان‌ها، درست همانند رؤیا از زبان اول شخص یا همان قهرمان داستان نقل شده‌اند و این دلیلی است بر اینکه سهروردی واقعه شخصی و یافته‌ها و مشاهدات خود از عالمی فوق عالم حس را تصویر کرده و مخاطبش نفس خود اوست. در واقع، حوادث این داستان‌ها در عالم مثال صورت وقوع یافته و به قلم درآمده است و هر رساله تجربه درونی یا حالتی را در عالم روحانی و معنوی بررسی کرده و سرگذشت شخصی سالک را در سطح جهانی فوق احساس که جهان حوادث نفس است، نشان داده است. حکایت‌های تمثیلی در این رسائل، جدا از مفاهیم فلسفی سرشار، نشان دهنده نیروی تخیل شگفت‌انگیز سهروردی و دارای ارزش بسیار والای ادبی اند.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref> ظهور رساله‌های داستانی شیخ اشراق یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی دانسته شده است.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.</ref> | |||
== فهرست داستان‌ها == | |||
[[پرونده:قصه های شیخ اشراق.jpg|بندانگشتی|279x279پیکسل|قصه‌های شیخ اشراق به تصحیح جعفر مدرس صادقی]] | |||
'''''آواز پر جبرئیل:''''' این رساله از آثار رمزی ـ تمثیلی سهروردی است. موضوع اصلی رساله رمزی آواز پر جبرئیل سفر نفس است از جهان بی جان عالم زیرین تا اقلیم «ناکجا آباد». گفتگویی که به دنبال پرسشها آمده، عناصر اساسی تعالیم اشراقی و آداب ورود به طریقت را روشن کرده که برای درک اسرار قرآنی لازم است، و درباره شروط سیروسلوک و کسب معرفت سخن گفته و طرح‌هایی از انسان‌شناسی عرفانی را براساس دو بال جبرئیل ترسیم کرده است. منظور از آواز، فیوضات عقل فعال به نفوس ناطقه انسانی است. عقل فعال را دو پر است یکی به سوی عالم خاکی که فیض می‌دهد و دیگری به سوی دیگر عقول مجرد که از آنها فیض می‌ستاند. | |||
'''''عقل سرخ:''''' این اثر از رمزی‌ترین و معتبرترین رسائل تمثیلی شیخ اشراق است. او در این رساله از زبان پرندگان ماجرای معراج انسان از جهان جان را ترسیم کرده و از انگاره پرنده به مثابه نماد روح و نفس ناطقه انسانی استفاده کرده است. او افزون بر آموزه‌های برگرفته از روایات اسلامی، از اساطیر ''شاهنامه'' و برخی نمادها بهره گرفته که در اوستا و ''بُندَهِشن'' به کار رفته است. تجربه عرفانی مطرح شده در این داستان با آنچه در [[رساله حیّ‌بن یقظان|رساله ''حیّ‌بن یقظان'']] ابن سینا آمده، هماهنگ و متأثر از آن است. | |||
'''''روزی با جماعت صوفیان:''''' این رساله در واقع چندان جنبه داستانی و رمزآمیز ندارد و بیان سؤال و جواب‌های جماعتی از صوفیان در یک خانقاه، با استفاده از تمثیل‌های ملموس و آشناست. شیخی که تمثیل‌ها را برای سائل بیان می‌کند، خود آنها را توضیح می‌دهد؛ سپس برای دست یافتن به اسرار آسمان‌ها دستورهایی می‌دهد، از قبیل ریاضت و خلوت و چله‌نشینی که پس از آن چشم دل به عالم غیب روشن می‌شود. | |||
'''''مونس العشاق یا فی حقیقة العشق:''''' چنان‌که از عنوان این رساله بر می‌آید، موضوع آن عشق است. سهروردی در این رساله به زبان خاص عرفانی و با توجه ویژه به آیات قرآن و اشعاری بدیع درباره عشق سخن گفته است. گفته شده در رساله ''مونس العشاق'' واقعه‌ای که در آسمان و در ورای تاریخ رخ داده است، در عالم ما حضور پیدا می‌کند و سرگذشتی زمینی می‌شود. در پایان این رساله، راز عشق الهی که بنابر حکایت، مبدأ ایجاد هستی است از نظرگاهی بدیع شرح و تفسیر شده و همراه با تأویلهایی از آیات قرآنی تأیید و اثبات شده است.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref> | |||
'''قصه مرغان:''' بیان هنرمندانه سیر و سلوک معنوی به شیوه‌ای رمز آمیز.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۸.</ref> | |||
'''فی حال طفولیت:''' در این رساله – برخلاف سایر رسالات سهروردی- جنبه های تعلیمی و تمثیلی داستان از جنبه های رمزی آن بیشتر است و احتمالاً شیخ این رساله را برای مبتدیان سیر و سلوک نگاشته است.<ref>بهنام‌فر، محمد، «تحلیل داستان و بیان رمزها و تمثیلات فی حاله الطفولیه»، پژوهشنامه ادب غنایی، شماره ۱، سال اول، ۱۳۸۲ش، ص۵۱.</ref> | |||
'''لغت موران:''' از رساله های رمزی ـ عرفانی سهروردی است؛ مشتمل بر دوازده فصل در قالب حکایت‌های کوتاه مستقل از هم در باب شیوه سلوک و رهایی از تعلقات مادی و شرط رسیدن به مقام درک حقایق و باطن امور و بازگشت به مبدأ و موطن اصلی. سهروردی این رساله را به درخواست یکی از دوستان خود نوشته است، مشروط بر اینکه آن را از نااهل دریغ کند.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی = عرفان و تصوف | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ = | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
| خط ۲۹: | خط ۵۲: | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | | بازبینی نویسنده = | ||
| | | ارزیابی کمی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۸
داستان‌های فارسی سهروردی را معرفی کنید
داستان‌های فارسی سهروردی پیچیده‌ترین مباحث فلسفی و عرفانی را با زبانی ساده و بدون تکلف بیان کرده است. سهروردی سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به‌شمار می‌روند: آواز پر جبرئیل، عقل سرخ، روزی با جماعت صوفیان، مونس العشاق یا فی حقیقة العشق، قصه مرغان، فی حال طفولیت و لغت موران عناوین این داستان‌ها است.
نظام کلی حکمت اشراق سهروردی که در کتاب حکمة الاشراق به عالی‌ترین صورت شرح داده شده است، در این رسائل نیز به چشم می‌خورد. سهروردی در رسائل فارسی ابداعی خویش زبان رمز و تمثیل را به نحوی آشکار به کار برده و حاصل تجربه‌های ذوقی و عرفانی خود را با زبان رمز و تمثیل بیان کرده است. حکایت‌های تمثیلی در این رسائل، جدا از مفاهیم فلسفی سرشار، نشان‌دهنده نیروی تخیل شگفت‌انگیز سهروردی و دارای ارزش بسیار والای ادبی‌اند. ظهور رساله‌های داستانی شیخ اشراق را یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی دانسته‌اند.
زندگی‌نامه
شهاب‌الدین یحیای سهروردی مشهور به شیخ اشراق و شیخ شهید[۱] در سال ۵۴۹ق در دهکده سهرورد زنجان به دنیا آمد و در سال ۵۸۷ق در زندان و در سن ۳۸ سالگی از دنیا رفت.[۲] سهروردی با وجود کمی عمر حدود پنجاه کتاب به فارسی و عربی نوشته است.[۳] مهم‌ترین و معروف‌ترین کتابش حکمت اشراق است که در تشریح و تبیین فلسفه خود نوشته است.[۴]
معرفی رساله‌های داستانی
سهروردی سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به‌شمار می‌روند. حکمت اشراق در این رساله‌های کوتاه زیبنده‌ترین قالب ادبی خود را برای اولین بار و آخرین بار یافته است. در این رسائل پیچیده‌ترین مباحث فلسفی و عرفانی با زبانی ساده و بدون تکلف بیان شده‌اند.[۵] نظام کلی حکمت اشراق سهروردی که در حکمة الاشراق به عالی‌ترین صورت خود شرح داده شده است، در این رسائل نیز به چشم می‌خورد. این رسائل به قصد تعلیم مبادی حکمت اشراق به مریدان نگاشته نشده، بلکه سهروردی آنچه در حکمة الاشراق تعلیم داده، در این آثار به تصویر کشیده است.[۶]
از جمله مبادی و تعلیمات حکمت اشراق، کیفیت سلوک و ریاضت مرید برای وصول به مقام مشاهده انوار قاهر یعنی دیدار با فرشته ـ عقل‌ها و کسب معرفت حضوری و بی واسطه از آنهاست. در واقع، در این رسائل نمونه‌هایی از دیدار با فرشته را آن گونه که به صورت تجربه‌های عملی برای خود سهروردی واقع شده، همچون شاهدی برای تأیید صحت نظریات وی در کتاب حکمة الاشراق تصویر شده است.[۷]
سهروردی در رسائل فارسی ابداعی خویش زبان رمز و تمثیل را به نحوی آشکار به کار برده و حاصل تجربه‌های ذوقی و عرفانی خود را با زبان رمز و تمثیل بیان کرده است. قهرمان یا قهرمانان اصلی داستان‌های رمزی و مثالی این رسائل، جز در عقل سرخ، چهره انسانی دارند و به غیر از مونس العشاق بقیه داستان‌ها، درست همانند رؤیا از زبان اول شخص یا همان قهرمان داستان نقل شده‌اند و این دلیلی است بر اینکه سهروردی واقعه شخصی و یافته‌ها و مشاهدات خود از عالمی فوق عالم حس را تصویر کرده و مخاطبش نفس خود اوست. در واقع، حوادث این داستان‌ها در عالم مثال صورت وقوع یافته و به قلم درآمده است و هر رساله تجربه درونی یا حالتی را در عالم روحانی و معنوی بررسی کرده و سرگذشت شخصی سالک را در سطح جهانی فوق احساس که جهان حوادث نفس است، نشان داده است. حکایت‌های تمثیلی در این رسائل، جدا از مفاهیم فلسفی سرشار، نشان دهنده نیروی تخیل شگفت‌انگیز سهروردی و دارای ارزش بسیار والای ادبی اند.[۸] ظهور رساله‌های داستانی شیخ اشراق یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی دانسته شده است.[۹]
فهرست داستان‌ها
آواز پر جبرئیل: این رساله از آثار رمزی ـ تمثیلی سهروردی است. موضوع اصلی رساله رمزی آواز پر جبرئیل سفر نفس است از جهان بی جان عالم زیرین تا اقلیم «ناکجا آباد». گفتگویی که به دنبال پرسشها آمده، عناصر اساسی تعالیم اشراقی و آداب ورود به طریقت را روشن کرده که برای درک اسرار قرآنی لازم است، و درباره شروط سیروسلوک و کسب معرفت سخن گفته و طرح‌هایی از انسان‌شناسی عرفانی را براساس دو بال جبرئیل ترسیم کرده است. منظور از آواز، فیوضات عقل فعال به نفوس ناطقه انسانی است. عقل فعال را دو پر است یکی به سوی عالم خاکی که فیض می‌دهد و دیگری به سوی دیگر عقول مجرد که از آنها فیض می‌ستاند.
عقل سرخ: این اثر از رمزی‌ترین و معتبرترین رسائل تمثیلی شیخ اشراق است. او در این رساله از زبان پرندگان ماجرای معراج انسان از جهان جان را ترسیم کرده و از انگاره پرنده به مثابه نماد روح و نفس ناطقه انسانی استفاده کرده است. او افزون بر آموزه‌های برگرفته از روایات اسلامی، از اساطیر شاهنامه و برخی نمادها بهره گرفته که در اوستا و بُندَهِشن به کار رفته است. تجربه عرفانی مطرح شده در این داستان با آنچه در رساله حیّ‌بن یقظان ابن سینا آمده، هماهنگ و متأثر از آن است.
روزی با جماعت صوفیان: این رساله در واقع چندان جنبه داستانی و رمزآمیز ندارد و بیان سؤال و جواب‌های جماعتی از صوفیان در یک خانقاه، با استفاده از تمثیل‌های ملموس و آشناست. شیخی که تمثیل‌ها را برای سائل بیان می‌کند، خود آنها را توضیح می‌دهد؛ سپس برای دست یافتن به اسرار آسمان‌ها دستورهایی می‌دهد، از قبیل ریاضت و خلوت و چله‌نشینی که پس از آن چشم دل به عالم غیب روشن می‌شود.
مونس العشاق یا فی حقیقة العشق: چنان‌که از عنوان این رساله بر می‌آید، موضوع آن عشق است. سهروردی در این رساله به زبان خاص عرفانی و با توجه ویژه به آیات قرآن و اشعاری بدیع درباره عشق سخن گفته است. گفته شده در رساله مونس العشاق واقعه‌ای که در آسمان و در ورای تاریخ رخ داده است، در عالم ما حضور پیدا می‌کند و سرگذشتی زمینی می‌شود. در پایان این رساله، راز عشق الهی که بنابر حکایت، مبدأ ایجاد هستی است از نظرگاهی بدیع شرح و تفسیر شده و همراه با تأویلهایی از آیات قرآنی تأیید و اثبات شده است.[۱۰]
قصه مرغان: بیان هنرمندانه سیر و سلوک معنوی به شیوه‌ای رمز آمیز.[۱۱]
فی حال طفولیت: در این رساله – برخلاف سایر رسالات سهروردی- جنبه های تعلیمی و تمثیلی داستان از جنبه های رمزی آن بیشتر است و احتمالاً شیخ این رساله را برای مبتدیان سیر و سلوک نگاشته است.[۱۲]
لغت موران: از رساله های رمزی ـ عرفانی سهروردی است؛ مشتمل بر دوازده فصل در قالب حکایت‌های کوتاه مستقل از هم در باب شیوه سلوک و رهایی از تعلقات مادی و شرط رسیدن به مقام درک حقایق و باطن امور و بازگشت به مبدأ و موطن اصلی. سهروردی این رساله را به درخواست یکی از دوستان خود نوشته است، مشروط بر اینکه آن را از نااهل دریغ کند.[۱۳]
منابع
- ↑ سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش. ص۱۳.
- ↑ نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش. ص۶۶ و ۶۷.
- ↑ نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش. ص۶۸.
- ↑ سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش. ص۱۶.
- ↑ سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.
- ↑ برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.
- ↑ برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.
- ↑ برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.
- ↑ سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.
- ↑ برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.
- ↑ سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۸.
- ↑ بهنام‌فر، محمد، «تحلیل داستان و بیان رمزها و تمثیلات فی حاله الطفولیه»، پژوهشنامه ادب غنایی، شماره ۱، سال اول، ۱۳۸۲ش، ص۵۱.
- ↑ برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.