وحدت اسلامی

سؤال

مقصود از وحدت اسلامی چیست؟ محدوده و گستره وحدت و اتحاد مسلمین چه مقدار است؟ آیا وحدت اسلامی با پایبندی به مذهب منافات دارد؟

درگاه‌ها

وحدت اسلامی به معنای کنار گذاشتن اعتقادات و دستورات دینی و مذهبی نیست؛ بلکه به معنای اجتماع میان مسلمانان بر اساس مشترکاتی است که میان آن ها وجود دارد.لذا وحدت اسلامی هیچ منافاتی با پایبندی به عقائد و دستورات مذهب ندارد. گستره وحدت در مراتب و سطوح مختلفی قابل تصویر است. اوج آن یک پارچگی مسلمانان برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی است.

اهمیت وحدت مسلمانان

وحدت و اتحاد میان مسلمین صرفاً یک تاکتیک سیاسی و اجتماعی نیست بلکه یک اصلی از اصول مسلّم اسلام است. وحدت اسلامی یک اعتقاد و ایمان قلبی است. یعنی این گونه نیست که به خاطر مسائلی و اقتضای زمان لازم باشد و مسلمین با یک دیگر اتحاد داشته باشند و با برطرف شدن این مسائل و اقتضاء مسئله وحدت نیز منتفی شود.

قرآن کریم در آیه 103 آل عمران می فرماید:﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّ‌قُوا ۚ وَاذْكُرُ‌وا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا؛ و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید؛ و نعمت خدا را بر خود یاد کنید آنگاه که دشمنان (یکدیگر) بودید، پس میان دلهای شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شدید.﴾

در آیه شریفه فوق صریحاً دستور به اتحاد و عدم تفرقه میان مسلمانان داده شده است. این امر به عدم تفرقه یک امر و دستور اخلاقی و ارشادی نیست بلکه بیان گر دستوری است که خداوند انجام آن را واجب می دانند. به همین جهت وحدت یک فریضه و وظیفه قطعی قرآنی است.

اهمیت مسئله وحدت تا حدی است که قرآن دستور مبارزه با کسی داده است که درصدد از بین بردن آن باشد.

برای اتقان بیشتر مطلب به برخی آیات دیگری که دستور به وحدت داده اند یا وحدت از آن ها استفاده می شود اشاره می گردد:

1. ﴿وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّ‌قُوا وَاخْتَلَفُوا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ؛ و چون کسانی مباشید که پس از آنکه دلایل آشکار برایشان آمد، پراکنده شدند و با هم اختلاف پیدا کردند.﴾(آل‌عمران:۱۰۵)
2. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَ‌كُمْ فَانفِرُ‌وا ثُبَاتٍ أَوِ انفِرُ‌وا جَمِيعًا؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، (در برابردشمن) آماده باشید (= اسلحه خود را برگیرید) و گروه گروه (به جهاد) بیرون روید یا به‌طور جمعی روانه شوید.﴾(نساء:۷۱)
3. ﴿وَلَا تَکونُوا مِنَ الْمُشْرِ‌کینَ مِنَ الَّذِینَ فَرَّ‌قُوا دِینَهُمْ وَکانُوا شِیعًا؛ و از مشرکان مباشید: از کسانی که دین خود را قطعه قطعه کردند و فرقه فرقه شدند.﴾(روم:۳۱ و ۳۲)
4. ﴿وَقَاتِلُوا الْمُشْرِ‌كِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً؛ و همگی با مشرکان بجنگید، چنان‌که آنان همگی با شما می‌جنگند.﴾(توبه:۳۶)

معنای وحدت اسلامی

مقصود از وحدت اسلامی این است که مسلمین با یگ دیگر متحد شوند و اختلافات مذهبی و فرقه ای باعث نزاع و درگیری و سب و لعن میان آن ها نشود. البته این به معنای کوتاه آمدن از اعتقادات و کنار گذاشتن دستورات مذهب نیست. یعنی دستور اسلام این نیست که مذاهب اسلامی به اختلافات مذهبی خودشان اعتنا نکنند و با مشترکاتی که دارند یک مذهب جدیدی اختراع کنند و حول آن به اتحاد برسند. هم چنین معنای وحدت این نیست که مذاهب اسلامی همه گرد یکی از مذاهب مثل تشیع جمع شوند و مذهب خود را کنار بگذارند. بلکه مراد این است که روی مشترکات مثل توحید، قبله واحد، نماز، حج و موارد بسیار دیگر تکیه کنند و به اتحاد برسند.

مراتب وحدت اسلامی

وحدت اسلامی مراتبی دارد. اولین و پایین مرتبه این است که مذاهب اسلامی، جوامع و کشور های اسلامی با یک دیگر نزاع نداشته باشند؛ متعرض یک دیگر نشوند و به یک دیگر ضربه ای وارد نکنند. مرتبه بالاتر و بعدی این است که کشور ها و مذاهب اسلامی علاوه بر این که به یک دیگر ضربه نمی زنند و تعرض نمی کنند، با یک دیگر متحد می شوند و از یک دیگر دفاع می کنند تا در مقابل دشمن مشترک اسلام آسیبی نبینند. مرتبه بالاتر این است که مسلمین علاوه بر موارد مذکور نسبت به یک دیگر هم افزایی داشته باشند. اگر یک کشور اسلامی مثلاً در زمینه علمی، مالی، امنیتی، نظامی و ... توانی دارد که کشور یا کشور های دیگر از آن محروم هستند، درصدد کمک به این کشور های بر بیاید و برای افزایش و رشد آن ها در حد ظرفیت خود تلاش کند. مرتبه نهایی نیز این است که تمام مسلمین برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی با یک دیگر متحد شوند. بدون تحقق وحدت اسلامی رسیدن به تمدن نوین اسلامی ممکن نخواهد بود.

مطالعه بیشتر

• محمود طالقانی، وحدت و آزادی، چاپ مهرماه ۱۳۶۱، انتشارات میعاد فرهنگی آیت الله طالقانی.
• محمد باقر حکیم، وحدت اسلامی از دیدگاه قرآن و سنّت، ترجمه عبدالهادی فقیهی زاده، چاپ مؤسسه فرهنگی انتشارات تبیان، چاپ اوّل، ۱۳۷۷.

جستارهای وابسته

• اندیشه‌های تقریبی آیت‌الله بروجردی