مذهب حافظ شیرازی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Nazarzadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی نویسنده =↵ | بازبینی =شد' به ' | ارزیابی کمی = | ارزیابی کیفی = ') |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
آیا حافظ شیعه بوده است؟ | آیا حافظ شیعه بوده است؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | [[پرونده:تصویری از دستنویس غزلی که بیتی از آن به عنوان دلیلی بر تسنن حافظ به‌شمار می رود..jpg|بندانگشتی|تصویری از دستنویس غزلی که بیتی از آن به‌عنوان دلیلی بر تسنن حافظ به‌شمار می‌رود.|390x390پیکسل]] | ||
{{پاسخ}}حافظ شیرازی را به جهت وجود شواهدی در اشعارش، مانند اشاره به برخی قواعد فقهی اهل‌سنت، سنّی مذهب دانسته‌اند. فضای مذهبی غالب در شیراز قرن هشتم، که سنی مذهب بوده‌اند، این نظریه را تقویت می‌کند. از نظر برخی محققان، گرایش مذهبی [[حافظ شیرازی]] به‌لحاظ کلامی [[اشعری]] و از نظر فقهی [[شافعی]] بوده است. با این حال، حافظ به دلیل نگاه انسانی و گرایشش به [[تصوف]] و عرفان دربارهٔ مذهب سخت‌گیری ندارد. همچنین، در اشعار حافظ نشانه‌هایی بر ارادت او به [[اهل‌بیت|اهل‌بیت(ع)]] دیده می‌شود. در میان اشعار حافظ، برخی بیت‌ها را دلیل بر تشیع عقیدتی حافظ دانسته‌اند. برخی محققان معتقدند اشعاری که دلالت بر شیعه بودن حافظ دارد در نسخه‌های معتبر و تصحیح شده دیوان او وجود ندارند. همچنین، اشعاری که در مدح اهل‌بیت(ع) است برای یک شاعر سنی شافعی امری طبیعی است. | |||
شواهدی در | |||
== تسنن حافظ == | == تسنن حافظ == | ||
در اشعار حافظ نشانه‌هایی بر تسنن او یافت می‌شود. از جمله، بیت «من همان دم که وضو ساختم از چشمه عشق/ چار تکبیر زدم یکسره بر هرچه که هست» که در آن دستور نماز میّت بر اساس فقه اهل‌سنت مبتنی بر چهار تکبیر آمده است.<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، تهران، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۱-۳۰۲.</ref> در حالی که در فقه شیعه بدون هیچ خلافی پنج تکبیر در این نماز واجب است.<ref>محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، ج ۶، ص ۳۹۶.</ref> قرینه دیگر بر سنی بودن حافظ را رواج تسنن شافعی در سرزمین شیراز در دوران حیات حافظ به‌شمار آورده‌اند.<ref>حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، تصحیح محمد دبیرسیاقی، قزوین، حدیث امروز، ۱۷۲.</ref> | |||
همچنین، در اشعار حافظ شواهدی بر اعتقاد او به مذهب کلامی اشعری وجود دارد. از جمله، بیتی در | همچنین، در اشعار حافظ شواهدی بر اعتقاد او به مذهب کلامی اشعری وجود دارد. از جمله، بیتی در ساقی‌نامهٔ مشهور حافظ که در آن کلام الله را قدیم می‌شمرد. این عقیده مطابق با نظر اشعریان و خلاف نظر شیعیان و [[معتزلیان]] است که کلام الله را مخلوق می‌دانند.<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۲.</ref> این شواهد را می‌توان در کنار شاگردی حافظ نزد [[قاضی عضدالدین ایجی]]، فقیه و متکلم اشعری و صاحب کتاب [[مواقف]] در کلام اشعری، دلیلی بر اشعری بودن حافظ به‌شمار آورد.<ref>بهاءالدین خرمشاهی، حافظ نامه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ج ۲، ص ۹۰۳-۹۰۵.</ref> | ||
== تشیع حافظ == | == تشیع حافظ == | ||
شواهدی در دیوان حافظ در باب تشیع او وجود دارد. از جمله، بیت «حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق/ بدرقه رهت شود همت شحنه نجف».<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۶.</ref> همچنین، دو رباعی در مدح و منقبت [[امام علی(ع)]] که در نسخه‌های معتبر دیوان حافظ آمده است.<ref>بهاءالدین خرمشاهی، حافظ، تهران، نشر ناهید، ص ۱۲۵.</ref> نیز، ابیاتی در برخی از غزل‌های | شواهدی در دیوان حافظ در باب تشیع او وجود دارد. از جمله، بیت «حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق/ بدرقه رهت شود همت شحنه نجف».<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۶.</ref> همچنین، دو رباعی در مدح و منقبت [[امام علی(ع)]] که در نسخه‌های معتبر دیوان حافظ آمده است.<ref>بهاءالدین خرمشاهی، حافظ، تهران، نشر ناهید، ص ۱۲۵.</ref> نیز، ابیاتی در برخی از غزل‌های دیوان حافظ که دلالت بر [[تشیع]] او دارد. مانند بیت «حافظ ز جان محب رسول است و آل او/ بر این سخن گواست خداوند اکبرم». همچنین، قصیده‌ای با مطلع «مقدری که ز آثار صنع کرد اظهار/ سپهر و مهر و مه و سال و ماه و لیل و نهار» که در آن صریحاً عقاید کلامی شیعی اظهار شده است. حافظ در پایان این قصیده از دشمنان [[چهارده معصوم(ع)]] بیزاری جسته و خود را اهل تولای به ایشان بر شمرده است. نیز، غزلی با مطلع «ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش/ پیوسته در حمایت لطف اله باش» که ضمن آن به ولایت امام علی(ع) اشاره کرده و دربارهٔ زیارت بارگاه [[امام رضا(ع)]] سخن گفته است.<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۵-۳۰۶.</ref> | ||
برخی محققان ابیاتی که | برخی محققان ابیاتی که به تشیع اعتقادی حافظ اشاره می‌کنند را، به دلیل عدم وجود در نسخه‌های معتبر مصحح دیوان او، الحاقی قلمداد می‌کنند. از نظر آنان، باقی ابیات هم چیزی بیش از محبت او نسبت به اهل‌بیت(ع) را اثبات نمی‌کند.<ref>سعید حمیدیان، شرح شوق، تهران، نشر قطره، ج ۱، ص ۶۸-۷۲.</ref> محبتی که هم از شافعی بودن حافظ سرچشمه می‌گیرد و هم به دلیل رشد علایق شیعی در ایران دوران او طبیعی به نظر می‌رسد.<ref>بهاءالدین خرمشاهی، حافظ نامه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ج ۲، ص ۹۰۵.</ref>{{مطالعه بیشتر}} | ||
== مطالعه بیشتر == | == مطالعه بیشتر == | ||
* عرفان حافظ، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا. | * عرفان حافظ، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا. | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۵: | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی =تاریخ | | شاخه اصلی =تاریخ ایران | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ =شاعران ایرانی | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
| خط ۴۰: | خط ۳۹: | ||
| تغییر مسیر =شد | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| | | ارزیابی کمی = | ||
| | | ارزیابی کیفی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
[[رده:بزرگان و مشاهیر]] | [[رده:بزرگان و مشاهیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۲۶
آیا حافظ شیعه بوده است؟
حافظ شیرازی را به جهت وجود شواهدی در اشعارش، مانند اشاره به برخی قواعد فقهی اهل‌سنت، سنّی مذهب دانسته‌اند. فضای مذهبی غالب در شیراز قرن هشتم، که سنی مذهب بوده‌اند، این نظریه را تقویت می‌کند. از نظر برخی محققان، گرایش مذهبی حافظ شیرازی به‌لحاظ کلامی اشعری و از نظر فقهی شافعی بوده است. با این حال، حافظ به دلیل نگاه انسانی و گرایشش به تصوف و عرفان دربارهٔ مذهب سخت‌گیری ندارد. همچنین، در اشعار حافظ نشانه‌هایی بر ارادت او به اهل‌بیت(ع) دیده می‌شود. در میان اشعار حافظ، برخی بیت‌ها را دلیل بر تشیع عقیدتی حافظ دانسته‌اند. برخی محققان معتقدند اشعاری که دلالت بر شیعه بودن حافظ دارد در نسخه‌های معتبر و تصحیح شده دیوان او وجود ندارند. همچنین، اشعاری که در مدح اهل‌بیت(ع) است برای یک شاعر سنی شافعی امری طبیعی است.
تسنن حافظ
در اشعار حافظ نشانه‌هایی بر تسنن او یافت می‌شود. از جمله، بیت «من همان دم که وضو ساختم از چشمه عشق/ چار تکبیر زدم یکسره بر هرچه که هست» که در آن دستور نماز میّت بر اساس فقه اهل‌سنت مبتنی بر چهار تکبیر آمده است.[۱] در حالی که در فقه شیعه بدون هیچ خلافی پنج تکبیر در این نماز واجب است.[۲] قرینه دیگر بر سنی بودن حافظ را رواج تسنن شافعی در سرزمین شیراز در دوران حیات حافظ به‌شمار آورده‌اند.[۳]
همچنین، در اشعار حافظ شواهدی بر اعتقاد او به مذهب کلامی اشعری وجود دارد. از جمله، بیتی در ساقی‌نامهٔ مشهور حافظ که در آن کلام الله را قدیم می‌شمرد. این عقیده مطابق با نظر اشعریان و خلاف نظر شیعیان و معتزلیان است که کلام الله را مخلوق می‌دانند.[۴] این شواهد را می‌توان در کنار شاگردی حافظ نزد قاضی عضدالدین ایجی، فقیه و متکلم اشعری و صاحب کتاب مواقف در کلام اشعری، دلیلی بر اشعری بودن حافظ به‌شمار آورد.[۵]
تشیع حافظ
شواهدی در دیوان حافظ در باب تشیع او وجود دارد. از جمله، بیت «حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق/ بدرقه رهت شود همت شحنه نجف».[۶] همچنین، دو رباعی در مدح و منقبت امام علی(ع) که در نسخه‌های معتبر دیوان حافظ آمده است.[۷] نیز، ابیاتی در برخی از غزل‌های دیوان حافظ که دلالت بر تشیع او دارد. مانند بیت «حافظ ز جان محب رسول است و آل او/ بر این سخن گواست خداوند اکبرم». همچنین، قصیده‌ای با مطلع «مقدری که ز آثار صنع کرد اظهار/ سپهر و مهر و مه و سال و ماه و لیل و نهار» که در آن صریحاً عقاید کلامی شیعی اظهار شده است. حافظ در پایان این قصیده از دشمنان چهارده معصوم(ع) بیزاری جسته و خود را اهل تولای به ایشان بر شمرده است. نیز، غزلی با مطلع «ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش/ پیوسته در حمایت لطف اله باش» که ضمن آن به ولایت امام علی(ع) اشاره کرده و دربارهٔ زیارت بارگاه امام رضا(ع) سخن گفته است.[۸]
برخی محققان ابیاتی که به تشیع اعتقادی حافظ اشاره می‌کنند را، به دلیل عدم وجود در نسخه‌های معتبر مصحح دیوان او، الحاقی قلمداد می‌کنند. از نظر آنان، باقی ابیات هم چیزی بیش از محبت او نسبت به اهل‌بیت(ع) را اثبات نمی‌کند.[۹] محبتی که هم از شافعی بودن حافظ سرچشمه می‌گیرد و هم به دلیل رشد علایق شیعی در ایران دوران او طبیعی به نظر می‌رسد.[۱۰]
مطالعه بیشتر
- عرفان حافظ، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا.
- حافظ، بهاءالدین خرمشاهی، نشر ناهید.
- مقام حافظ، جلال‌الدین همایی، کتابفروشی فروغ
منابع
- ↑ محمد معین، حافظ شیرین سخن، تهران، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۱-۳۰۲.
- ↑ محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، ج ۶، ص ۳۹۶.
- ↑ حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، تصحیح محمد دبیرسیاقی، قزوین، حدیث امروز، ۱۷۲.
- ↑ محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۲.
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، حافظ نامه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ج ۲، ص ۹۰۳-۹۰۵.
- ↑ محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۶.
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، حافظ، تهران، نشر ناهید، ص ۱۲۵.
- ↑ محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص ۳۰۵-۳۰۶.
- ↑ سعید حمیدیان، شرح شوق، تهران، نشر قطره، ج ۱، ص ۶۸-۷۲.
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، حافظ نامه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ج ۲، ص ۹۰۵.