محقق کرکی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
محقق کرکی کیست و چه اقداماتی در عرصه‌های علمی و سیاسی انجام داده است؟ | |||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{ | {{جعبه اطلاعات شخص | ||
| عنوان =محقق کرکی | |||
| تصویر = | |||
| اندازه تصویر = | |||
| توضیح تصویر = | |||
| نام کامل =علی بن حسین بن علی بن محمد بن عبدالعالی کرکی | |||
| سرشناسی =محقق کرکی، محقق ثانی | |||
| تولد =۸۶۵ یا ۸۷۰ق | |||
| وفات =۹۴۰ق | |||
| استادان =علی بن هلال جزائری، محمد بن داود بن موذن جزينی. | |||
| شاگردان =شيخ زين‌الدين فقعانی، شيخ احمد بن محمد بن ابی‌جامع. | |||
| تالیفات =جامع المقاصد فی شرح القواعد. | |||
| تحصیلات = | |||
| مذهب =شیعه | |||
| زمینه فعالیت =فقه | |||
| علت شهرت =ارتباط با حکومت صفویه | |||
| خویشان سرشناس =سید حسین خاتم المجتهدین. | |||
| نحوه درگذشت =مرگ طبیعی یا شهادت با مسمومیت | |||
| محل دفن =نجف، حرم امام علی(ع) | |||
| وبگاه = | |||
}} | |||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
'''محقق کرکی''' معروف به محقق ثانی (۸۶۵ یا ۸۷۰ق-۹۴۰ق)، از فقها و علمای مشهور شیعه در [[دورهٔ صفویه]] است. توانایی محقّق کَرَکی در فقه استدلالی شیعه موجب شد تا آثار فقهی او در تاریخ فقه شیعه مورد توجه قرار گیرد. | |||
اندیشه‌های دینی و فقهی محقق کرکی به دلیل شرایط زندگی‌اش، که مقارن با روی کار آمدن دولت شیعی صفوی بود، مورد دقت قرار گرفت و طیفی از نظرات دینی را تبیین کرد. شهرت و جایگاه محقق کرکی در نجف موجب شد که ارتباطی بین شاه صفوی با محقق کرکی ایجاد شود. ارتباطی که موجب تأیید حکومت و همراهی محقق کرکی با دولت صفوی شد. این تأیید و همراهی از جملات تأییدآمیزی که ضمن برخی رسالات محقق آورده، قابل دریافت است. محقق کرکی دو بار به دعوت [[شاه اسماعیل صفوی]] و [[شاه طهماسب صفوی]] به ایران آمد و به ترویج تشیع و تأثیرگذاری در سیاست دینی در ایران پرداخت. | |||
محقق کرکی شاگردان برجسته‌ای نیز تربیت کرد | محقق کرکی شاگردان برجسته‌ای نیز تربیت کرد. بسیاری از فقهای دورهٔ صفویه از شاگردان او هستند؛ افرادی مانند حسین بن عبدالصمد عاملی، شیخ علی منشار و [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمتالله جزائری]]. کتاب [[جامع المقاصد]] مهم‌ترین کتاب فقهی محقق کرکی است. | ||
== آغاز زندگی، تحصیل و تدریس == | == آغاز زندگی، تحصیل و تدریس == | ||
علی بن حسین بن علی بن محمد بن عبدالعالی کرکی در سال ۸۶۸ق در روستای کَرَک نوح، از توابع بقاع لبنان، به‌دنیا آمد. لقب او نورالدین و کنیه‌اش ابوالحسن بود و به محقق کرکی، محقق ثانی و خاتم المجتهدین شهرت یافت.<ref> | علی بن حسین بن علی بن محمد بن عبدالعالی کرکی در سال ۸۶۸ق در روستای کَرَک نوح، از توابع بقاع لبنان، به‌دنیا آمد. لقب او نورالدین و کنیه‌اش ابوالحسن بود و به محقق کرکی، محقق ثانی و خاتم المجتهدین شهرت یافت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة)|سال=۱۴۲۴|نام=جعفر|نام خانوادگی=السبحانی|ناشر=مؤسسه الامام صادق(ع)|صفحه=۱۸|مکان=قم}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی|سال=۱۳۸۴|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|ناشر=نشرادیان|صفحه=۷۹|مکان=قم}}</ref>از دیگر القاب او به القابی چون علائی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=حياة المحقق الكركی و آثاره|سال=۱۴۲۳|نام=محمد|نام خانوادگی=الحسون|جلد=۱|صفحه=۵۰_۵۱}}</ref> و مُروّج المذهب یا مولی المروج می‌توان اشاره کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=حياة المحقق الكركی و آثاره|نام=محمد|نام خانوادگی=الحسون|جلد=۱|صفحه=۵۶}}</ref> | ||
پس از آموزش‌های ابتدایی در فقه شیعه در زادگاه خود، نزد استادانی چون علی بن هلال جزائری، برای آموزش در فقه سایر مذاهب اسلامی به شام، فلسطین و مصر سفر کرد.<ref> | پس از آموزش‌های ابتدایی در فقه شیعه در زادگاه خود، نزد استادانی چون علی بن هلال جزائری، برای آموزش در فقه سایر مذاهب اسلامی به شام، فلسطین و مصر سفر کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=موسوعة طبقات الفقهاء|سال=۱۴۱۸|نام=جعفر|نام خانوادگی=السبحانی|ناشر=مؤسسة الامام الصادق(ع)|جلد=۱۰|صفحه=۱۶۳|مکان=قم}}</ref> محقق کرکی برای تکمیل تحصیلات خود به نجف مهاجرت کرد؛ هجرتی که با آغاز شهرت او به عنوان فقیهی توانا در [[فقه شیعه]] همراه شد. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ریاض العلماء و حیاض الفضلاء|سال=۱۴۳۱|نام=عبدالله بن عیسی‌بیک|نام خانوادگی=افندی الصبهانی|ناشر=مؤسسة التاریخ العربی|جلد=۳|صفحه=۴۴۱|مکان=بیروت|کوشش=السید محمود المرعشی و السید احمد الحسینی}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فقهای نامدار شيعه|سال=۱۳۷۲|نام=عبدالرحيم|نام خانوادگی=عقيقی بخشايشی|ناشر=كتابخانهٔ آيت‌الله مرعشی نجفی|صفحه=۱۹۵|مکان=قم}}</ref>برخی محققان حضور محقق کرکی در عراق را بیشتر برای تدریس دانسته‌اند، چون در منابع از استادان او در نجف یادی نشده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة)|نام=محمد|نام خانوادگی=السبحانی|صفحه=۲۳}}</ref> | ||
شخصیت علمی و فقهی محقق کرکی شخصیتی تحت تأثیر مکتب فقهی حله بوده است. مکتب فقهی حله، که | شخصیت علمی و فقهی محقق کرکی شخصیتی تحت تأثیر مکتب فقهی حله بوده است. مکتب فقهی حله، که بنیان‌گذرا آن [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]] و [[فخر المحققین]] بوده، یکی از مهم‌ترین مکاتب در فقه شیعه است. در این مکتب حدیث‌گرایی به پایین‌ترین حد خود می‌رسد و [[فقه استدلالی]] متکی بر علم اصول فقه به اوج خود می‌رسد. محقق کرکی در روزگار خود نمایندهٔ این مکتب فقهی است که پایهٔ آن استدلال و خردگرایی است. البته محقق کرکی در نگاه فقهی خود در ذیل مکتب حله دارای نوآوری نظری و عملی بود که تحت تأثیر شرایط جدید سیاسی و اجتماعی، ناشی از برقراری حکومتی شیعی در ایران، نگاهی نو و پذیرا به تغییر و توسعه داشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی،|سال=۱۳۷۸|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|ناشر=نشر علم|صفحه=۱۶۴-۱۶۷|مکان=تهران}}</ref> | ||
== | == استادان و شاگردان== | ||
{{درگاه|حوزه و روحانیت}} | |||
محقق کرکی استادان دیگری را در مناطق مختلف جهان اسلام درک کرد و از آنان استفاده علمی نمود. برخی از این استادان از عالمان اهل‌سنت بودند. برخی از استادان عبارتند از:{{ستون|۳}} | |||
* علی بن هلال جزائری | |||
* محمد بن داود بن موذن جزينی | * محمد بن داود بن موذن جزينی | ||
* شمس‌الدين محمد بن خاتون عاملی | * شمس‌الدين محمد بن خاتون عاملی | ||
* سيد حيدر عاملی | * سيد حيدر عاملی | ||
* احمد بن علی عاملی | * احمد بن علی عاملی | ||
| خط ۳۰: | خط ۵۱: | ||
* كمال‌الدين ابراهيم بن محمد بن ابی‌شريف قريشی<ref>گرجی، ابوالقاسم، تاريخ فقه و فقهاء، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۶ -۲۲۷؛ نیز: جعفریان، نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی، ص۱۶۷-۱۷۰.</ref>{{پایان}} | * كمال‌الدين ابراهيم بن محمد بن ابی‌شريف قريشی<ref>گرجی، ابوالقاسم، تاريخ فقه و فقهاء، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۶ -۲۲۷؛ نیز: جعفریان، نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی، ص۱۶۷-۱۷۰.</ref>{{پایان}} | ||
از جمله شاگردان محقق کرکی، که برخی از آنان از افراد مؤثر در حکومت صفوی بودند، می‌توان به افراد زیر اشاره کرد: | |||
محقق کرکی، به‌جز ملاقات اولیه‌اش با شاه اسماعیل در سال ۹۱۴ق در عراق، دو بار به ایران سفر کرد. بار نخست، بین سال های ۹۱۶ تا ۹۱۹ق و به دعوت شاه اسماعیل صفوی بود. محقق کرکی پس از فتح هرات توسط سپاه صفوی برای دیدار با شاه وارد هرات شد. پس از این دیدار، محقق برای زیارت به مشهد رفت و در این شهر مدتی اقامت کرد.<ref> | {{ستون|۳}} | ||
*شيخ زين‌الدين فقعانی. | |||
*شيخ احمد بن محمد بن ابی‌جامع. | |||
*شيخ نعمتالله بن شيخ جمال الدين. | |||
*احمد بن الشيخ شمس‌الدين. | |||
*شيخ عبدالنبی الجزائری، صاحب رجال. | |||
*شيخ علي منشار زين‌الدين العاملی، شيخ الاسلام. | |||
*كمال‌الدين درويش محمد بن الشيخ كمال‌الدين درويش محمد بن شيخ حسن عاملی. | |||
*سيد امير محمود بن ابی‌طالب استرآبادی حسينی موسوی، شارح جعفريه و مترجم نفحات اللاهوت محقق کرکی. | |||
*سيد شرف‌الدين علی الحسن استرآبادی نجفی.<ref>الخوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۳۶۵؛ نیز: عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شيعه، ص۲۰۳.</ref>{{پایان}} | |||
== محقق کرکی و ایران == | |||
شهرت و جایگاه محقق کرکی در نجف موجب شد که پس از قدرت گرفتن دولت شیعی صفویان در ایران و تصرف عراق به دست [[شاه اسماعیل صفوی]] ارتباطی بین شاه صفوی با محقق کرکی ایجاد شود. ارتباطی که موجب تأیید حکومت و همراهی محقق کرکی با دولت صفوی شد. این تأیید و همراهی از جملات تأییدآمیزی که ضمن برخی رسالاتش، مانند نفحات اللاهوت (نگاشته‌شده در مشهد) و جامع المقاصد (نگاشته‌شده در نجف)، دربارهٔ حکومت صفوی نگاشته قابل دریافت است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|صفحه=۸۱-۸۲}}</ref> | |||
محقق کرکی، به‌جز ملاقات اولیه‌اش با شاه اسماعیل در سال ۹۱۴ق در عراق، دو بار به ایران سفر کرد. بار نخست، بین سال های ۹۱۶ تا ۹۱۹ق و به دعوت شاه اسماعیل صفوی بود. محقق کرکی پس از فتح هرات توسط سپاه صفوی برای دیدار با شاه وارد هرات شد. پس از این دیدار، محقق برای زیارت به مشهد رفت و در این شهر مدتی اقامت کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ریاض العلماء و حیاض الفضلاء|نام=عبدالله بن عیسی‌بیک|نام خانوادگی=افندی الصبهانی|جلد=۳|صفحه=۴۴۵}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|صفحه=۸۲}}</ref>اطلاعی هم از حضور محقق کرکی در حوالی سلطانیه در دربار شاه اسماعیل وجود دارد که برای پاسخ‌گویی به دعاوی مذهبی ایلچی سلطان عثمانی فراخوانده شده است. نیز اطلاعی دربارهٔ حضور او در اصفهان وجود دارد که با اقامهٔ [[نماز جمعه]] از سوی محقق و پرشدن مسجد جامع عتیق از نمازگزاران همراه بوده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|صفحه=۸۳}}</ref> | |||
در دوران حکومت شاه طهماسب صفوی، ارتباط محقق کرکی با ایران ادامه یافت. در سال ۹۳۵ق، شاه وقفنامه‌ای برای کشیدن نهری از فرات به نام محقق کرکی که در عراق بود نوشت و محقق را با القابی قابل توجه وکیل خود بر ادارهٔ آن قرار داد. سال بعد، محقق برای بار دوم به ایران آمد و تا سال ۹۳۹ق، که به عراق بازگشت، در اردوی شاه طهماسب بود و به شهرهای اصفهان، قم، هرات و کاشان سفر کرد.<ref> | در دوران حکومت شاه طهماسب صفوی، ارتباط محقق کرکی با ایران ادامه یافت. در سال ۹۳۵ق، شاه وقفنامه‌ای برای کشیدن نهری از فرات به نام محقق کرکی که در عراق بود نوشت و محقق را با القابی قابل توجه وکیل خود بر ادارهٔ آن قرار داد. سال بعد، محقق برای بار دوم به ایران آمد و تا سال ۹۳۹ق، که به عراق بازگشت، در اردوی شاه طهماسب بود و به شهرهای اصفهان، قم، هرات و کاشان سفر کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|صفحه=۱۸۸-۱۹۰}}</ref> بعد از بازگشت محقق به عراق، با اینکه شاه طهماسب برای او حکم [[شیخ الاسلامی]] مفصلی نوشت،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات|سال=۱۳۹۱|نام=محمدباقر بن زین العابدین|نام خانوادگی=الخوانساری|ناشر=مکتبة اسماعیلیان|جلد=۴|صفحه=۳۶۲-۳۶۳|مکان=قم|کوشش=اسدالله اسماعیلیان}}</ref> به دلایلی چون حفظ [[حوزهٔ علمیهٔ نجف]]، بازگشت به ایران برای او میسر نشد و یک سال و دو روز پس از صدور این فرمان در نجف درگذشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|صفحه=۸۵}}</ref> در منابع، اطلاعاتی وجود دارد که نشان از نفوذ قابل توجه محقق کرکی بر شاه طهماسب دارد؛ نفوذی که گاه به عزل و نصب مقامات دولت صفوی به اشارهٔ محقق کرکی منجر می‌شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|صفحه=۸۶-۸۹}}</ref> | ||
محقق کرکی چه در زمان حضور خود در ایران و چه در زمان ارتباط خود با ایران تلاش بسیاری برای تأثیرگذاری مذهبی در ایران داشت. تلاش برای گسترش تئوریک نقش فقیه در امور جاری | محقق کرکی چه در زمان حضور خود در ایران و چه در زمان ارتباط خود با ایران تلاش بسیاری برای تأثیرگذاری مذهبی در ایران داشت. تلاش برای گسترش تئوریک نقش [[فقیه]] در امور جاری حکومت و قبول و تطبیق مقام فقاهت و مرجعیت با شرایط جدید سیاسی، که برآمدن حکومتی شیعی در ایران بود، مهم‌ترین میراث محقق در رابطه با ایران بود. نتیجه این اعتقادات تلاش برای پیاده کردن برخی مظاهر مذهبی شیعی در ایران بود که از جمله به جلوگيری از فحشا و منكرات، رواج‌دادن واجبات مذهبی-سیاسی چون [[نماز جمعه]]، و بيان احكام مذهبی شیعی، دلجويی از شیعیان و علمای شیعه و رواج‌دادن اذان شیعی در شهرها ايران و قلع و قمع مخالفان مذهبی، می‌توان اشاره کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مفاخر اسلام|سال=۱۳۶۴|نام=علی|نام خانوادگی=داونی|ناشر=انتشارات امیرکبیر|جلد=۴|صفحه=۴۴۲|مکان=تهران}}</ref> | ||
== تألیفات == | == تألیفات == | ||
| خط ۶۰: | خط ۹۵: | ||
* مناقب اهل البیت و مثالب اعدائهم و کفرهم | * مناقب اهل البیت و مثالب اعدائهم و کفرهم | ||
* الابواب و الفصول لذوی الالباب و العقول<ref>القمی، عباس بن محمدرضا، الفوائد الرضوية، تحقیق ناصر باقری بيدهندی، قم، مؤسسهٔ بوستان كتاب، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۰۱-۵۰۲؛ نیز: عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شيعه، ص۲۰۱ -۲۰۲؛ نیز: السبحانی، المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة)، ص۳۵-۴۲.</ref>{{پایان}} | * الابواب و الفصول لذوی الالباب و العقول<ref>القمی، عباس بن محمدرضا، الفوائد الرضوية، تحقیق ناصر باقری بيدهندی، قم، مؤسسهٔ بوستان كتاب، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۰۱-۵۰۲؛ نیز: عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شيعه، ص۲۰۱ -۲۰۲؛ نیز: السبحانی، المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة)، ص۳۵-۴۲.</ref>{{پایان}} | ||
== درگذشت یا شهادت == | == درگذشت یا شهادت == | ||
محقق کرکی در سال ۹۴۰ق به نجف | محقق کرکی در سال ۹۴۰ق به نجف بازگشت. او در شب [[عید غدیر]] سال ۹۴۰ق در نجف درگذشت. درگذشت محقق در گیر و دار حمله عثمانی به عراق عرب رخ داد و همین موضوع موجب شد تا قبر او برای جلوگیری از تعرض پنهان شود. برخی از معاصران محقق علت مرگ او را مسمومیت با زهر دشمنان مذهبی قلمداد کرده‌اند؛<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شهيدان راه فضيلت|سال=۱۳۶۳|نام=عبدالحسین|نام خانوادگی=امينی|ناشر=انتشارات روزبه|صفحه=۲۰۶|مکان=تهران|کوشش=جلال‌الدين فارسي}}</ref> امری که موجب شده تا برخی از علمای شیعه او را در شمار علمای شهید شیعه قرار دهند. برخی معاصران محقق کرکی چون [[میرزا عبدالله افندی]]، کتاب‌شناس و تراجم‌نگار دورهٔ صفویه و از شاگردان [[علامهٔ مجلسی]]، شهادت محقق کرکی را نفی کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی|نام=رسول|نام خانوادگی=جعفریان|صفحه=۲۰۶-۲۰۷}}</ref> | ||
در | |||
== مطالعه بیشتر == | == مطالعه بیشتر == | ||
* | * نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی، رسول جعفریان، نشر علم. | ||
* حياة المحقق الكركی و آثاره، محمد الحسون، بی‌نا. | |||
* | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۱۱۳: | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه =شد | ||
| تیترها = | | تیترها =شد | ||
| ویرایش = | | ویرایش =شد | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی =شد | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی = شد | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۳:۲۴
سؤال
محقق کرکی کیست و چه اقداماتی در عرصه‌های علمی و سیاسی انجام داده است؟
| محقق کرکی | |
|---|---|
| نام کامل | علی بن حسین بن علی بن محمد بن عبدالعالی کرکی |
| سرشناسی | محقق کرکی، محقق ثانی |
| تولد | ۸۶۵ یا ۸۷۰ق |
| وفات | ۹۴۰ق |
| استادان | علی بن هلال جزائری، محمد بن داود بن موذن جزينی. |
| شاگردان | شيخ زين‌الدين فقعانی، شيخ احمد بن محمد بن ابی‌جامع. |
| تالیفات | جامع المقاصد فی شرح القواعد. |
| مذهب | شیعه |
| زمینه فعالیت | فقه |
| علت شهرت | ارتباط با حکومت صفویه |
| خویشان سرشناس | سید حسین خاتم المجتهدین. |
| نحوه درگذشت | مرگ طبیعی یا شهادت با مسمومیت |
| محل دفن | نجف، حرم امام علی(ع) |
محقق کرکی معروف به محقق ثانی (۸۶۵ یا ۸۷۰ق-۹۴۰ق)، از فقها و علمای مشهور شیعه در دورهٔ صفویه است. توانایی محقّق کَرَکی در فقه استدلالی شیعه موجب شد تا آثار فقهی او در تاریخ فقه شیعه مورد توجه قرار گیرد.
اندیشه‌های دینی و فقهی محقق کرکی به دلیل شرایط زندگی‌اش، که مقارن با روی کار آمدن دولت شیعی صفوی بود، مورد دقت قرار گرفت و طیفی از نظرات دینی را تبیین کرد. شهرت و جایگاه محقق کرکی در نجف موجب شد که ارتباطی بین شاه صفوی با محقق کرکی ایجاد شود. ارتباطی که موجب تأیید حکومت و همراهی محقق کرکی با دولت صفوی شد. این تأیید و همراهی از جملات تأییدآمیزی که ضمن برخی رسالات محقق آورده، قابل دریافت است. محقق کرکی دو بار به دعوت شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب صفوی به ایران آمد و به ترویج تشیع و تأثیرگذاری در سیاست دینی در ایران پرداخت.
محقق کرکی شاگردان برجسته‌ای نیز تربیت کرد. بسیاری از فقهای دورهٔ صفویه از شاگردان او هستند؛ افرادی مانند حسین بن عبدالصمد عاملی، شیخ علی منشار و سید نعمتالله جزائری. کتاب جامع المقاصد مهم‌ترین کتاب فقهی محقق کرکی است.
آغاز زندگی، تحصیل و تدریس
علی بن حسین بن علی بن محمد بن عبدالعالی کرکی در سال ۸۶۸ق در روستای کَرَک نوح، از توابع بقاع لبنان، به‌دنیا آمد. لقب او نورالدین و کنیه‌اش ابوالحسن بود و به محقق کرکی، محقق ثانی و خاتم المجتهدین شهرت یافت.[۱][۲]از دیگر القاب او به القابی چون علائی[۳] و مُروّج المذهب یا مولی المروج می‌توان اشاره کرد.[۴]
پس از آموزش‌های ابتدایی در فقه شیعه در زادگاه خود، نزد استادانی چون علی بن هلال جزائری، برای آموزش در فقه سایر مذاهب اسلامی به شام، فلسطین و مصر سفر کرد.[۵] محقق کرکی برای تکمیل تحصیلات خود به نجف مهاجرت کرد؛ هجرتی که با آغاز شهرت او به عنوان فقیهی توانا در فقه شیعه همراه شد. [۶][۷]برخی محققان حضور محقق کرکی در عراق را بیشتر برای تدریس دانسته‌اند، چون در منابع از استادان او در نجف یادی نشده است.[۸]
شخصیت علمی و فقهی محقق کرکی شخصیتی تحت تأثیر مکتب فقهی حله بوده است. مکتب فقهی حله، که بنیان‌گذرا آن محقق حلی، علامه حلی و فخر المحققین بوده، یکی از مهم‌ترین مکاتب در فقه شیعه است. در این مکتب حدیث‌گرایی به پایین‌ترین حد خود می‌رسد و فقه استدلالی متکی بر علم اصول فقه به اوج خود می‌رسد. محقق کرکی در روزگار خود نمایندهٔ این مکتب فقهی است که پایهٔ آن استدلال و خردگرایی است. البته محقق کرکی در نگاه فقهی خود در ذیل مکتب حله دارای نوآوری نظری و عملی بود که تحت تأثیر شرایط جدید سیاسی و اجتماعی، ناشی از برقراری حکومتی شیعی در ایران، نگاهی نو و پذیرا به تغییر و توسعه داشت.[۹]
استادان و شاگردان
درگاه‌ها
محقق کرکی استادان دیگری را در مناطق مختلف جهان اسلام درک کرد و از آنان استفاده علمی نمود. برخی از این استادان از عالمان اهل‌سنت بودند. برخی از استادان عبارتند از:
- علی بن هلال جزائری
- محمد بن داود بن موذن جزينی
- شمس‌الدين محمد بن خاتون عاملی
- سيد حيدر عاملی
- احمد بن علی عاملی
- زين‌الدين جعفر بن حسام عاملی
- شمس‌الدين محمد بن احمد صهيونی
- ابی يحيی زكريا انصاری
- كمال‌الدين ابراهيم بن محمد بن ابی‌شريف قريشی[۱۰]
از جمله شاگردان محقق کرکی، که برخی از آنان از افراد مؤثر در حکومت صفوی بودند، می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
- شيخ زين‌الدين فقعانی.
- شيخ احمد بن محمد بن ابی‌جامع.
- شيخ نعمتالله بن شيخ جمال الدين.
- احمد بن الشيخ شمس‌الدين.
- شيخ عبدالنبی الجزائری، صاحب رجال.
- شيخ علي منشار زين‌الدين العاملی، شيخ الاسلام.
- كمال‌الدين درويش محمد بن الشيخ كمال‌الدين درويش محمد بن شيخ حسن عاملی.
- سيد امير محمود بن ابی‌طالب استرآبادی حسينی موسوی، شارح جعفريه و مترجم نفحات اللاهوت محقق کرکی.
- سيد شرف‌الدين علی الحسن استرآبادی نجفی.[۱۱]
محقق کرکی و ایران
شهرت و جایگاه محقق کرکی در نجف موجب شد که پس از قدرت گرفتن دولت شیعی صفویان در ایران و تصرف عراق به دست شاه اسماعیل صفوی ارتباطی بین شاه صفوی با محقق کرکی ایجاد شود. ارتباطی که موجب تأیید حکومت و همراهی محقق کرکی با دولت صفوی شد. این تأیید و همراهی از جملات تأییدآمیزی که ضمن برخی رسالاتش، مانند نفحات اللاهوت (نگاشته‌شده در مشهد) و جامع المقاصد (نگاشته‌شده در نجف)، دربارهٔ حکومت صفوی نگاشته قابل دریافت است.[۱۲]
محقق کرکی، به‌جز ملاقات اولیه‌اش با شاه اسماعیل در سال ۹۱۴ق در عراق، دو بار به ایران سفر کرد. بار نخست، بین سال های ۹۱۶ تا ۹۱۹ق و به دعوت شاه اسماعیل صفوی بود. محقق کرکی پس از فتح هرات توسط سپاه صفوی برای دیدار با شاه وارد هرات شد. پس از این دیدار، محقق برای زیارت به مشهد رفت و در این شهر مدتی اقامت کرد.[۱۳][۱۴]اطلاعی هم از حضور محقق کرکی در حوالی سلطانیه در دربار شاه اسماعیل وجود دارد که برای پاسخ‌گویی به دعاوی مذهبی ایلچی سلطان عثمانی فراخوانده شده است. نیز اطلاعی دربارهٔ حضور او در اصفهان وجود دارد که با اقامهٔ نماز جمعه از سوی محقق و پرشدن مسجد جامع عتیق از نمازگزاران همراه بوده است.[۱۵]
در دوران حکومت شاه طهماسب صفوی، ارتباط محقق کرکی با ایران ادامه یافت. در سال ۹۳۵ق، شاه وقفنامه‌ای برای کشیدن نهری از فرات به نام محقق کرکی که در عراق بود نوشت و محقق را با القابی قابل توجه وکیل خود بر ادارهٔ آن قرار داد. سال بعد، محقق برای بار دوم به ایران آمد و تا سال ۹۳۹ق، که به عراق بازگشت، در اردوی شاه طهماسب بود و به شهرهای اصفهان، قم، هرات و کاشان سفر کرد.[۱۶] بعد از بازگشت محقق به عراق، با اینکه شاه طهماسب برای او حکم شیخ الاسلامی مفصلی نوشت،[۱۷] به دلایلی چون حفظ حوزهٔ علمیهٔ نجف، بازگشت به ایران برای او میسر نشد و یک سال و دو روز پس از صدور این فرمان در نجف درگذشت.[۱۸] در منابع، اطلاعاتی وجود دارد که نشان از نفوذ قابل توجه محقق کرکی بر شاه طهماسب دارد؛ نفوذی که گاه به عزل و نصب مقامات دولت صفوی به اشارهٔ محقق کرکی منجر می‌شد.[۱۹]
محقق کرکی چه در زمان حضور خود در ایران و چه در زمان ارتباط خود با ایران تلاش بسیاری برای تأثیرگذاری مذهبی در ایران داشت. تلاش برای گسترش تئوریک نقش فقیه در امور جاری حکومت و قبول و تطبیق مقام فقاهت و مرجعیت با شرایط جدید سیاسی، که برآمدن حکومتی شیعی در ایران بود، مهم‌ترین میراث محقق در رابطه با ایران بود. نتیجه این اعتقادات تلاش برای پیاده کردن برخی مظاهر مذهبی شیعی در ایران بود که از جمله به جلوگيری از فحشا و منكرات، رواج‌دادن واجبات مذهبی-سیاسی چون نماز جمعه، و بيان احكام مذهبی شیعی، دلجويی از شیعیان و علمای شیعه و رواج‌دادن اذان شیعی در شهرها ايران و قلع و قمع مخالفان مذهبی، می‌توان اشاره کرد.[۲۰]
تألیفات
از محقق کرکی آثار زیادی بر جای مانده که عمدتاً آثاری فقهی به روش استلالی هستند:
- جامع المقاصد فی شرح القواعد
- اثبات الرجعه
- احكام الأرضين يا أقسام الأرضين
- نفحات اللاهوت فی لعن الجبت و الطاغوت
- الجعفرية في الصلوة و مقدماتها
- حاشيه بر ارشاد الاذهان علامه حلی
- حاشيه بر الالفیة و النفلیة شهید اول
- حاشيه بر قواعد الاحکام علامهٔ حلی
- حاشيه بر الدروس الشرعیة شهید اول
- حاشيه بر الذكری شهيد اول
- حاشيه بر شرائع الاسلام محقق حلی
- حاشيه بر المختصر النافع محقق حلی
- حاشيه بر مختلف الشیعه علامهٔ حلی
- قاطعة اللجاج في حلّ الخراج
- النجميه فی الکلام
- عمدة المقال فی کفر اهل الضلال
- مناقب اهل البیت و مثالب اعدائهم و کفرهم
- الابواب و الفصول لذوی الالباب و العقول[۲۱]
درگذشت یا شهادت
محقق کرکی در سال ۹۴۰ق به نجف بازگشت. او در شب عید غدیر سال ۹۴۰ق در نجف درگذشت. درگذشت محقق در گیر و دار حمله عثمانی به عراق عرب رخ داد و همین موضوع موجب شد تا قبر او برای جلوگیری از تعرض پنهان شود. برخی از معاصران محقق علت مرگ او را مسمومیت با زهر دشمنان مذهبی قلمداد کرده‌اند؛[۲۲] امری که موجب شده تا برخی از علمای شیعه او را در شمار علمای شهید شیعه قرار دهند. برخی معاصران محقق کرکی چون میرزا عبدالله افندی، کتاب‌شناس و تراجم‌نگار دورهٔ صفویه و از شاگردان علامهٔ مجلسی، شهادت محقق کرکی را نفی کرده است.[۲۳]
مطالعه بیشتر
- نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی، رسول جعفریان، نشر علم.
- حياة المحقق الكركی و آثاره، محمد الحسون، بی‌نا.
منابع
- ↑ السبحانی، جعفر (۱۴۲۴). المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة). قم: مؤسسه الامام صادق(ع). ص. ۱۸.
- ↑ جعفریان، رسول (۱۳۸۴). کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی. قم: نشرادیان. ص. ۷۹.
- ↑ الحسون، محمد (۱۴۲۳). حياة المحقق الكركی و آثاره. ج. ۱. ص. ۵۰_۵۱.
- ↑ الحسون، محمد. حياة المحقق الكركی و آثاره. ج. ۱. ص. ۵۶.
- ↑ السبحانی، جعفر (۱۴۱۸). موسوعة طبقات الفقهاء. ج. ۱۰. قم: مؤسسة الامام الصادق(ع). ص. ۱۶۳.
- ↑ افندی الصبهانی، عبدالله بن عیسی‌بیک (۱۴۳۱). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. ج. ۳. به کوشش السید محمود المرعشی و السید احمد الحسینی. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی. ص. ۴۴۱.
- ↑ عقيقی بخشايشی، عبدالرحيم (۱۳۷۲). فقهای نامدار شيعه. قم: كتابخانهٔ آيت‌الله مرعشی نجفی. ص. ۱۹۵.
- ↑ السبحانی، محمد. المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة). ص. ۲۳.
- ↑ جعفریان، رسول (۱۳۷۸). نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی،. تهران: نشر علم. ص. ۱۶۴-۱۶۷.
- ↑ گرجی، ابوالقاسم، تاريخ فقه و فقهاء، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۶ -۲۲۷؛ نیز: جعفریان، نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی، ص۱۶۷-۱۷۰.
- ↑ الخوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۳۶۵؛ نیز: عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شيعه، ص۲۰۳.
- ↑ جعفریان، رسول. کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی. ص. ۸۱-۸۲.
- ↑ افندی الصبهانی، عبدالله بن عیسی‌بیک. ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. ج. ۳. ص. ۴۴۵.
- ↑ جعفریان، رسول. کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی. ص. ۸۲.
- ↑ جعفریان، رسول. کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی. ص. ۸۳.
- ↑ جعفریان، رسول. نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی. ص. ۱۸۸-۱۹۰.
- ↑ الخوانساری، محمدباقر بن زین العابدین (۱۳۹۱). روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات. ج. ۴. به کوشش اسدالله اسماعیلیان. قم: مکتبة اسماعیلیان. ص. ۳۶۲-۳۶۳.
- ↑ جعفریان، رسول. کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی. ص. ۸۵.
- ↑ جعفریان، رسول. کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی. ص. ۸۶-۸۹.
- ↑ داونی، علی (۱۳۶۴). مفاخر اسلام. ج. ۴. تهران: انتشارات امیرکبیر. ص. ۴۴۲.
- ↑ القمی، عباس بن محمدرضا، الفوائد الرضوية، تحقیق ناصر باقری بيدهندی، قم، مؤسسهٔ بوستان كتاب، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۰۱-۵۰۲؛ نیز: عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شيعه، ص۲۰۱ -۲۰۲؛ نیز: السبحانی، المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة)، ص۳۵-۴۲.
- ↑ امينی، عبدالحسین (۱۳۶۳). شهيدان راه فضيلت. به کوشش جلال‌الدين فارسي. تهران: انتشارات روزبه. ص. ۲۰۶.
- ↑ جعفریان، رسول. نقش خاندان کرکی در تأسیس و تداوم دولت صفوی. ص. ۲۰۶-۲۰۷.