حقیقت توسل: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۰

سؤال

حقیقت توسل چیست؟ آیا از نظر آیات و روایات اسلامی توسل به غیر خدا جایز است؟

توسل به معنای واسطه قرار دادن شخص یا چیزی نزد خداوند، برای تقرب به او و برآورده شدن حاجت‌ها است. به اعتقاد شیعیان، توسل از اموری است که در قرآن و روایات به آن توصیه شده و نمونه‌های بسیاری از آن در دعاها و زیارت امامان شیعه وجود دارد. توسل می‌تواند به هر شخص یا هر چیزی مانند پیامبران، اولیاء الهی و فرشتگان باشد که نزد خداوند محترم است.

مفهوم شناسی

توسل در لغت به معنای تقرب جستن یا چیزی که باعث تقرب به دیگری از روی علاقه و رغبت است، می‌باشد.^[۱] توسل در اصطلاح، وسیله قرار دادن موجود ارزشمندی در جهت رسیدن به اهداف و قرب الهی را توسل می‌نامند.^[۲]

توسل در قرآن

آیات متعددی در قرآن به توسل اشاره کرده‌اند:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای مؤمنان، پرهیزکار باشید و به سوی خدا، وسیله فراهم سازید و در راه او مبارزه کنید، باشد که رستگار گردید.﴾(مائده:۳۵) در این آیه، دستوری درباره «وسیله» به افراد با ایمان داده شده است. مفسران وسیله در این آیه را دارای معنای وسیعی دانسته‌اند و هر کار و هر چیزی که باعث نزدیک شدن به خداوند شود را شامل می‌گردد.

در قرآن آمده:﴿اگر آن‌ها هنگامی که به خویشتن ستم کردند (و مرتکب گناهی شدند) به نزد تو می‌آمدند و از خداوند طلب عفو و بخشش می‌کردند و رسول نیز برای آن‌ها طلب عفو می‌کرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.﴾(نساء:۶۴) همچنین برادران یوسف به پدرشان گفتند﴿ای پدر! برای ما از درگاه خدا استغفار و طلب بخشش نما، که ما خطاکار هستیم﴾^[۳] از این دو آیه چنین استفاده شده که انبیاء و اولیاء، می‌توانند میان خدا و بندگان گناه‌کار، واسطه شوند و خداوند انسان‌ها را مورد عفو خویش قرار می‌دهد.

توسل در روایات اهل‌سنت

روایات متعددی در میان شیعیان و اهل سنت توسل به معنای مذکور را تأیید می‌کند. این روایات بسیار است و در کتاب‌های متعددی از جمله منابع اهل‌سنت، نقل شده است:

احمد بن حنبل از عالمان بزرگ اهل‌سنت،‌ از عثمان بن حنیف، نقل می‌کند:

«مردی نابینا نزد پیامبر آمد و گفت: از خدا بخواه تا مرا عافیت بخشد، ... پیامبر به او گفت تا وضو بگیرد و دو رکعت نماز بخواند. سپس چنین دعا بخواند: پروردگارا! من از تو درخواست می‌کنم و به وسیله محمد، پیامبر رحمت به تو روی می‌آورم. ای محمد من در مورد نیازم به وسیله تو به پروردگار خویش متوجه می‌شوم تا حاجتم را برآورده فرمایی، خدایا او را شفیع من گردان».^[۴] از این روایت استفاده شده که توسل به پیامبر اسلام(ص) به منظور برآورده شدن نیاز، جایز است.^[۵]

همچنین توسل به‌وسیله اهل‌بیت پیامبر(ص) نیز نقل شده است: «خاندان پیامبر وسیله من هستند، آن‌ها در پیشگاه او سبب تقرّب من می‌باشند. امیدوارم به سبب آن‌ها فردای قیامت نامه عمل من به دست راست من سپرده شود».^[۶]

توسل به غیر خدا

هدف از توسل نزدیک شدن به خداوند و برآورده شدن حاجت‌ها است. توسل جستن به انبیاء و معصومان(ع) اگر در راستای نزدیک شدن به خداوند باشد، در قرآن و روایات بسیاری به آن توصیه شده است. همچنین سوگند دادن خدا به مقام پیامبران، امامان(ع) و بندگان صالح و مؤمن خدا، جزء مفهوم وسیع توسل است.^[۷]

جستارهای وابسته

منابع

↑ ابن منظور، لسان العرب، دار احیاءالتراث العربی، ج۱۵، ص۳۰۱.
↑ حسینی نسب، سیدرضا، شیعه پاسخ می‌دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص۱۴۳.
↑ یوسف/ ۹۷.
↑ آلوسی، شهاب الدین، سید المحمود روح المعانی، بیروت، انتشارات دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۲۵.
↑ حسینی نسب، سیدرضا، شیعه پاسخ می‌دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص۱۴۷.
↑ السمهودی، نورالدین، دار احیاءالتراث العربی، بیروت، مجلد دوم (ج ۳ و ۴)، ص۱۳۷۱.
↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، ج۴، ص۳۶۵.

[1] ابن منظور، لسان العرب، دار احیاءالتراث العربی، ج۱۵، ص۳۰۱.

[2] حسینی نسب، سیدرضا، شیعه پاسخ می‌دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص۱۴۳.

[3] یوسف/ ۹۷.

[4] آلوسی، شهاب الدین، سید المحمود روح المعانی، بیروت، انتشارات دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۲۵.

[5] حسینی نسب، سیدرضا، شیعه پاسخ می‌دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص۱۴۷.

[6] السمهودی، نورالدین، دار احیاءالتراث العربی، بیروت، مجلد دوم (ج ۳ و ۴)، ص۱۳۷۱.

[7] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، ج۴، ص۳۶۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
-{{شاخه
- | شاخه اصلی =
- |شاخه فرعی۱ =
- |شاخه فرعی۲ =
- |شاخه فرعی۳ =
-}}
 {{سوال}}
-حقيقت توسل چيست؟ آيا از نظر آيات و روايات اسلامي توسل به غير   خدا جايز است؟
+حقیقت توسل چیست؟ آیا از نظر آیات و روایات اسلامی توسل به غیر خدا جایز است؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-توسل در لغت به معناي تقرب جستن و يا چيزي كه باعث تقرب به  ديگري از روي علاقه و رغبت است، مي باشد}}<ref>ابن منظور، لسان العرب، دار احياءالتراث العربي، ج ۱۵، ص ۳۰۱.</ref>  و در اصطلاح، «موجود  گران مايه اي را جهت رسيدن به اهداف و نيل به مقامِ قرب الهي بين  خود و خدا، وسيله قرار دادن»<ref>حسيني نسب، سيدرضا، شيعه پاسخ مي دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص ۱۴۳.</ref>  توسل مي نامند. قرآن کريم مي  فرمايد:
+توسل به معنای واسطه قرار دادن شخص یا چیزی نزد [[خداوند]]، برای تقرب به او و برآورده شدن حاجت‌ها است. به اعتقاد [[شیعیان]]، توسل از اموری است که در [[قرآن]] و روایات به آن توصیه شده و نمونه‌های بسیاری از آن در دعاها و [[زیارت]] امامان شیعه وجود دارد. توسل می‌تواند به هر شخص یا هر چیزی مانند [[پیامبران]]، اولیاء الهی و [[فرشتگان]] باشد که نزد خداوند محترم است.
-{{قرآن|يا ايّها الّذين آمنوا اِتّقو الله وَ ابْتغوا اليه الوسيله و جاهِدوا في سبيلِهِ لَعلَّكُم تُفْلِحون<ref>مائده/ ۳۵.</ref> اي مؤمنان، پرهيزكار باشيد و به سوي خدا، وسيله فراهم سازيد و در راه او مبارزه كنيد، باشد كه رستگار  گرديد.
-موضوع مهمی كه در اين آيه شريفه مورد توجه قرار گرفته، دستوری است كه درباره اتّخاذ «وسيله» به افراد با ايمان داده شده است، «وسيله»همانطوري كه دربيان معناي لغوي آن بيان شد. در اصل به معناي چيزي كه باعث  تقرب به ديگري از روي علاقه و رغبت مي شود، مي باشد. بنابراين  وسيله در آيه فوق معني بسيار وسيعي دارد و هر كار و هر چيزي را  كه باعث نزديك شدن به پيشگاه مقدس پروردگار مي شود، شامل  مي گردد كه مهم ترين آن ها ايمان به خدا و پيامبر اكرم( صلي الله  عليه وآله)و جهاد}}<ref>مكارم شيرازی، ناصر، تفسير نمونه، انتشارات دارالكتب الاسلاميه، چاپ هفتم، ج ۴، ص ۳۶۴.</ref> و... خواهد بود (در بحث اقسام توسل خواهد   آمد.)
-از قرآن برميايدكه انبياء واولياء واسطه ي بين خالق و خلق   هستندو مي توانند بين بنده وخداوندوساطت كنند:
-{{قرآن|وَلوانهم اذ ظلموا انفسهم جاءُوك فاستغفرواالله واستغفرلهم الرسول لوجدواالله تواباً رحيماً<ref>نساء/ ۶۴.</ref> اگر آن ها هنگامی كه به خويشتن ستم كردند  (و مرتكب گناهي شدند)به نزد تو مي آمدند و از خداوند طلب عفو و بخشش مي كردند و رسول نيز برای آن ها طلب عفو مي كرد، خدا را  توبه پذير و مهربان مي يافتند.
-{{قرآن|قالُوايا أبانا اسْتغفر لَنا ذُنُوبنا اِنّا كُنّا خاطِئين}}<ref>يوسف/ ۹۷.</ref> «گفتند  (برادران يوسف) اي پدر! برای ما از درگاه خدا استغفار و طلب بخشش نما، كه ما خطاكار هستيم».
-از مفهوم دو آيه فوق چنين استفاده مي شود كه انبياء و اوليای  حق،مي توانند ميان خدا و بندگان گناه كار، واسطه شوند و به خاطر آن ها،خداوند از معصيت و عصيان انسان ها بگذردوآنان راموردعفو   خويش قراردهد.
-ازروايات متعددي كه از طرق شيعه و اهل تسنن دراين زمينه  واردشده نيز به خوبي استفاده مي شود كه توسل به معناي مذکور،  هيچ گونه اشكالي ندارد، بلكه كارازجمله ی كارهاي خوب به حساب  ميايد، تعداد اين روايات بسيار زياد است و در كتاب هاي متعددی  نقل شده است.
-در منابع روايی شيعه موضوع توسل به قدری واضح و روشن است كه  نياز به نقل حديث ندارد ولذا به عنوان نمونه فقط به ذکر چند  روايت كه در كتاب هاي معروف اهل تسنن نقل شده، اشاره مي كنيم:
-۱-احمد بن حنبل در مسند خود از عثمان بن حنيف، چنين روايت   مي كند:
+==مفهوم شناسی==
+توسل در لغت به معنای تقرب جستن یا چیزی که باعث تقرب به دیگری از روی علاقه و رغبت است، می‌باشد.<ref>ابن منظور، لسان العرب، دار احیاءالتراث العربی، ج۱۵، ص۳۰۱.</ref> توسل در اصطلاح، وسیله قرار دادن موجود ارزشمندی در جهت رسیدن به اهداف و قرب الهی را توسل می‌نامند.<ref>حسینی نسب، سیدرضا، شیعه پاسخ می‌دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص۱۴۳.</ref>
-«مردی نابينا نزد پيامبر گرامي آمد و گفت: از خدا بخواه تا مرا عافيت بخشد، پيامبر فرمود: اگر می خواهي دعا نمايم و اگر مايل هستی  به تأخير مي اندازم و اين بهتر مي باشد. مرد نابينا عرض كرد: دعا  بفرما. پيامبر گرامی او را فرمان داد تا وضو بگيرد و در وضوی خود دقت نمايد و دو ركعت نماز بگذارد و اين چنين دعا كند: پروردگارا! من از تو درخواست می كنم و به وسيله محمد، پيامبر رحمت به تو روی  مي آورم ای محمد من در مورد نيازم به وسيله تو به پروردگار خويش  متوجه می شوم تا حاجتم را برآورده فرمايي، خدايا او را شفيع من  گردان».}}<ref>آلوسي، شهاب الدين، سيد المحمود روح المعاني، بيروت، انتشارات دار احياء التراث العربي، ج ۶، ص ۱۲۵.</ref>
+==توسل در قرآن==
+آیات متعددی در قرآن به توسل اشاره کرده‌اند:
-ازاين روايت به خوبي استفاده مي شود كه توسل به پيامبر گرامي   ( صلي الله عليه وآله) به منظور برآورده شدن نياز, به وسيله آن  حضرت جايز است، بلكه رسول خدا آن مردِ نابينا را فرمان داد تا  آن گونه دعا كند،و با وسيله قرار دادن پيامبر( صلي الله عليه   وآله)بين خود و خدا، از پروردگار درخواست نمايد و اين معنا همان  توسل به اوليای الهی و عزيزان درگاه خداوند است.<ref>حسيني نسب، سيدرضا، شيعه پاسخ مي دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص ۱۴۷.</ref>
+*{{قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ|ترجمه=ای مؤمنان، پرهیزکار باشید و به سوی خدا، وسیله فراهم سازید و در راه او مبارزه کنید، باشد که رستگار گردید.|سوره=مائده|آیه=۳۵}} در این آیه، دستوری  درباره «وسیله» به افراد با [[ایمان]] داده شده است. مفسران وسیله در این آیه را دارای معنای وسیعی دانسته‌اند و هر کار و هر چیزی که باعث نزدیک شدن به خداوند شود را شامل می‌گردد.
-و مدد گرفتن و شفاعت خواستن در پيشگاه خداوند از پيامبر( صلي الله عليه وآله ) و از مقام و شخصيت او، هم پيش از خلقت او مجاز بوده  است و هم بعد از تولد و هم بعد از رحلتش و همچنين است توسل جستن  نسبت به اهل بيت پيامبر ( صلي الله عليه وآله ) :
+*در قرآن آمده:{{قرآن|ترجمه=اگر آن‌ها هنگامی که به خویشتن ستم کردند (و مرتکب گناهی شدند) به نزد تو می‌آمدند و از خداوند طلب عفو و بخشش می‌کردند و رسول نیز برای آن‌ها طلب عفو می‌کرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.|سوره=نساء|آیه=۶۴}} همچنین برادران یوسف به پدرشان گفتند{{قرآن|ترجمه=ای پدر! برای ما از درگاه خدا استغفار و طلب بخشش نما، که ما خطاکار هستیم}}<ref>یوسف/ ۹۷.</ref> از این دو آیه چنین استفاده شده که انبیاء و اولیاء، می‌توانند میان خدا و بندگان گناه‌کار، واسطه شوند و خداوند انسان‌ها را مورد عفو خویش قرار می‌دهد.
-آل النبی ذريتی و هم اليه وسيلتی
+==توسل در روایات اهل‌سنت==
+روایات متعددی در میان [[شیعه|شیعیان]] و [[اهل سنت]] توسل به معنای مذکور را تأیید می‌کند. این روایات بسیار است و در کتاب‌های متعددی از جمله منابع اهل‌سنت، نقل شده است:
-ارجو بهم اعطی غداً بيداليمين صحيفتی <ref>السمهودي، نورالدين، دار احياءالتراث العربي، بيروت، مجلد دوم (ج ۳ و ۴)، ص ۱۳۷۱.</ref>
+* [[احمد بن حنبل]] از عالمان بزرگ اهل‌سنت،‌ از عثمان بن حنیف، نقل می‌کند:
+«مردی نابینا نزد پیامبر آمد و گفت: از خدا بخواه تا مرا عافیت بخشد، ... پیامبر به او گفت تا وضو بگیرد و دو رکعت [[نماز]] بخواند. سپس چنین دعا بخواند: پروردگارا! من از تو درخواست می‌کنم و به وسیله محمد، پیامبر رحمت به تو روی می‌آورم. ای محمد من در مورد نیازم به وسیله تو به پروردگار خویش متوجه می‌شوم تا حاجتم را برآورده فرمایی، خدایا او را شفیع من گردان».<ref>آلوسی، شهاب الدین، سید المحمود روح المعانی، بیروت، انتشارات دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۲۵.</ref> از این روایت استفاده شده که توسل به پیامبر اسلام(ص) به منظور برآورده شدن نیاز، جایز است.<ref>حسینی نسب، سیدرضا، شیعه پاسخ می‌دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص۱۴۷.</ref>
-خاندان پيامبر وسيله ی من هستند، آن ها در پيشگاه او سبب تقرّب  من مي باشند. اميدوارم به سبب آن ها فرداي قيامت نامه عمل من به دست راست من سپرده شود.
+* همچنین توسل به‌وسیله اهل‌بیت پیامبر(ص) نیز نقل شده است: «خاندان پیامبر وسیله من هستند، آن‌ها در پیشگاه او سبب تقرّب من می‌باشند. امیدوارم به سبب آن‌ها فردای قیامت نامه عمل من به دست راست من سپرده شود».<ref>السمهودی، نورالدین، دار احیاءالتراث العربی، بیروت، مجلد دوم (ج ۳ و ۴)، ص۱۳۷۱.</ref>
+==توسل به غیر خدا==
-بنابراين مانعی در توسل به پيشگاه خداوند به مقام پيامبر( صلي  الله عليه وآله)واوصياواوليا الهي ديده نمي شود، وتوسل جستن به  هرامري وكسي كه حقيقتاً در پيشگاه خدا مقامي داشته باشد مانعی  ندارد.امااقسام توسل:
+{{نوشتار اصلی|توسل به غیر خداوند}}
+هدف از [[توسل]] نزدیک شدن به [[خداوند]] و برآورده شدن حاجت‌ها است. توسل جستن به [[انبیاء]] و [[معصومان|معصومان(ع)]] اگر در راستای نزدیک شدن به خداوند باشد، در [[قرآن]] و روایات بسیاری به آن توصیه شده است. همچنین سوگند دادن خدا به مقام پیامبران، امامان(ع) و بندگان صالح و مؤمن خدا، جزء مفهوم وسیع توسل است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، ج۴، ص۳۶۵.</ref>
-۱. توسل به اعمال صالح:
-قال علي(عليه السلام)(ان افضل ما توسل به المتوسلون الي الله  سبحانه و تعالي الايمان به و برسوله و الجهاد في سبيله فانه ذروه  الاسلام و كلمه الاخلاص فانّها الفطره و اقام الصلوه فانها المله...)<ref>نهج البلاغه، فيض الاسلام، شش جلدی، (در يك جلد)، خطبه ۱۰۹، ص ۳۳۸.</ref> «بهترين چيزی كه به وسيله آن توسل جوينده ها به خدا نزديك می  شوند، ايمان به خدا وبه پيامبر او و جهاد در راه خدا است كه قله ی كوهسار اسلام است و همچنين جمله اخلاص (لا اله الاّ الله) كه همان فطرت  توحيد است، و برپا داشتن نماز كه آئين اسلام است...».
-۲- توسل به دعاي بندگان چنان كه قرآن كريم از زبان برادران يوسف چنين حكايت مي كند:
-{{قرآن|قالُوا يا ابانا اسْتغفر لَنا ذُنُوبنا اِنّا كُنّا خاطِئين قال سأستغفر لكم ربّي انّه هو الغفور الرّحيم<ref>يوسف/ ۹۷ و ۹۸.</ref> (فرزندان يعقوب به پدر خويش) گفتند: اي پدر!از خداي بزرگ بخشش گناهان ما را بخواه كه ماخطا كارهستيم.(يعقوب) گفت: به زودي از پروردگار خود براي شما طلب بخشش مي نمايم كه او بسيار آمرزنده و مهربان است.
-۳- توسل به شخصيت هاي آبرومند معنوي:
-مؤمنان و صالحانی كه در نزد خدا از مقام و حرمت خاصّي برخوردارند  و در دنيا زندگی خوب و با معنويتي داشته اند، به منظور نيل به مقام قرب الهی و رسيدن به حوائج دنيا، آن ها را واسطه بين خود و خدا قرار دهيم و خدا را به روح بزرگ شان قسم داده تا مورد رحمت و مغفرت الهی قرار بگيريم.<ref>حسينی نسب، سيدرضا، شيعه پاسخ مي دهد، نشر مشعر، چاپ دوم، ص ۱۴۴.</ref>
-درنتيجه شفاعت پيامبران وامامان و بندگان صالح خدا كه طبق صريح قرآن باعث تقرّب به پروردگار می گردد، در مفهوم وسيع  توسل داخل  است وهم چنين پيروی از پيامبر( صلي الله عليه وآله) و امام ( عليه  السلام )و گام نهادن در جای گام آن ها، زيرا همه اين ها موجب  نزديكی به ساحت قدسي پروردگار می باشد، حتي سوگند دادن خدا به  مقام پيامبران و امامان (عليهم السلام ) و بندگان صالح و مؤمن خدا  كه نشانه علاقه به آن ها و اهميت دادن به مقام ومكتب آنان مي باشد،  جزء اين مفهوم وسيع توسل می باشد.<ref>مكارم شيرازی، ناصر، تفسير نمونه، انتشارات دارالكتب الاسلاميه، چاپ هفتم، ج ۴، ص ۳۶۵.</ref>
 {{پایان پاسخ}}
+==جستارهای وابسته==
-{{مطالعه بیشتر}}
+* [[فلسفه توسل]]
-==معرفی منابع جهت مطالعه بيشتر:==
+*‌ [[توسل به غیر خداوند]]
+* [[حقیقت شفاعت]]
-۱- تفسير نمونه، مكارم شيرازی، انتشارات دارالكتب الاسلاميه، ج ۴، ص ۳۶۳ و ج ۸، ص ۳۰۸ و ج ۷، ص ۴۵ و ج ۱۰، ص ۷۵ و ج ۲۱، ص ۴۵۳ و ج ۱۶، ص ۱۹۴.
-۲- شيعه پاسخ مي دهد، نشر مشعر، ص ۱۴۳.
-۳- علامه طباطبایی ،محمدحسین ،تفسير الميزان،(ترجمه موسوی)، دفتر انتشارات اسلامي ج ۵ص ۵۳۵
-{{پایان مطالعه بیشتر}}
 ==منابع==
-<references />
+{{پانویس|۲}}
+{{شاخه
+ | شاخه اصلی = کلام
+ | شاخه فرعی۱ = امامت عامه
+ | شاخه فرعی۲ = توسل
+ | شاخه فرعی۳ =
+}}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه = شد
-  | تیترها =
+  | تیترها = شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش = شد
   | لینک‌دهی =
   | ناوبری =
-  | نمایه =
+  | نمایه = شد
-  | تغییر مسیر =
+  | تغییر مسیر =شد
-  | بازبینی =
+ | ارجاعات =
-  | تکمیل =
+  | بازبینی نویسنده =
-  | اولویت =
+ | ارزیابی کمی = شد
-  | کیفیت =
+  | تکمیل =
+  | اولویت = ج
+  | کیفیت = ج
 }}
 {{پایان متن}}
+[[ar:حقیقة التوسل]]
+[[en:Reality of Tawassul]]
+[[es:La legitimidad de la intermediación]]
+[[ps:توسل او د هغه حقیقت]]
+[[رده:توسل در منابع اهل سنت]]
+[[رده:توسل در قرآن]]
+[[رده:شرک]]