فروع دین: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (ابرابزار) |
||
| (۱۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
فروع دین چیست؟ | فروع دین چیست؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}}فروع دین | {{پاسخ}}'''فروع دین'''، نماز، [[روزه از نگاه قرآن و روایات|روزه]]، [[حج در قرآن|حج]]، جهاد، خمس، زکات، امر به معروف، نهی از منکر، تولی و تبری را شامل می‌شود. بخشی مهم از مجموعهٔ اعمال و رفتار عبادی در فرهنگ اسلامی با عنوان فروع دین شناخته شده است. فروع دین ناظر بر جنبه‌های عملی دیانت اسلام است. پایبندی به فروع دین نیز همچون اصول دین واجب است. | ||
== جایگاه == | |||
فروع دین، عبارت است از وظایف و آدابی که شارع مقدس بر مکلفان در مقام عمل و رفتار، وضع و تشریع کرده است.<ref>فرهنگ فقه فارسی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۶۷۹.</ref> پایبندی به فروع دین نیز همچون اصول دین واجب است. فروع دین مجموعه‌ای از وظایف و تکالیف عملی است که پیامبر(ص) برای سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها از وحی برگرفته و ابلاغ کرده است. برخی از فروع دین، رابطه انسان با خدا را در قالب قوانین و احکام بیان می‌کنند و وظایفی را برای او پیش می‌کشند؛ وظایفی همچون نماز، روزه و حج. برخی دیگر به وظایفی که انسان‌ها در برابر یکدیگر دارند نظر دارند و روابط انسانی را تنظیم می‌کنند؛ مانند جهاد، خمس و بیع.<ref>خطیبی کوشکک، محمد و همکاران، فرهنگ شیعه، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش، ص۳۵۹.</ref> | |||
بخشی مهم از مجموعهٔ اعمال و رفتار عبادی در فرهنگ اسلامی با عنوان فروع دین شناخته شده است. فروع دین ناظر بر جنبه‌های عملی دیانت اسلام است. در آموزش‌های معمول میان شیعهٔ امامی در شمارش این فروع نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تولّی و تبّری جای دارد، اما نزد مذاهب اهل سنت برخی از این فروع چندان توسعه نیافته، و بر آنها تأکید نشده است.<ref>جمعی از نویسندگان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
== مصادیق فروع دین == | == مصادیق فروع دین == | ||
نماز | '''نماز''' | ||
در دین اسلام، نخستین و مهم‌ترین وظیفهٔ عبادی برای هر فرد مکلف به جای آوردن نماز است که ۵ نوبت در روز یادآور ایمان و عقیدهٔ فرد مسلمان، و وسیله‌ای برای فراهم آوردن نیروهای درونی و معنوی برای اتصال به مبدأ جهان، یعنی خداوند است.<ref>جمعی از نویسندگان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
'''روزه''' | |||
روزه یکی از عبادات اسلامی است که در آن برای قرب به خدا از انجام دادن برخی کارها مانند خوردن و آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب پرهیز می‌شود. این واژه فارسی معادل واژگان عربی «صَوم» و «صِیام» به معنای خودداری کردن از خوردن، نوشیدن، سخن گفتن و آمیزش جنسی است. روزه گرفتن برای پالایش روح و تهذیب نفس در بسیاری از ادیان و آیین‌های پیشین مانند آیین مایاها، هندو، بودا، جَین و مانویت رواج داشته است. روزه در اسلام از عبادات مهم است و در احادیث، یکی از پایه‌های پنج‌گانه دین اسلام معرفی شده است. در احادیث، آثار و فضائل مادی و معنوی متعددی برای روزه (به ویژه روزه ماه رمضان) برشمرده شده است، همچون، پذیرش اعمال، استجابت دعا، آمرزش گناهان، استحقاق بهشت و نعمت‌های اخروی و نجات از عذاب آخرت (سپر آتش)، که توجه ویژه خدا به روزه‌دار را می‌رساند. خوابِ روزه‌دار، عبادت و نفَس‌های او تسبیح خداوند و روزه، زکات بدن خوانده شده است.<ref>حسینی آهق، مریم، «روزه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۴ش، ج۲۰، ذیل مدخل.</ref> | |||
'''حج''' | |||
مراد از حج در متون و منابع اسلامی، از جمله منابع فقهی، عازم شدن به سمت بیت‌اللّه الحرام به منظور به جا آوردن اعمال و عباداتی ویژه در زمانی خاص است. به تعبیر برخی فقها، اصطلاح فقهیِ حج بر مجموعه اعمالی دلالت دارد که در مکان‌هایی خاص در مکه انجام می‌شوند. به مجموع کارهای عبادی آیین حج، مناسک حج می‌گویند. در قرآن، آیات متعددی درباره حج آمده و حج، تکلیفِ اشخاص مستطیع و از شعائر بزرگ و شایسته تعظیم به‌شمار رفته است.<ref>حسینی آهق، مریم، «حج»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۲، ذیل مدخل.</ref> | |||
'''زکات''' | |||
در قرآن کریم به عنوان یکی از نخستین دستورهای دین اسلام، دهها بار در کنار امر به اقامهٔ نماز، امر به پرداخت زکات نیز آمده است. زکات چنان‌که از معنای لغوی آن برمی‌آید و با اشارات قرآنی نیز تأیید می‌گردد، افزون بر پرداختی مالی، نوعی «تزکیه» و «پاکسازی» باطنی است. از همین روست که در نخستین برداشتها از آیات قرآنی، زکات همچون دیگر عبادات است که نیت و قصد تقرب شرط تحقق و صحت آن محسوب می‌گردد. با این حال، زکات افزون بر جنبهٔ عبادت فردی آن، از لحاظ اجتماعی به عنوان راهی برای توزیع ثروت و نیز فراهم آوردن اموالی برای صرف در امور عمومی مسلمانان مطرح بوده است.<ref>جمعی از نویسندگان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
'''خمس''' | |||
در قرآن کریم از خمس سخن رفته که به غنایم تعلق می‌گیرد و در فقه اهل سنت، بر تعلق این مالیات یک‌پنجم بر غنایم جنگی و برخی موارد محدود دیگر، اقتصار شده است. بر عکس در فقه امامیه، غنیمت یاد شده در آیه بر پایهٔ منابع روایی بسیار توسعه داده شده، و موضوعاتی متعدد را دربر گرفته است. مهم‌ترین این موضوعات «منفعت کسب» است که خمس را به عنوان یک مالیات عمومی در تمامی زمانها و مکانها مطرح ساخته، و در زندگی روزمرهٔ مردم جاری ساخته است؛ بدین معنا که هر مکلف باید درآمد حاصل از کسب خود را در ظرف یک سال مالی محاسبه کند و از آنچه زاید بر مصرف سالیانه، برجای می‌ماند، یک پنجم را به عنوان خمس پرداخت نماید.<ref>جمعی از نویسندگان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
'''جهاد''' | |||
جِهاد، جنگ مشروع در راه خدا و عنوان یکی از ابواب فقه اسلامی است. مهم‌ترین مفهوم اصطلاحی این واژه در متون دینی، همانند کاربرد عام آن، گونه ای خاص از تلاش است یعنی مبارزه کردن در راه خدا با جان، مال و داراییهای دیگر خود با هدف گسترش اسلام یا دفاع از آن.<ref>صرّامی، سیف‌اللّه، و سعید عدالت‌نژاد، «جهاد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل مدخل.</ref> | |||
'''امر به معروف و نهی از منکر''' | |||
امر به معروف و نهی از منکَر، دو اصطلاح که در تفاسیر قدیم کلام الٰهی، به امر به تبعیت از حضرت محمد(ص) و دین اسلام، و نهی از کفر به خداوند و تکذیب رسول خدا(ص) و دین او تبیین شده است. می‌توان گفت که امر به معروف کنشی است برای تحقق آنچه مطابق تعالیم دین و عرف دینداری آشنا و پسندیده است و نهی از منکر واکنشی است برای نابود ساختن آنچه ناآشنا و نک‍وهیده است.<ref>جابری‌زاده، عبدالامیر، «امر به معروف و نهی از منکر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref> | |||
'''تولی و تبری''' | |||
دو اصل مهم «تولی» به معنی دوست داشتن دوستان خدا و حامیان عدالت، و «تبری» به معنی بیزاری از ستمگران و دشمنان خدا، اهمیت بسیاری دارد و باعث می‌شود طرفداران عدالت، علیه ستمگران متحد شوند و ظلم از جامعه ریشه کن شود.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&catid=29262&mid=318146 مفهوم تولّی و تبرّی]»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، انتشار: ۲۱ آبان ۱۴۰۲ش.</ref> تبرّی یعنی پیوند دوستی با دوستان خدا برقرار کردن و پیوند بیزاری با دشمنان خدا برقرار کردن.<ref>«تولّی و تبرّی»، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری، انتشار: ۲۱ آبان ۱۴۰۲ش.</ref> تولّی و تبرّء، در آیات متعددی از قرآن کریم به‌کار رفته، و از آنجا وارد حوزهٔ فقه و کلام شده است. در این دسته از آیات، از تولّای شیطان، کافران، غیرمؤمنان، آنان که مغضوب خدایند، و کسانی که بر سر دین با مؤمنان می‌جنگند، نهی، و به تولّای خداوند و پیامبر(ص) و مؤمنان توصیه شده است.<ref>جابری، امیر، «تولا و تبرا»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[اصول دین]] | |||
* [[فرق بین اصول دین و فروع دین]] | |||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۲۷
فروع دین چیست؟
فروع دین، نماز، روزه، حج، جهاد، خمس، زکات، امر به معروف، نهی از منکر، تولی و تبری را شامل می‌شود. بخشی مهم از مجموعهٔ اعمال و رفتار عبادی در فرهنگ اسلامی با عنوان فروع دین شناخته شده است. فروع دین ناظر بر جنبه‌های عملی دیانت اسلام است. پایبندی به فروع دین نیز همچون اصول دین واجب است.
جایگاه
فروع دین، عبارت است از وظایف و آدابی که شارع مقدس بر مکلفان در مقام عمل و رفتار، وضع و تشریع کرده است.[۱] پایبندی به فروع دین نیز همچون اصول دین واجب است. فروع دین مجموعه‌ای از وظایف و تکالیف عملی است که پیامبر(ص) برای سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها از وحی برگرفته و ابلاغ کرده است. برخی از فروع دین، رابطه انسان با خدا را در قالب قوانین و احکام بیان می‌کنند و وظایفی را برای او پیش می‌کشند؛ وظایفی همچون نماز، روزه و حج. برخی دیگر به وظایفی که انسان‌ها در برابر یکدیگر دارند نظر دارند و روابط انسانی را تنظیم می‌کنند؛ مانند جهاد، خمس و بیع.[۲]
بخشی مهم از مجموعهٔ اعمال و رفتار عبادی در فرهنگ اسلامی با عنوان فروع دین شناخته شده است. فروع دین ناظر بر جنبه‌های عملی دیانت اسلام است. در آموزش‌های معمول میان شیعهٔ امامی در شمارش این فروع نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تولّی و تبّری جای دارد، اما نزد مذاهب اهل سنت برخی از این فروع چندان توسعه نیافته، و بر آنها تأکید نشده است.[۳]
مصادیق فروع دین
نماز
در دین اسلام، نخستین و مهم‌ترین وظیفهٔ عبادی برای هر فرد مکلف به جای آوردن نماز است که ۵ نوبت در روز یادآور ایمان و عقیدهٔ فرد مسلمان، و وسیله‌ای برای فراهم آوردن نیروهای درونی و معنوی برای اتصال به مبدأ جهان، یعنی خداوند است.[۴]
روزه
روزه یکی از عبادات اسلامی است که در آن برای قرب به خدا از انجام دادن برخی کارها مانند خوردن و آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب پرهیز می‌شود. این واژه فارسی معادل واژگان عربی «صَوم» و «صِیام» به معنای خودداری کردن از خوردن، نوشیدن، سخن گفتن و آمیزش جنسی است. روزه گرفتن برای پالایش روح و تهذیب نفس در بسیاری از ادیان و آیین‌های پیشین مانند آیین مایاها، هندو، بودا، جَین و مانویت رواج داشته است. روزه در اسلام از عبادات مهم است و در احادیث، یکی از پایه‌های پنج‌گانه دین اسلام معرفی شده است. در احادیث، آثار و فضائل مادی و معنوی متعددی برای روزه (به ویژه روزه ماه رمضان) برشمرده شده است، همچون، پذیرش اعمال، استجابت دعا، آمرزش گناهان، استحقاق بهشت و نعمت‌های اخروی و نجات از عذاب آخرت (سپر آتش)، که توجه ویژه خدا به روزه‌دار را می‌رساند. خوابِ روزه‌دار، عبادت و نفَس‌های او تسبیح خداوند و روزه، زکات بدن خوانده شده است.[۵]
حج
مراد از حج در متون و منابع اسلامی، از جمله منابع فقهی، عازم شدن به سمت بیت‌اللّه الحرام به منظور به جا آوردن اعمال و عباداتی ویژه در زمانی خاص است. به تعبیر برخی فقها، اصطلاح فقهیِ حج بر مجموعه اعمالی دلالت دارد که در مکان‌هایی خاص در مکه انجام می‌شوند. به مجموع کارهای عبادی آیین حج، مناسک حج می‌گویند. در قرآن، آیات متعددی درباره حج آمده و حج، تکلیفِ اشخاص مستطیع و از شعائر بزرگ و شایسته تعظیم به‌شمار رفته است.[۶]
زکات
در قرآن کریم به عنوان یکی از نخستین دستورهای دین اسلام، دهها بار در کنار امر به اقامهٔ نماز، امر به پرداخت زکات نیز آمده است. زکات چنان‌که از معنای لغوی آن برمی‌آید و با اشارات قرآنی نیز تأیید می‌گردد، افزون بر پرداختی مالی، نوعی «تزکیه» و «پاکسازی» باطنی است. از همین روست که در نخستین برداشتها از آیات قرآنی، زکات همچون دیگر عبادات است که نیت و قصد تقرب شرط تحقق و صحت آن محسوب می‌گردد. با این حال، زکات افزون بر جنبهٔ عبادت فردی آن، از لحاظ اجتماعی به عنوان راهی برای توزیع ثروت و نیز فراهم آوردن اموالی برای صرف در امور عمومی مسلمانان مطرح بوده است.[۷]
خمس
در قرآن کریم از خمس سخن رفته که به غنایم تعلق می‌گیرد و در فقه اهل سنت، بر تعلق این مالیات یک‌پنجم بر غنایم جنگی و برخی موارد محدود دیگر، اقتصار شده است. بر عکس در فقه امامیه، غنیمت یاد شده در آیه بر پایهٔ منابع روایی بسیار توسعه داده شده، و موضوعاتی متعدد را دربر گرفته است. مهم‌ترین این موضوعات «منفعت کسب» است که خمس را به عنوان یک مالیات عمومی در تمامی زمانها و مکانها مطرح ساخته، و در زندگی روزمرهٔ مردم جاری ساخته است؛ بدین معنا که هر مکلف باید درآمد حاصل از کسب خود را در ظرف یک سال مالی محاسبه کند و از آنچه زاید بر مصرف سالیانه، برجای می‌ماند، یک پنجم را به عنوان خمس پرداخت نماید.[۸]
جهاد
جِهاد، جنگ مشروع در راه خدا و عنوان یکی از ابواب فقه اسلامی است. مهم‌ترین مفهوم اصطلاحی این واژه در متون دینی، همانند کاربرد عام آن، گونه ای خاص از تلاش است یعنی مبارزه کردن در راه خدا با جان، مال و داراییهای دیگر خود با هدف گسترش اسلام یا دفاع از آن.[۹]
امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکَر، دو اصطلاح که در تفاسیر قدیم کلام الٰهی، به امر به تبعیت از حضرت محمد(ص) و دین اسلام، و نهی از کفر به خداوند و تکذیب رسول خدا(ص) و دین او تبیین شده است. می‌توان گفت که امر به معروف کنشی است برای تحقق آنچه مطابق تعالیم دین و عرف دینداری آشنا و پسندیده است و نهی از منکر واکنشی است برای نابود ساختن آنچه ناآشنا و نک‍وهیده است.[۱۰]
تولی و تبری
دو اصل مهم «تولی» به معنی دوست داشتن دوستان خدا و حامیان عدالت، و «تبری» به معنی بیزاری از ستمگران و دشمنان خدا، اهمیت بسیاری دارد و باعث می‌شود طرفداران عدالت، علیه ستمگران متحد شوند و ظلم از جامعه ریشه کن شود.[۱۱] تبرّی یعنی پیوند دوستی با دوستان خدا برقرار کردن و پیوند بیزاری با دشمنان خدا برقرار کردن.[۱۲] تولّی و تبرّء، در آیات متعددی از قرآن کریم به‌کار رفته، و از آنجا وارد حوزهٔ فقه و کلام شده است. در این دسته از آیات، از تولّای شیطان، کافران، غیرمؤمنان، آنان که مغضوب خدایند، و کسانی که بر سر دین با مؤمنان می‌جنگند، نهی، و به تولّای خداوند و پیامبر(ص) و مؤمنان توصیه شده است.[۱۳]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ فرهنگ فقه فارسی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۶۷۹.
- ↑ خطیبی کوشکک، محمد و همکاران، فرهنگ شیعه، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش، ص۳۵۹.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ حسینی آهق، مریم، «روزه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۴ش، ج۲۰، ذیل مدخل.
- ↑ حسینی آهق، مریم، «حج»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۲، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ صرّامی، سیف‌اللّه، و سعید عدالت‌نژاد، «جهاد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل مدخل.
- ↑ جابری‌زاده، عبدالامیر، «امر به معروف و نهی از منکر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.
- ↑ «مفهوم تولّی و تبرّی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، انتشار: ۲۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- ↑ «تولّی و تبرّی»، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری، انتشار: ۲۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- ↑ جابری، امیر، «تولا و تبرا»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، ذیل مدخل.