عدالت اجتماعی از دیدگاه امام علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
(ابرابزار) |
|||
| (۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
عدالت را از دیدگاه حضرت علی(ع) تبیین کنید؟ | عدالت اجتماعی را از دیدگاه حضرت علی(ع) تبیین کنید؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|حکومت دینی}} | |||
امام علی(ع) رعایت عدالت را سبب وسعت، گشایش و همچنین عامل بقای حکومت و دولت دانسته است. ایشان، حاکمان را توصیه به رعایت انصاف نموده است. امام علی(ع) ستم بر ناتوان را بدترین نوع ستم دانسته و سفارش بسیار به یاری و کمک رساندن به طبقات پایین جامعه داشته است. حضرت علی(ع) در ایجاد فرصت‌هایِ برابر، موضع‌گیری سرسختانه‌‌ای داشت و زمانی که به خلافت رسید، تمام امتیازات سیاسی و اقتصادی که به نزدیکان، دوستان و اقوام خلیفه سابق به ناحق داده شد، از آنها گرفت. | |||
== اثرات عدالت اجتماعی از نگاه امام علی(ع) == | |||
ظلم و بی عدالتی در جامعه به خصوص از سوی حاکمان دارای اثرات و عواقب بدی است و بنا به فرمایش حضرت علی(ع) مهم‌ترین عامل براندازی حکومت‌ها و زوال دولت‌ها، بی‌عدالتی است.<ref>شرح غررالحکم و دررالکلم، محمد علی انصاری، چاپ هشتم، ج۲، ص۵۹۲.</ref> مهم‌ترین اثر عدالت برای دولت‌ها این است که سبب ماندگاری و محبوبیت دولت‌ها می‌شود.<ref>نهج البلاغه، محمد عبده، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۲ق، البلاغه، حکمت ۴۷۶.</ref> همچنین اثرات و فواید دیگری نیز برای عدالت اجتماعی ذکر شده است: | |||
* پیشرفت و گسترش جامعه در امور مادی و معنوی؛ امام علی(ع) در این زمینه فرموده‌اند: در به کار بستن عدل، وسعت و گشایشی (در امور مادی و معنوی) است (که در هیچ زمینه دیگری چنین گشایشی یافت نمی‌شود) و اگر عدل بر فردی تنگ گیرد، ستم و ظلم بر وی تنگ‌تر خواهد گرفت.<ref>شرح غررالحکم، همان، ج۲، ص۵۱۵.</ref> | |||
* عدالت عامل پیشگیری از فساد اخلاقی و ناراحتی‌های روحی؛ علی(ع) در خطبه‌ای در صفین فرمودند: زمانی که رعیت حق والی را ادا کرد و والی حق او را ادا نمود، حق در میان آنها عزت می‌یابد و راه‌های دین بر پا می‌گردد و نشانه‌های عدل اعتدال می‌یابد، پس زمانه به عدل آباد می‌گردد و به بقای دولت امید می‌رود و مطامع دشمنان به نومیدی می‌گراید. اما اگر رعیت بر ولی خود غلبه کند یا والی بر رعیت ستم روا دارد، اختلاف روی می‌دهد و نشانه‌های ستم و ظلم آشکار گردد و دغلبازی در دین بسیار شود و احکام دین معطل ماند و فساد و منکَر میان مردم بسیار گردد. پس آنجا ابرار خوار گردند و اشرار عزیز و وظایفی که خدا برای مردم مقرر فرموده است در نظر شان بزرگ و دشوار آید.<ref>نهج البلاغه، ترجمه اسد الله مبشری، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۸۶۷.</ref> | |||
* عدالت عامل وحدت و اتحاد مردم با یکدیگر؛ امام علی(ع) فرمود: عدل اساس پایداری و اتحاد مردم است.<ref>شرح غررالحکم، همان، ج۱، ص ۲۸.</ref> | |||
* عدالت عامل گسترش محبت و علائق اجتماعی؛ امام علی(ع) در بیان رابطه عدل و محبت در کلام خود چنین می‌فرمایند: بهترین چیزی که حکمرانان را خشنود می‌سازد به پا داشتن عدل در شهرها و آشکار ساختن محبت رعیت است.<ref>جورج جورداق، بخشی از زیبایی‌های نهج البلاغه، ترجمه محمد رضا انصاری، کانون انتشارات محمدی، ۱۳۶۶ش، ص۲۳۴.</ref> | |||
== رعایت انصاف نسبت به بندگان خدا == | |||
علی(ع) در فرمان خود به مالک اشتر چنین فرمود: نسبت به خداوند و نسبت به مردم از جانب خود، و از جانب افراد خاص خاندانت، و از جانب رعایائی که به آنها علاقمندی، انصاف به خرج ده! که اگر چنین نکنی، ستم نموده‌ای! و کسی که به بندگان خدا ستم کند، خداوند پیش از بندگان، دشمن او خواهد بود، و کسی که خداوند دشمن او باشد دلیلش را باطل می‌سازد و با او به جنگ می‌پردازد تا دست از ظلم بردارد یا توبه کند؛ و بدان، هیچ چیز در تغییر نعمت‌های خدا و تعجیل انتقام و کیفرش، از اصرار بر ستم سریع‌تر و زودرس‌تر نیست، چرا که خداوند دعا و خواسته مظلومان را می‌شنود و در کمین ستمگران است.<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref> | |||
== | == ظلم نکردن نسبت به مردم == | ||
امام علی(ع) به یکی از فرمانداران خود فرمود: «عدالت را پیشه خود نما و از ظلم به مردم، دوری گزین؛ زیرا تجاوز و تعدی، سبب فرار و دوری مردم از تو خواهد شد و ظلم و ستم سبب قیام مردم و توسل آنها به شمشیر علیه تو می‌شود».<ref>نهج البلاغه، قصار الحکم، ۴۷۶.</ref> ایشان همچنین فرموده‌اند: «ستم بر ناتوان، بدترین ستم است».<ref>نهج البلاغه، نامه، ۳۶.</ref> «بدا به حال آن که فقرا و مساکین، دشمن او باشند».<ref>نهج البلاغه، نامه، ۲۶.</ref> | |||
== توجه به نیازمندان == | |||
امام علی(ع) در فرمان خود به مالک اشتر نیز می‌فرماید: {{عربی|ثُمَّ اللَّهَ اللَّهَ فِي الطَّبَقَةِ السُّفْلَى مِنَ الَّذِينَ لَا حِيلَةَ لَهُمْ مِنَ الْمَسَاكِينِ وَ الْمُحْتَاجِينَ وَ أَهْلِ الْبُؤْسَى وَ الزَّمْنَى فَإِنَّ فِي هَذِهِ الطَّبَقَةِ قَانِعاً وَ مُعْتَرّا|ترجمه=خدا را خدا را در طبقه پايين اجتماع، از آنان كه راه چاره ندارند، و از كار افتادگان و نيازمندان و دچارشدگان به زيان و سختى و صاحبان امراضى كه از پا در آمدهاند، در ميان اينان كسانى هستند كه روى سؤال و اظهار حاجت دارند و كسانى كه عفت نفسشان مانع از سؤال است}}.<ref>نهج البلاغه، نامه، ۵۳.</ref> | |||
از امام علی(ع) پرسیدند عدالت برتر است یا بخشش؟ آن حضرت فرمود: {{متن عربی|ترجمه=عدل امور را در جاى خود قرار مى‌دهد، و جود آنها را از جايگاه خود بيرون مى‌برد. عدل حافظ عموم است، و بخشش سودبخش عده‌اى خاص. پس عدالت شريفتر و برتر است.}}<ref>سید رضی، نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، ص۵۵۳.</ref> | |||
== برابری فرصت‌ها و تساوی همه در برابر قانون == | |||
حضرت علی(ع) در ایجاد فرصت‌هایِ برابر، موضع‌گیری سرسختانه داشت و زمانی که به خلافت رسید، تمام امتیازات سیاسی و اقتصادی که به نزدیکان، دوستان و اقوام خلیفه سابق به ناحق داده شد، را از آنها گرفت. ایشان در این مورد فرمودند: «به خدا سوگند! آنچه بیهوده از بیت المال مسلمین به این و آن بخشیده، اگر بیابم، به بیت المال بازمی‌گردانم، گرچه زنانی را به آن کابین بسته یا کنیزانی را با آن خریده باشند؛ زیرا عدالت گشایش می‌آورد.<ref>نهج البلاغه، خطبه، ۱۵.</ref> | |||
امام علی(ع): «ستم دیدگانی که در نظرها ذلیل و پست هستند، از نظر من عزیز و محترمند، تا حقشان را بگیرم، و نیرومندان ستمگر در نظر من حقیر و پست هستند، تا حق دیگران را از آنها بستانم».<ref>نهج البلاغه، خطبه، ۳۷.</ref> | |||
{{مطالعه بیشتر}} | {{مطالعه بیشتر}} | ||
== | == مطالعه بیشتر == | ||
* اصول عدالت اجتماعی، محمد محمدی گیلانی، قم، انتشارات جهان آرا. | |||
* اصول عدالت علوی، جمعی از نویسندگان، تهران مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، ۱۳۸۰ش. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۷۶: | خط ۴۱: | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = کلام | | شاخه اصلی = کلام | ||
|شاخه فرعی۱ = عدل الهی | | شاخه فرعی۱ = عدل الهی | ||
|شاخه فرعی۲ = عدل | | شاخه فرعی۲ = عدل | ||
|شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه =شد | ||
| تیترها = | | تیترها =شد | ||
| ویرایش = | | ویرایش =شد | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی = | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه =شد | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر = | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | |||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ج | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
[[رده:فضائل امام علی(ع)]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۰۹
سؤال
عدالت اجتماعی را از دیدگاه حضرت علی(ع) تبیین کنید؟
درگاه‌ها
امام علی(ع) رعایت عدالت را سبب وسعت، گشایش و همچنین عامل بقای حکومت و دولت دانسته است. ایشان، حاکمان را توصیه به رعایت انصاف نموده است. امام علی(ع) ستم بر ناتوان را بدترین نوع ستم دانسته و سفارش بسیار به یاری و کمک رساندن به طبقات پایین جامعه داشته است. حضرت علی(ع) در ایجاد فرصت‌هایِ برابر، موضع‌گیری سرسختانه‌‌ای داشت و زمانی که به خلافت رسید، تمام امتیازات سیاسی و اقتصادی که به نزدیکان، دوستان و اقوام خلیفه سابق به ناحق داده شد، از آنها گرفت.
اثرات عدالت اجتماعی از نگاه امام علی(ع)
ظلم و بی عدالتی در جامعه به خصوص از سوی حاکمان دارای اثرات و عواقب بدی است و بنا به فرمایش حضرت علی(ع) مهم‌ترین عامل براندازی حکومت‌ها و زوال دولت‌ها، بی‌عدالتی است.[۱] مهم‌ترین اثر عدالت برای دولت‌ها این است که سبب ماندگاری و محبوبیت دولت‌ها می‌شود.[۲] همچنین اثرات و فواید دیگری نیز برای عدالت اجتماعی ذکر شده است:
- پیشرفت و گسترش جامعه در امور مادی و معنوی؛ امام علی(ع) در این زمینه فرموده‌اند: در به کار بستن عدل، وسعت و گشایشی (در امور مادی و معنوی) است (که در هیچ زمینه دیگری چنین گشایشی یافت نمی‌شود) و اگر عدل بر فردی تنگ گیرد، ستم و ظلم بر وی تنگ‌تر خواهد گرفت.[۳]
- عدالت عامل پیشگیری از فساد اخلاقی و ناراحتی‌های روحی؛ علی(ع) در خطبه‌ای در صفین فرمودند: زمانی که رعیت حق والی را ادا کرد و والی حق او را ادا نمود، حق در میان آنها عزت می‌یابد و راه‌های دین بر پا می‌گردد و نشانه‌های عدل اعتدال می‌یابد، پس زمانه به عدل آباد می‌گردد و به بقای دولت امید می‌رود و مطامع دشمنان به نومیدی می‌گراید. اما اگر رعیت بر ولی خود غلبه کند یا والی بر رعیت ستم روا دارد، اختلاف روی می‌دهد و نشانه‌های ستم و ظلم آشکار گردد و دغلبازی در دین بسیار شود و احکام دین معطل ماند و فساد و منکَر میان مردم بسیار گردد. پس آنجا ابرار خوار گردند و اشرار عزیز و وظایفی که خدا برای مردم مقرر فرموده است در نظر شان بزرگ و دشوار آید.[۴]
- عدالت عامل وحدت و اتحاد مردم با یکدیگر؛ امام علی(ع) فرمود: عدل اساس پایداری و اتحاد مردم است.[۵]
- عدالت عامل گسترش محبت و علائق اجتماعی؛ امام علی(ع) در بیان رابطه عدل و محبت در کلام خود چنین می‌فرمایند: بهترین چیزی که حکمرانان را خشنود می‌سازد به پا داشتن عدل در شهرها و آشکار ساختن محبت رعیت است.[۶]
رعایت انصاف نسبت به بندگان خدا
علی(ع) در فرمان خود به مالک اشتر چنین فرمود: نسبت به خداوند و نسبت به مردم از جانب خود، و از جانب افراد خاص خاندانت، و از جانب رعایائی که به آنها علاقمندی، انصاف به خرج ده! که اگر چنین نکنی، ستم نموده‌ای! و کسی که به بندگان خدا ستم کند، خداوند پیش از بندگان، دشمن او خواهد بود، و کسی که خداوند دشمن او باشد دلیلش را باطل می‌سازد و با او به جنگ می‌پردازد تا دست از ظلم بردارد یا توبه کند؛ و بدان، هیچ چیز در تغییر نعمت‌های خدا و تعجیل انتقام و کیفرش، از اصرار بر ستم سریع‌تر و زودرس‌تر نیست، چرا که خداوند دعا و خواسته مظلومان را می‌شنود و در کمین ستمگران است.[۷]
ظلم نکردن نسبت به مردم
امام علی(ع) به یکی از فرمانداران خود فرمود: «عدالت را پیشه خود نما و از ظلم به مردم، دوری گزین؛ زیرا تجاوز و تعدی، سبب فرار و دوری مردم از تو خواهد شد و ظلم و ستم سبب قیام مردم و توسل آنها به شمشیر علیه تو می‌شود».[۸] ایشان همچنین فرموده‌اند: «ستم بر ناتوان، بدترین ستم است».[۹] «بدا به حال آن که فقرا و مساکین، دشمن او باشند».[۱۰]
توجه به نیازمندان
امام علی(ع) در فرمان خود به مالک اشتر نیز می‌فرماید: «ثُمَّ اللَّهَ اللَّهَ فِي الطَّبَقَةِ السُّفْلَى مِنَ الَّذِينَ لَا حِيلَةَ لَهُمْ مِنَ الْمَسَاكِينِ وَ الْمُحْتَاجِينَ وَ أَهْلِ الْبُؤْسَى وَ الزَّمْنَى فَإِنَّ فِي هَذِهِ الطَّبَقَةِ قَانِعاً وَ مُعْتَرّا؛ خدا را خدا را در طبقه پايين اجتماع، از آنان كه راه چاره ندارند، و از كار افتادگان و نيازمندان و دچارشدگان به زيان و سختى و صاحبان امراضى كه از پا در آمدهاند، در ميان اينان كسانى هستند كه روى سؤال و اظهار حاجت دارند و كسانى كه عفت نفسشان مانع از سؤال است».[۱۱]
از امام علی(ع) پرسیدند عدالت برتر است یا بخشش؟ آن حضرت فرمود: «عدل امور را در جاى خود قرار مى‌دهد، و جود آنها را از جايگاه خود بيرون مى‌برد. عدل حافظ عموم است، و بخشش سودبخش عده‌اى خاص. پس عدالت شريفتر و برتر است.»[۱۲]
برابری فرصت‌ها و تساوی همه در برابر قانون
حضرت علی(ع) در ایجاد فرصت‌هایِ برابر، موضع‌گیری سرسختانه داشت و زمانی که به خلافت رسید، تمام امتیازات سیاسی و اقتصادی که به نزدیکان، دوستان و اقوام خلیفه سابق به ناحق داده شد، را از آنها گرفت. ایشان در این مورد فرمودند: «به خدا سوگند! آنچه بیهوده از بیت المال مسلمین به این و آن بخشیده، اگر بیابم، به بیت المال بازمی‌گردانم، گرچه زنانی را به آن کابین بسته یا کنیزانی را با آن خریده باشند؛ زیرا عدالت گشایش می‌آورد.[۱۳]
امام علی(ع): «ستم دیدگانی که در نظرها ذلیل و پست هستند، از نظر من عزیز و محترمند، تا حقشان را بگیرم، و نیرومندان ستمگر در نظر من حقیر و پست هستند، تا حق دیگران را از آنها بستانم».[۱۴]
مطالعه بیشتر
- اصول عدالت اجتماعی، محمد محمدی گیلانی، قم، انتشارات جهان آرا.
- اصول عدالت علوی، جمعی از نویسندگان، تهران مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، ۱۳۸۰ش.
منابع
- ↑ شرح غررالحکم و دررالکلم، محمد علی انصاری، چاپ هشتم، ج۲، ص۵۹۲.
- ↑ نهج البلاغه، محمد عبده، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۲ق، البلاغه، حکمت ۴۷۶.
- ↑ شرح غررالحکم، همان، ج۲، ص۵۱۵.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه اسد الله مبشری، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۸۶۷.
- ↑ شرح غررالحکم، همان، ج۱، ص ۲۸.
- ↑ جورج جورداق، بخشی از زیبایی‌های نهج البلاغه، ترجمه محمد رضا انصاری، کانون انتشارات محمدی، ۱۳۶۶ش، ص۲۳۴.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳.
- ↑ نهج البلاغه، قصار الحکم، ۴۷۶.
- ↑ نهج البلاغه، نامه، ۳۶.
- ↑ نهج البلاغه، نامه، ۲۶.
- ↑ نهج البلاغه، نامه، ۵۳.
- ↑ سید رضی، نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، ص۵۵۳.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه، ۱۵.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه، ۳۷.