اختلاف آیت‌الله بروجردی با نواب صفوی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour }}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟
اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{درگاه|حوزه و روحانیت|تاریخ}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{درگاه|حوزه و روحانیت}}اختلاف آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی ریشه در نوع تفکر و نگاه آنان به دین و سیاست و حکومت دارد. آیت‌الله بروجردی به عنوان مرجعی مقتدر و زعیم حوزه علمیه، قائل به تشکیل حکومت دینی نبود و روحانیت را از دخالت عملی در سیاست پرهیز می‌داشت. در مقابل، شهید نواب صفوی که روحانی‌ای جوان بود، اعتقاد داشت برای برانداختن ظلم و ستم، و ایجاد یک جامعه اسلامی و برپایی عدل و داد، باید حکومت دینی تشکیل داد و با توجه به این نوع نگاه، دست به اقدامات مسلحانه علیه حکومت پهلوی زد. این تفاوت بینش بین آیت الله بروجردی و نواب صفوی، اختلافاتی را دامن زد که منجر به تقابل و نزاع در حوزه علمیه شد.
'''اختلاف [[آیت‌الله بروجردی]] و [[نواب صفوی]]''' ریشه در نوع تفکر و نگاه آنان به دین و سیاست و حکومت دارد. آیت‌الله بروجردی به عنوان مرجعی مقتدر و زعیم حوزه علمیه، قائل به تشکیل حکومت دینی نبود و روحانیت را از دخالت عملی در سیاست پرهیز می‌داد. در مقابل، نواب صفوی که روحانی‌ای جوان بود، اعتقاد به دخالت در امور سیاسی و تشکیل حکومت دینی داشت. نواب با توجه به این نوع نگاه، دست به اقدامات مسلحانه علیه [[حکومت پهلوی]] زد. این تفاوت بینش بین آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی، اختلافاتی را دامن زد که منجر به تقابل و نزاع دریک مقطع زمانی در حوزه علمیه شد.


== تفاوت نگاه آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی به دین و سیاست ==
== تفاوت دیدگاه آیت‌الله بروجردی و شهید نواب صفوی ==
آیت الله بروجردی در حد اعلا و اوج اقتدار یک مرجع کل قرار داشتند. رفتار و منش آیت الله بروجردی به گونه ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی عملی سیاسی را می کرد.<ref>روحبخش،‌ رحیم، میراث آیت الله بروجردی، گفتگو تابستان 1380 شماره ۳۲.</ref>
[[پرونده:آیت الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|آیت‌الله بروجردی (۱۲۵۴–۱۳۴۰ش)|267x267پیکسل]]
=== دین و سیاست ===
آیت الله بروجردی، یک مرجع عام در زمان خود بود و در اوج اقتدار قرار داشت. رفتار و منش آیت الله بروجردی در مسائل سیاسی به گونه‌ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی‌عملی سیاسی را می‌کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1380|شماره=32|نام خانوادگی=روحبخش، رحیم|عنوان=میراث آیت الله بروجردی|صفحه=7-35|ژورنال=نشریه گفتگو}}</ref> بروجردی معتقد بود سالم‌ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی‌پسندید و [[مرجعیت]] را جدای از هر نوع حکومت حتی حکومت اسلامی لحاظ می‌کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1395|دوره=دوره جدید|شماره=32|نام خانوادگی=شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب|عنوان=بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی|صفحه=135-158|ژورنال=فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء(س)}}</ref>


با وجود منش محتاطانه و متأملانه آیت‌الله بروجردی در سیاست، او دولت را در اجرای سیاست‌های ضداسلامی آزاد نمی‌گذاشت و موارد متعددی وجود دارد که اقدامات او را در مقابله با سیاست‌های دولت‌های پهلوی دوم نشان می‌دهد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1389|دوره=سال سیزدهم|شماره=51|نام خانوادگی=گورابی، سید یاسم|عنوان=سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی|ژورنال=فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی}}</ref> سلوک سیاسی آیت‌الله بروجردی، مدارا با مقام سلطنت از یک سو و تقویت [[مذهب تشیع]] در سطح ایران و جهان از سوی دیگر بود.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1389|شماره=68|نام خانوادگی=امین، سید حسن|عنوان=روحانیت و حاکمیت در عصر پهلوی‌ها: نگاهی به سیرهٔ سیاسی آیت الله حایری، آیات ثلاث و آیت الله بروجردی|ژورنال=ماهنامه حافظ}}</ref>
[[پرونده:نواب.jpg|بندانگشتی|نواب صفوی (۱۳۰۳–۱۳۳۴ش)]]


بروجردی معتقد بود سالم ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی پسندید و مرجعیت را جدای از هرنوع حکومت حتی حکومت اسلامی لحاظ می کرد.<ref>شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب، بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی، تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان 1395 شماره 32 (پیاپی 122)</ref>
تنها اقدامات سیاسی آیت‌الله بروجردی مختص دوران مرجعیت عامه وی بود که به رهنمودهایی به دولتیان محدود می‌شد. آیت‌الله بروجردی خود گفته بود: «من در امور سیاسی دخالت نمی‌کنم… و کوشش من این است که روحانیت را از جنجال‌های سیاسی دور نگه دارم».<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سیدعلی ناظم‌زاده|تاریخ=1393|وبگاه=nazemzade.com/|نشانی=https://nazemzade.com/آیت-الله-بروجردی/|عنوان=آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref>


با وجود منش محتاطانه و متأملانه آیت الله بروجردی در سیاست، او دولت را در اجرای سیاست های ضد اسلامی آزاد نمی گذاشت و موارد متعددی وجود دارد که اقدامات او در مقابله با سیاست های دولت های پهلوی اول و دوم را نشان می دهد.<ref>گورابی، سید یاسم، سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی، علوم سیاسی باقرالعلوم پاییز 1389 شماره 51</ref>
مهمترین پیامد و تأثیر حرکت [[فدائیان اسلام]] آن است که برای نخستین بار عده‌ای از طلاب جوان خارج از سنت [[حوزه علمیه]] و مرجعیت دینی دست به فعالیت سیاسی زدند. عصاره تفکر نواب درباره مشی قهرآمیز این بود که وقتی گروهی از دشمنان اسلام بر امور مسلمین سیطره یابند و مسلمانان نتوانند از دین و جامعه اسلامی دفع شر کنند، کشتن در غیر میدان جنگ از نظر اسلام تجویز می‌شود.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1383|شماره=2|نام خانوادگی=فراتی، عبدالوهاب|عنوان=رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام|صفحه=207-242|ژورنال=فصلنامه ۱۵خرداد}}</ref> نواب صفوی در کتاب «راهنمای حقایق» گسترش فساد و رواج بی‌دینی را عارضهٔ [[مدرنیسم]] و نظام پادشاهی می‌انگاشت. این در حالی بود که در تفکر دیگران چنین پیوندی مشاهده نمی‌شد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1383|شماره=2|نام خانوادگی=فراتی، عبدالوهاب|عنوان=رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام|صفحه=207-242|ژورنال=فصلنامه ۱۵خرداد}}</ref>


سلوک سیاسی آیت الله بروجردی، مدارا با مقام سلطنت از یک سو و تقویت مذهب تشیع در سطح ایران و جهان از سوی دیگر بود.<ref>امین، سید حسن، روحانیت و حاکمیت در عصر پهلوی ها: نگاهی به سیره ی سیاسی آیت الله حایری، آیات ثلاث و آیت الله بروجردی،                                    حافظ، فروردین 1389 شماره ۶۸.</ref>
=== تشکیل حکومت دینی ===
آیت‌الله بروجردی در اندیشه حکومت اسلامی در ایران نبود و در جهت استقرار آن، از موقعیت منحصر بفرد خود اقدامی ننمود.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1387|دوره=سال هفتم|شماره=15|نام خانوادگی=کجباف، علی اکبر، مهرعلیزاده، مهدی|عنوان=جایگاه و نقش آیت الله بروجردی در تحولات فرهنگی پس از کودتای 28 مرداد|صفحه=1-16|ژورنال=پژوهشنامه انقلاب اسلامی}}</ref> اما فدائیان اسلام به رهبری مجتبی نواب‌صفوی داعیهٔ برقراری حکومت اسلامی داشت.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1386|دوره=سال ششم|شماره=66|نام خانوادگی=روحبخش، رحیم|عنوان=از فدائیان اسلام تا موتلفه|صفحه=41-48|ژورنال=نشریه زمانه}}</ref>


اختلاف نظر ماهوی فدائیان اسلام با مرجعیت‌های پیشین، ناشی از برداشت‌ها و اجتهاد‌ها و شرایط زمان و مکان بود.<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/news/7052/%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D9%81%D8%AA-%D9%88%DA%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD-%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «سیدهادی خسروشاهی در گفت‌وگو با تاریخ ایرانی: الگوی نواب صفوی با مصباح یزدی تفاوت دارد.»،] سایت تاریخ ایرانی،‌ تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
[[جمعیت فدائیان اسلام]] که پیوندی ناگسستنی با نواب صفوی به عنوان رهبر خود داشت، با هدف اجرای احکام اسلام، تشکیل حکومت اسلامی با هدف کلان جهانی‌سازی اسلام، مبارزه با نظام سلطنت و مخالفت با اساس رژیم پهلوی یعنی شاه تأسیس شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=شریعت جو، منیره|تاریخ=1393|وبگاه=pajoohe.ir/|نشانی=http://pajoohe.ir/سید-مجتبی-نواب-صفوی__a-38329.aspx|عنوان=سید مجتبی نواب صفوی|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> شهید نواب صفوی و فدائیان اسلام پیش‌قراولان تأسیس و برقراری حکومت اسلامی، پس از شهریور ۱۳۲۰ بودند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خسروشاهی، سیدهادی|تاریخ=1357|وبگاه=khosroshahi.ir|نشانی=http://khosroshahi.ir/main/index.php?Page=definitionpapers&UID=1875|عنوان=فدائیان اسلام؛ پیشتازان نبرد مسلحانه|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref>


فعالیت فدائیان اسلام در قم با فراز و فرودهایی همراه بود؛ اختلاف بین منتسبین به بیت آیت‌الله بروجردی و اعضا فدائیان اسلام منجر به درگیری آن‌ها شد و این مسأله حتی به قطع شهریه فدائیان اسلام و ضرب و شتم آنان انجامید.<ref>ویسمه، اعظم، [http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87- اختلافات نواب صفوی و آیت‌‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رییس حوزه]، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
فداییان اسلام دفاع در برابر هجوم کفار را بر خود واجب دانسته و معتقد بودند بعضی از مسئولان مملکت، ابزار دست بیگانگان قرار گرفته‌اند. فداییان اسلام اعتقاد داشته‌اند، بایستی قیام کرد و بیگانه و هجومش را دفع نمود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خسروشاهی، سیدهادی|تاریخ=1394|وبگاه=khosroshahi.ir|نشانی=http://khosroshahi.ir/main/index.php?Page=definitionpapers&UID=3974465|عنوان=موازین شرعی مبارزات نواب صفوی و فدائیان اسلام؛ گفتاری از استاد خسروشاهی (بخش نخست)|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref>


عمده مشی آیت الله بروجردی، کناره‌گیری از سیاست بود، او در نهضت‌ها، کودتاها، جنبشها و فعالیت‌های انقلابی دوران عمرش هرگز نقشی ایفا نکرد و بر آن بود که با برحذر داشتن دین از سیاست، دین را بسازد و شاید عقیده داشت دین قوی، دین سیاسی نیست! بر همین مبنا تنها اقدامات سیاسی او مختص دوران مرجعیت عامه وی است که به رهنمودهایی به دولتیان محدود می شود. آیت الله بروجردی خود گفته بود: «من در امور سیاسی دخالت نمی کنم… و کوشش من این است که روحانیت را از جنجال های سیاسی دور نگه دارم.»»<ref>ناظم‌زاده سیدعلی، [https://nazemzade.com/%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C/ آیت‌الله بروجردی، فقیه ماندگار]، سایت سید علی ناظم زاده، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.</ref>
نواب در کتاب خود «راهنمای حقایق» می‌گوید توجه به این کتاب و عمل به نظرات او موجب رستگاری بشر و آبادانی ایران و جهان خواهد شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سایت تاریخ ایرانی|تاریخ=1389|وبگاه=tarikhirani.ir/fa|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/7061/نگاهی-به-مانیفست-فدائیان-اسلام-زمینی-شدن-بهشت-آسمانی|عنوان=نگاهی به مانیفست فدائیان اسلام/ زمینی شدن بهشت آسمانی|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> نواب صفوی در این کتاب به صراحت و به آشکار، ضمن غیرقانونی خواندن رژیم حاکم، خواستار برقراری نظام یا [[دولت اسلامی]] در ایران، به جای «حکومت غاصب» شاه می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سرگه بارسقیان|تاریخ=1389|وبگاه=tarikhirani.ir/fa|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/7058/از-حکومت-اسلامی-نواب-تا-جمهوری-اسلامی-امام-فدائیان-اسلام-با-شاه-مخالف-بودند-یا-سلطنت-|عنوان=از حکومت اسلامی نواب تا جمهوری اسلامی امام/ فدائیان اسلام با شاه مخالف بودند یا سلطنت؟|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref>
 
مهمترین پیامد و تأثیر حرکت فدائیان اسلام آن است که برای نخستین بار عده ای از طلاب جوان خارج از سنت حوزه علمیه و مرجعیت دینی دست به فعالیت سیاسی می زنند. عصاره تفکر نواب درباره مشی قهر آمیز این بود که وقتی گروهی از دشمنان اسلام بر امور مسلمین سیطره یابند و مسلمانان نتوانند از دین و جامعه اسلامی دفع شر کنند، کشتن در غیر میدان جنگ از نظر اسلام تجویز می شود.<ref>فراتی، عبدالوهاب، رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام، فصلنامه 15 خرداد  1383 شماره ۲.</ref>
 
نواب صفوی در کتاب راهنمای حقایق گسترش فساد و رواج بی دینی را عارضه ی مدرنیسم و نظام پادشاهی می انگاشت. این در حالی بود که در تفکر سنت گرایان چنین پیوندی مشاهده نمی شد.<ref>فراتی، عبدالوهاب، رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام، فصلنامه 15 خرداد  1383 شماره ۲.</ref>
 
== تشکیل حکومت دینی ==
مرحوم بروجردی در اندیشه حکومت اسلامی در ایران نبوده است و در جهت استقرار آن، از موقعیت منحصر بفرد خود اقدامی ننموده است.<ref>کجباف، علی اکبر، مهرعلیزاده، مهدی، جایگاه و نقش آیت الله بروجردی در تحولات فرهنگی پس از کودتای 28 مرداد، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، زمستان 1387 شماره 15</ref>
 
فدائیان اسلام به رهبری مجتبی نواب‌صفوی داعیه برقراری حکومت اسلامی داشت.<ref>روحبخش، رحیم، از فدائیان اسلام تا موتلفه، زمانه ۱۳۸۶، شماره ۶۶.</ref>
 
جمعیت فدائیان اسلام که پیوندی ناگسستنی با نواب صفوی به عنوان رهبر این گروه دارد، با هدف اجرای احکام اسلام، تشکیل حکومت اسلامی با هدف کلان جهانی سازی اسلام، مبارزه با نظام سلطنت و مخالفت با اساس رژیم پهلوی یعنی شاه تأسیس شد.<ref>شريعت جو، منيره، [http://pajoohe.ir/%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D9%85%D8%AC%D8%AA%D8%A8%DB%8C-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C__a-38329.aspx سید مجتبی نواب صفوی]، سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب:۱۳۹۳، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
 
شهيد نواب صفوى و ياران وفادار او - فدائيان اسلام - پيش‌قراولان تأسيس و برقرارى حكومت اسلامى، پس از شهريور ۱۳۲۰بودند.<ref>خسروشاهی، سیدهادی، [http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definitionpapers&UID=1875 فدائيان اسلام؛ پيشتازان نبرد مسلحانه]، سایت استاد سید هادی خسروشاهی، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
 
یکی از موارد بحث برانگیز پرونده فکری - سیاسی فدائیان اسلام، موضوع رابطه این جمعیت با علما و مراجع و به خصوص آیت‌‌الله العظمی ‌بروجردی است. گرچه ریشه این اختلافات به تفاوت مشی سیاسی نواب صفوی و آیت‌‌الله بروجردی با توجه به شرایط آن زمان عنوان می‌شود اما در برخی موارد به رو‌در‌رویی و درگیری‌های شدید لفظی میان دو روحانی منجر شده است.<ref>ویسمه، اعظم، [http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87- اختلافات نواب صفوی و آیت‌‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رییس حوزه]، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
 
فداییان اسلام دفاع در برابر هجوم وارده را بر خود واجب دانسته و معتقدند که در این هجوم‌ها که از طرف کفار نسبت به مسلمانان شده، بعضی از کارگردانان مملکت آلت دست بیگانه قرار گرفته و سپر کفار واقع شده اند و چون آلت اجرا اینها هستند، بایستی با حذف و دفع آنها هجوم را دفع کرد. روی این زمینه و استدلالات، فداییان اسلام اعتقاد داشته اند روزی که دفع هجوم باعث هجوم شدیدتری نشود و مملکت و اجتماع دستخوش طوفان حوادث مضر سیاسی نگردد، بایستی قیام کرد و ایادی بیگانه و هجومش را دفع نمود.<ref>خسروشاهی، سیدهادی، [http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definitionpapers&UID=3974465 موازين شرعي مبارزات نواب صفوي و فدائيان اسلام؛ گفتاري از استاد خسروشاهي (بخش نخست)،] تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.</ref>
 
نواب صفوی در این کتاب به صراحت و به آشکار، ضمن غیرقانونی خواندن رژیم حاکم، خواستار برقراری نظام یا دولت اسلامی ‌در ایران، به جای «حکومت غاصب» شاه می‌شود.<ref>بارسقیان، سرگه، [http://tarikhirani.ir/fa/news/7058/%D8%A7%D8%B2-%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D8%A7-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%AF%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%A7-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%81-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%D8%AF-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA- از حکومت اسلامی ‌نواب تا جمهوری اسلامی ‌امام/ فدائیان اسلام با شاه مخالف بودند یا سلطنت؟]، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
 
نواب در کتاب خود راهنمای حقایق می گوید توجه به این کتاب و عمل به نظرات او موجب رستگاری بشر و آبادانی ایران و جهان خواهد شد.<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/news/7061/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%81%D8%B3%D8%AA-%D9%81%D8%AF%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C «نگاهی به مانیفست فدائیان اسلام/ زمینی شدن بهشت آسمانی»]، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.</ref>


== وقوع اختلافات ==
== وقوع اختلافات ==
اولین تحرکات فدائیان اسلام (قصد مقابله با برگزاری تشییع جنازه رضاشاه) از سوی آیت‌‌الله بروجردی به عنوان اخلال در نظم حوزه تلقی شد. این امر بایکوت و حتی سرکوب طلاب طرفدار نواب صفوی را به دنبال داشت. آیت‌‌الله بروجردی بیش از هر چیز به احیای حوزه علمیه تخریب شده قم می‌اندیشید و این نوع تحرکات را باعث سرکوب مجدد روحانیت و از دست رفتن اولین امکان‌ها برای بازسازی مبنایی‌ترین تشکیلات هدایت عمومی شیعیان کشور می‌دانست. بروجردی در یکی از جلسات درس خود از فدائیان اسلام به عنوان طلاب و سادات عصبانی و طلاب علوم دینی مردود یاد کرده بود که باید موعظه شوند و از فدائیان اسلام خواسته بود که روش خود را دنبال نکنند و چنین استدلال می‌کرد که ما تحولات زیادی را در عمرمان دیده‌ایم. در جریان مشروطیت و... دیدیم که کار‌ها چگونه شروع و به کجا ختم شد.<ref>ویسمه، اعظم، [http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87- اختلافات نواب صفوی و آیت‌‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رییس حوزه]، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
قصد مقابله فدائیان اسلام با برگزاری تشییع جنازه [[رضاشاه]] از سوی آیت‌الله بروجردی به عنوان اخلال در نظم حوزه تلقی شد. این امر سرکوب طلاب طرفدار نواب صفوی را به دنبال داشت. بروجردی در یکی از جلسات درس خود از فدائیان اسلام به عنوان طلاب و سادات عصبانی و «طلاب علوم دینی مردود» یاد کرد که باید موعظه شوند و از فدائیانِ اسلام خواسته بود که روش خود را دنبال نکنند. او چنین استدلال می‌کرد که ما تحولات زیادی را در عمرمان دیده‌ایم. در جریان مشروطیت و… دیدیم که کارها چگونه شروع و به کجا ختم شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=اعظم ویسمه|تاریخ=1389|وبگاه=tarikhirani.ir/fa|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/اختلافات-نواب-صفوی-و-آیت-الله-بروجردی-طلبه-جوان-در-برابر-رییس-حوزه-|عنوان=اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref>
 
آیت‌‌الله بروجردی اصل پذیرش مبارزه سیاسی را نمی پذیرفت و نمی‌توانست با ایده «حکومت اسلامی» فدائیان اسلام با چند طلبه جوان همراهی کند. بر خلاف آیت‌‌الله بروجردی که اعتقاد داشتند در مقطع کنونی حرکت‌های انقلابی و پر شور نتیجه‌ای نخواهد داشت، نواب و یارانش معتقد بودند که برای تحقق اهداف خود مبنی بر تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام شرع مقدس می‌باید دست به اقدام انقلابی و مسلحانه زد. ‌ این اختلاف در مبانی عقیدتی زمینه‌ساز اختلاف در ارتباطات سیاسی و عملی بین نواب صفوی، رهبر جمعیت فدائیان اسلام و آیت‌‌الله بروجردی به عنوان مرجع اعلم آن روز شد. اختلافات نواب با بروجردی هم از کناره‌گیری این مرجع تقلید از سیاست بر می‌خاست. . کناره‌جویی آیت‌‌الله بروجردی از سیاست تا حدی بود که درباره جنبش ملی شدن صنعت نفت گفت که: «من در قضایایی که وارد نباشم و آغاز و پایان آن را ندانم و نتوانم پیش بینی کنم، وارد نمی‌شوم... البته روحانیت به هیچ وجه نباید با این حرکت مخالفت کند.<ref>ویسمه، اعظم، [http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87- اختلافات نواب صفوی و آیت‌‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رییس حوزه]، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
 
 
 
نواب و یارانش قصد دیدار با آیت‌الله بروجردی را داشتند که ظاهرا ایشان آن‌ها را نپذیرفته بودند.<ref>طباطبایی، صادق، خاطرات سیاسی اجتماعی، تهران، عروج، ۱۳۹۲، ص ۲۷.</ref>
 
 
فدائیان اسلام گروهی بود که توسط نواب صفوی هدایت می شد و به حرکت های تند و انقلابی سیاسی و دینی شهره داشت و رفتار محافظه کارانه آیت الله بروجردی را تحمل نمی کرد.<ref>ناظم‌زاده سیدعلی، [https://nazemzade.com/%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C/ آیت‌الله بروجردی، فقیه ماندگار]، سایت سید علی ناظم زاده، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.</ref>
 
 
از بررسی اسناد و مدارک مربوط به فدائیان چنین برمی‌آید که نه تنها جمع کثیری از اعضای این تشکل خرده‌فروشان و بعضاً شاگردان مغازه‌های بازار تهران بودند، بلکه نیازهای مالی آن‌ها نیز از طریق بازاریان تأمین می‌شد. در گامی فراتر همچنین بارها افراد سرشناس بازار تهران، برای رفع اختلافات فدائیان با بعضی از تشکل‌های سیاسی و رجال مذهبی پیشقدم شدند.<ref>روحبخش، رحیم، از فدائیان اسلام تا موتلفه، زمانه ۱۳۸۶، شماره ۶۶.</ref>
 
 


شهید نواب صفوی در حوزه علمیه قم فعالیت وسیعی داشت. آیت‌الله بروجردی خیلی راضی به فعالیت شهید نواب صفوی نبود، اعتقاد داشتند طلاب باید درس بخوانند. اما شهید نواب صفوی هر روز در مدرسه فیضیه، صحن مطهر حضرت معصومه(ع)، مسجد مطهری و جای مختلف شهر قم سخنرانی می‌کرد به گونه‌ای که وقتی شهید نواب صفوی به خیابان می‌آمد ۴۰-۳۰ جوان مانند آقای شجونی اطراف ایشان حلقه درست می‌کردند.نویسنده کتاب «فدائیان اسلام، تاریخ، عملکرد، اندیشه» ادامه داد: حرکت شهید نواب صفوی حرکت انقلابی جوانانه‌ای بود که آن زمان در میان طلاب جوان بروز کرده بود و آیت‌الله بروجردی مانند آیت‌الله حائری یزدی باور به حفظ حوزه داشتند و معتقد بودند طلاب باید درس بخوانند.<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/news/2981/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%D8%B6%DB%8C-%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AF «خسروشاهی: آیت‌الله بروجردی از نواب صفوی راضی نبود.»]، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۹۱، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>
فدائیان اسلام به حرکت‌های تند و انقلابی سیاسی و دینی شهره داشت و رفتار محافظه‌کارانه آیت الله بروجردی را تحمل نمی‌کرد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سیدعلی ناظم‌زاده|تاریخ=1393|وبگاه=nazemzade.com/|نشانی=https://nazemzade.com/آیت-الله-بروجردی/|عنوان=آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> از بررسی اسناد و مدارک مربوط به فدائیان چنین برمی‌آید که نه تنها جمع کثیری از اعضای این تشکل خرده‌فروشان و بعضاً شاگردان مغازه‌های بازار تهران بودند، بلکه نیازهای مالی آن‌ها نیز از طریق بازاریان تأمین می‌شد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1386|دوره=سال ششم|شماره=66|نام خانوادگی=روحبخش، رحیم|عنوان=از فدائیان اسلام تا موتلفه|صفحه=41-48|ژورنال=نشریه زمانه}}</ref>


شهید نواب صفوی در [[حوزه علمیه قم]] فعالیت وسیعی داشت. آیت‌الله بروجردی راضی به فعالیت نواب صفوی نبود. او اعتقاد داشتند طلاب باید درس بخوانند. اما نواب صفوی هر روز در [[مدرسه فیضیه]]، [[حرم حضرت معصومه(ع)]]، مکان‌های دیگر در شهر قم سخنرانی می‌کرد. حرکت شهید نواب صفوی حرکت انقلابی جوانانه‌ای بود که آن زمان در میان طلاب جوان بروز کرده بود و آیت‌الله بروجردی مانند [[آیت‌الله حائری یزدی]] باور به حفظ حوزه داشت و معتقد بودند طلاب باید درس بخوانند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرگزاری فارس|تاریخ=1391|وبگاه=tarikhirani.ir/fa/news|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/2981/خسروشاهی-آیت-الله-بروجردی-از-نواب-صفوی-راضی-نبود|عنوان=خسروشاهی: آیت‌الله بروجردی از نواب صفوی راضی نبود|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> برخی معتقدند فعالیت فدائیان اسلام در قم با فراز و فرودهایی همراه بود؛ اختلاف بین افراد منتسب به [[آیت‌الله بروجردی]] و اعضای فدائیان اسلام، منجر به درگیری آن‌ها شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=اعظم ویسمه|تاریخ=1389|وبگاه=tarikhirani.ir/fa|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/اختلافات-نواب-صفوی-و-آیت-الله-بروجردی-طلبه-جوان-در-برابر-رییس-حوزه-|عنوان=اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref>


== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس}}
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
| شاخه اصلی =ادیان و مذاهب
| شاخه اصلی = ادیان و مذاهب
| شاخه فرعی۱ =شیعه امامیه
| شاخه فرعی۱ = شیعه امامیه
| شاخه فرعی۲ =حوزه و روحانیت
| شاخه فرعی۲ = حوزه و روحانیت
| شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{ارزیابی
  | شناسه =
  | شناسه = شد
  | تیترها =
  | عکس = شد
  | ویرایش =
  | درگاه = شد
  | لینک‌دهی =
  | ادبیات = شد
  | ناوبری =
  | پیوند = شد
  | نمایه =
  | ناوبری = شد
  | تغییر مسیر =
  | تغییرمسیر = <!--خالی | شد-->
  | ارجاعات =
  | ارجاعات = شد
  | بازبینی =
  | ارزیابی کمی = شد
  | تکمیل =
  | ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد-->
  | اولویت =
  | اولویت = ج
  | کیفیت =
  | کیفیت = خوب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۳۶

سؤال

اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟

درگاه‌ها
حوزه-و-روحانیت.png
درگاه تاریخ.png


اختلاف آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی ریشه در نوع تفکر و نگاه آنان به دین و سیاست و حکومت دارد. آیت‌الله بروجردی به عنوان مرجعی مقتدر و زعیم حوزه علمیه، قائل به تشکیل حکومت دینی نبود و روحانیت را از دخالت عملی در سیاست پرهیز می‌داد. در مقابل، نواب صفوی که روحانی‌ای جوان بود، اعتقاد به دخالت در امور سیاسی و تشکیل حکومت دینی داشت. نواب با توجه به این نوع نگاه، دست به اقدامات مسلحانه علیه حکومت پهلوی زد. این تفاوت بینش بین آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی، اختلافاتی را دامن زد که منجر به تقابل و نزاع دریک مقطع زمانی در حوزه علمیه شد.

تفاوت دیدگاه آیت‌الله بروجردی و شهید نواب صفوی

آیت‌الله بروجردی (۱۲۵۴–۱۳۴۰ش)

دین و سیاست

آیت الله بروجردی، یک مرجع عام در زمان خود بود و در اوج اقتدار قرار داشت. رفتار و منش آیت الله بروجردی در مسائل سیاسی به گونه‌ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی‌عملی سیاسی را می‌کرد.[۱] بروجردی معتقد بود سالم‌ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی‌پسندید و مرجعیت را جدای از هر نوع حکومت حتی حکومت اسلامی لحاظ می‌کرد.[۲]

با وجود منش محتاطانه و متأملانه آیت‌الله بروجردی در سیاست، او دولت را در اجرای سیاست‌های ضداسلامی آزاد نمی‌گذاشت و موارد متعددی وجود دارد که اقدامات او را در مقابله با سیاست‌های دولت‌های پهلوی دوم نشان می‌دهد.[۳] سلوک سیاسی آیت‌الله بروجردی، مدارا با مقام سلطنت از یک سو و تقویت مذهب تشیع در سطح ایران و جهان از سوی دیگر بود.[۴]

نواب صفوی (۱۳۰۳–۱۳۳۴ش)

تنها اقدامات سیاسی آیت‌الله بروجردی مختص دوران مرجعیت عامه وی بود که به رهنمودهایی به دولتیان محدود می‌شد. آیت‌الله بروجردی خود گفته بود: «من در امور سیاسی دخالت نمی‌کنم… و کوشش من این است که روحانیت را از جنجال‌های سیاسی دور نگه دارم».[۵]

مهمترین پیامد و تأثیر حرکت فدائیان اسلام آن است که برای نخستین بار عده‌ای از طلاب جوان خارج از سنت حوزه علمیه و مرجعیت دینی دست به فعالیت سیاسی زدند. عصاره تفکر نواب درباره مشی قهرآمیز این بود که وقتی گروهی از دشمنان اسلام بر امور مسلمین سیطره یابند و مسلمانان نتوانند از دین و جامعه اسلامی دفع شر کنند، کشتن در غیر میدان جنگ از نظر اسلام تجویز می‌شود.[۶] نواب صفوی در کتاب «راهنمای حقایق» گسترش فساد و رواج بی‌دینی را عارضهٔ مدرنیسم و نظام پادشاهی می‌انگاشت. این در حالی بود که در تفکر دیگران چنین پیوندی مشاهده نمی‌شد.[۷]

تشکیل حکومت دینی

آیت‌الله بروجردی در اندیشه حکومت اسلامی در ایران نبود و در جهت استقرار آن، از موقعیت منحصر بفرد خود اقدامی ننمود.[۸] اما فدائیان اسلام به رهبری مجتبی نواب‌صفوی داعیهٔ برقراری حکومت اسلامی داشت.[۹]

جمعیت فدائیان اسلام که پیوندی ناگسستنی با نواب صفوی به عنوان رهبر خود داشت، با هدف اجرای احکام اسلام، تشکیل حکومت اسلامی با هدف کلان جهانی‌سازی اسلام، مبارزه با نظام سلطنت و مخالفت با اساس رژیم پهلوی یعنی شاه تأسیس شد.[۱۰] شهید نواب صفوی و فدائیان اسلام پیش‌قراولان تأسیس و برقراری حکومت اسلامی، پس از شهریور ۱۳۲۰ بودند.[۱۱]

فداییان اسلام دفاع در برابر هجوم کفار را بر خود واجب دانسته و معتقد بودند بعضی از مسئولان مملکت، ابزار دست بیگانگان قرار گرفته‌اند. فداییان اسلام اعتقاد داشته‌اند، بایستی قیام کرد و بیگانه و هجومش را دفع نمود.[۱۲]

نواب در کتاب خود «راهنمای حقایق» می‌گوید توجه به این کتاب و عمل به نظرات او موجب رستگاری بشر و آبادانی ایران و جهان خواهد شد.[۱۳] نواب صفوی در این کتاب به صراحت و به آشکار، ضمن غیرقانونی خواندن رژیم حاکم، خواستار برقراری نظام یا دولت اسلامی در ایران، به جای «حکومت غاصب» شاه می‌شود.[۱۴]

وقوع اختلافات

قصد مقابله فدائیان اسلام با برگزاری تشییع جنازه رضاشاه از سوی آیت‌الله بروجردی به عنوان اخلال در نظم حوزه تلقی شد. این امر سرکوب طلاب طرفدار نواب صفوی را به دنبال داشت. بروجردی در یکی از جلسات درس خود از فدائیان اسلام به عنوان طلاب و سادات عصبانی و «طلاب علوم دینی مردود» یاد کرد که باید موعظه شوند و از فدائیانِ اسلام خواسته بود که روش خود را دنبال نکنند. او چنین استدلال می‌کرد که ما تحولات زیادی را در عمرمان دیده‌ایم. در جریان مشروطیت و… دیدیم که کارها چگونه شروع و به کجا ختم شد.[۱۵]

فدائیان اسلام به حرکت‌های تند و انقلابی سیاسی و دینی شهره داشت و رفتار محافظه‌کارانه آیت الله بروجردی را تحمل نمی‌کرد.[۱۶] از بررسی اسناد و مدارک مربوط به فدائیان چنین برمی‌آید که نه تنها جمع کثیری از اعضای این تشکل خرده‌فروشان و بعضاً شاگردان مغازه‌های بازار تهران بودند، بلکه نیازهای مالی آن‌ها نیز از طریق بازاریان تأمین می‌شد.[۱۷]

شهید نواب صفوی در حوزه علمیه قم فعالیت وسیعی داشت. آیت‌الله بروجردی راضی به فعالیت نواب صفوی نبود. او اعتقاد داشتند طلاب باید درس بخوانند. اما نواب صفوی هر روز در مدرسه فیضیه، حرم حضرت معصومه(ع)، مکان‌های دیگر در شهر قم سخنرانی می‌کرد. حرکت شهید نواب صفوی حرکت انقلابی جوانانه‌ای بود که آن زمان در میان طلاب جوان بروز کرده بود و آیت‌الله بروجردی مانند آیت‌الله حائری یزدی باور به حفظ حوزه داشت و معتقد بودند طلاب باید درس بخوانند.[۱۸] برخی معتقدند فعالیت فدائیان اسلام در قم با فراز و فرودهایی همراه بود؛ اختلاف بین افراد منتسب به آیت‌الله بروجردی و اعضای فدائیان اسلام، منجر به درگیری آن‌ها شد.[۱۹]

منابع

  1. ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۰). «میراث آیت الله بروجردی». نشریه گفتگو (۳۲): ۷-۳۵.
  2. ↑ شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب (۱۳۹۵). «بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی». فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء(س). دوره جدید (۳۲): ۱۳۵-۱۵۸.
  3. ↑ گورابی، سید یاسم (۱۳۸۹). «سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی». فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی. سال سیزدهم (۵۱).
  4. ↑ امین، سید حسن (۱۳۸۹). «روحانیت و حاکمیت در عصر پهلوی‌ها: نگاهی به سیرهٔ سیاسی آیت الله حایری، آیات ثلاث و آیت الله بروجردی». ماهنامه حافظ (۶۸).
  5. ↑ سیدعلی ناظم‌زاده (۱۳۹۳). «آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار». nazemzade.com/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  6. ↑ فراتی، عبدالوهاب (۱۳۸۳). «رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام». فصلنامه ۱۵خرداد (۲): ۲۰۷-۲۴۲.
  7. ↑ فراتی، عبدالوهاب (۱۳۸۳). «رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام». فصلنامه ۱۵خرداد (۲): ۲۰۷-۲۴۲.
  8. ↑ کجباف، علی اکبر، مهرعلیزاده، مهدی (۱۳۸۷). «جایگاه و نقش آیت الله بروجردی در تحولات فرهنگی پس از کودتای 28 مرداد». پژوهشنامه انقلاب اسلامی. سال هفتم (۱۵): ۱-۱۶.
  9. ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۶). «از فدائیان اسلام تا موتلفه». نشریه زمانه. سال ششم (۶۶): ۴۱-۴۸.
  10. ↑ شریعت جو، منیره (۱۳۹۳). «سید مجتبی نواب صفوی». pajoohe.ir/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  11. ↑ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۵۷). «فدائیان اسلام؛ پیشتازان نبرد مسلحانه». khosroshahi.ir. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  12. ↑ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۹۴). «موازین شرعی مبارزات نواب صفوی و فدائیان اسلام؛ گفتاری از استاد خسروشاهی (بخش نخست)». khosroshahi.ir. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  13. ↑ سایت تاریخ ایرانی (۱۳۸۹). «نگاهی به مانیفست فدائیان اسلام/ زمینی شدن بهشت آسمانی». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  14. ↑ سرگه بارسقیان (۱۳۸۹). «از حکومت اسلامی نواب تا جمهوری اسلامی امام/ فدائیان اسلام با شاه مخالف بودند یا سلطنت؟». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  15. ↑ اعظم ویسمه (۱۳۸۹). «اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  16. ↑ سیدعلی ناظم‌زاده (۱۳۹۳). «آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار». nazemzade.com/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  17. ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۶). «از فدائیان اسلام تا موتلفه». نشریه زمانه. سال ششم (۶۶): ۴۱-۴۸.
  18. ↑ خبرگزاری فارس (۱۳۹۱). «خسروشاهی: آیت‌الله بروجردی از نواب صفوی راضی نبود». tarikhirani.ir/fa/news. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
  19. ↑ اعظم ویسمه (۱۳۸۹). «اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
مقاله‌های مرتبط


برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=اختلاف_آیت‌الله_بروجردی_با_نواب_صفوی&oldid=78615»