حشر حیوانات: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
(بارگزاری اولیه)
 
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
 
(۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
آيا در جهان آخرت، حيوانات هم مانند انسان محشور مي‏شوند؟
آیا در جهان آخرت، حیوانات هم مانند انسان محشور می‌شوند؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
بيشتر مفسران اين مطلب را پذيرفته‏اند كه تمام انواع جانداران داراي رستاخير و جزا و كيفر هستند.}}<ref>مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتاب اسلاميه، ۱۳۶۳ هـ .ق، ج۵، ص۲۳۳، ذيل آيه ۳۸ انعام.</ref> و براي اين ادعا دلايل عقلي و نقلي زيادي وجود دارد:
'''حشر حیوانات''' در [[روز قیامت]]، مورد قبول اکثر [[تفسیر|مفسرین]] است. دلایل عقلی از جمله حکمت خداوند اشاره کرد. از دلایل قرآنی می‌توان به تشبیه حیوانات به امت‌هایی مانند انسان‌ها، درک و شعور حیوانات، تصریح قرآن به حشر حیوانات اشاره کرد. از جمله دلایل روایی نیز می‌توان به احادیث وارد شده از [[پیامبر(ص)]] اشاره کرد که حیوانات را مرکب‌هایی در آخرت بیان داشته‌اند که از رفتار نامناسب صاحب خویش، از او شکایت می‌کنند.


۱- عقل حكم مي‏كند كه با توجه به حكيم بودن خداوند تعالي، جهان خلقت در همه سطوح و لايه‏هاي آن هدفدار و در مسير تكامل خلق شده باشد.
==حشر حیوانات در روز قیامت==
بیشتر [[مفسران]] این مطلب را پذیرفته‌اند که تمام انواع جانداران دارای رستاخیر و جزا و کیفر هستند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۳ هـ. ق، ج۵، ص۲۳۳، ذیل آیه ۳۸ انعام.</ref>


قرآن كريم نيز بر اين نكته تأكيد نموده مي‏فرمايد:
==دلایل عقلی و قرآنی==
===حکمت خداوند===
عقل حکم می‌کند که با توجه به حکیم بودن خداوند، جهان خلقت در همه سطوح و لایه‌های آن هدفدار و در مسیر تکامل خلق شده باشد.


{{قرآن|وما خلقنا السماء والارض وما بينهما باطلاً ذلك ظن الذين كفروا فويل للذين كفروا من النار<ref>ص/ ۲۷.</ref> ما آسمان و زمين و آن چه را كه در بين آن دو است باطل نيافريديم. اين خيالي است كه كفار براي خود ساخته‏اند، پس واي بر كساني كه كفر ورزيدند از آتش جهنم.
[[قرآن]] نیز بر این نکته تأکید نموده می‌فرماید:{{قرآن|وما خلقنا السماء والارض وما بینهما باطلاً ذلک ظن الذین کفروا فویل للذین کفروا من النار|ترجمه=ما آسمان و زمین و آنچه را که در بین آن دو است باطل نیافریدیم. این خیالی است که کفار برای خود ساخته‌اند، پس وای بر کسانی که کفر ورزیدند از آتش جهنم.|سوره=ص|آیه=۲۷}}


و در آيات بعد، يكسان شمردن خوبي‏ها و بدي‏ها و برخورد مساوي با هر دو را، ملازم با باطل بودن خلقت مي‏داند. از سوي ديگر قرآن كريم همه حيوانات را امت‏هايي مثل انسان ها مي‏داند كه در قيامت محشور خواهند شد: {{قرآن|وما من دابه في الارض ولاطائر يطير بجناحيه الا امم امثالكم مافرطنا في الكتاب من شي}}<ref>انعام/ ۳۰.</ref> هيچ جنبده‏اي در زمين و پرنده‏اي كه با دو بال خود مي‏پرد نيست، مگر آن‏كه آن‏ها نيز مانند شما امت‏هايي هستند، ما در كتاب از بيان چيزي فروگذار نكرديم.
===حیوانات امت‌هایی مانند انسان‌ها===
قرآن کریم همه حیوانات را امت‌هایی مثل انسان‌ها می‌داند که در [[قیامت]] محشور خواهند شد: {{قرآن|وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُکُمْ ۚ مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْءٍ ۚ ثُمَّ إِلَیٰ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ|ترجمه=هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند.|سوره=انعام|آیه=۳۸}}


لازمه اين كه همه جنبده‏ها مثل انسان ها، امت‏هايي هدفدار باشند اين است كه آن‏ها هم درك و اراده داشته باشند، هر چند اين درك و اراده ضعيف باشد.  
مرحوم صدرالمتألهین در این رابطه می‌فرماید: تمام ممکنات به حسب نهاد غریزی، خواهان خداوند و به سوی او در حال حرکت‌اند؛ حرکتی معنوی که مشتاق و راغبِ رسیدن به لقاء او هستند… و از این‌جا دانسته می‌شود که هر طبیعت نوعی، روزی به غایت اصلی خود می‌رسد.<ref>ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی، رساله الحشر، تهران، ترجمه محمد خواجوی، انتشارات مولی، ص۱۸.</ref>


مرحوم صدرالمتألهين در اين رابطه مي‏فرمايد: تمام ممكنات به حسب نهاد غريزي، خواهان خداوند و به سوي او در حال حركت اند؛ حركتي معنوي كه مشتاق و راغبِ رسيدن به لقاء او هستند... و از اين‏جا دانسته مي‏شود كه هر طبيعت نوعي، روزي به غايت اصلي خود مي‏رسد.}}<ref>ملاصدرا، صدرالدين محمد شيرازي، رساله الحشر، تهران، ترجمه محمد خواجوي، انتشارات مولي، ص۱۸.</ref>
===درک و شعور حیوانات===
قرآن همه حیوانات و حتی جمادات را صاحب درک و شعور می‌داند و همه را در حال تسبیح و ذکر خدا می‌انگارد، حتی لطایف و دقایقی از بعضی حیوانات نقل می‌کند که دلالت بر هوشیاری دقیق آن‌ها دارد؛ مثل داستان فرار کردن مورچه‌ها از برابر لشکر سلیمان‏(ع)<ref>نمل/ ۱۸.</ref> و داستان آمدن هدهد به منطقه سبا و یمن و آوردن خبرهای هیجان انگیز برای [[سلیمان(ع)]] که همه، شواهدی بر این مدعا است؛ گرچه بعضی میل دارند همه این موارد را یک نوع الهام غریزی بدانند، اما هیچ دلیلی بر این موضوع در دست نیست که اعمال آن‌ها به صورت ناآگاه (غریزه بدون عقل) انجام شود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۳ هـ. ش، ج۵، ص۲۲۵.</ref>


۲- قرآن كريم همه حيوانات و حتي جمادات را صاحب درك و شعور مي‏داند و همه را در حال تسبيح و ذكر خدا مي‏انگارد، حتي لطايف و دقايقي از بعضي حيوانات نقل مي‏كند كه دلالت بر هوشياري دقيق آن‏ها دارد؛ مثل داستان فرار كردن مورچگان از برابر لشكر سليمان‏(ع)<ref>نمل/ ۱۸.</ref> و داستان آمدن هدهد به منطقه سبا و يمن و آوردن خبرهاي هيجان‏انگيز براي سليمان(ع) كه همه، شواهدي بر اين مدعا است؛ گرچه بعضي ميل دارند همه اين موارد را يك نوع الهام غريزي بدانند، اما هيچ دليلي بر اين موضوع در دست نيست كه اعمال آن‏ها به صورت ناآگاه (غريزه بدون عقل) انجام مي‏شود.<ref>مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتاب اسلاميه، ۱۳۶۳ هـ .ش، ج۵، ص۲۲۵.</ref>
بنابراین می‌توان گفت که چون حیوانات در حد خود اراده و شعور دارند، حشر هم دارند و مطابق مقدار اراده و شعوری که خداوند به آن‌ها داده‌است، مورد مؤاخذه قرار می‌گیرند و سپس مستحق نعمت یا عذاب می‌شوند.<ref>ر. ک. همان، ص۲۲۷.</ref>


بنابراين مي‏توان گفت كه چون حيوانات در حد خود اراده و شعور دارند، حشر هم دارند و مطابق مقدار اراده و شعوري كه خداوند به آن‏ها داده است، مورد مواخذه قرار مي‏گيرند و سپس مستحق نعمت يا عذاب مي‏شوند<ref>ر.ك. همان، ص۲۲۷.</ref>.
البته بعید نیست بگوییم که شیوه حشر انسان و حیوان مختلف است و هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.<ref>ر. ک. ملا صدرا، محمد شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه، چاپ چهارم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۱ هـ. ق، ج۹، ص۲۴۹؛ و ملاصدرا، ترجمه محمد خواجوی، رساله الحشر، تهران، انتشارات مولی، ص۳۰، فصل سوم در حشر نفوس حیوانی.</ref>


البته بعيد نيست بگوييم كه شيوه حشر انسان و حيوان مختلف است و هر كدام ويژگي‏هاي خاص خود را دارند<ref>ر.ك، ملا صدرا، محمد شيرازي، الحكمه المتعاليه في الاسفار العقليه، چاپ چهارم، بيروت، دارالاحياء التراث العربي، ۱۴۰۱ هـ .ق، ج۹، ص۲۴۹؛ و ملاصدرا، ترجمه محمد خواجوي، رساله الحشر، تهران، انتشارات مولي، ص۳۰، فصل سوم در حشر نفوس حيواني.</ref>.
===تصریح به حشر حیوانات===
قرآن کریم در توضیح صحنه قیامت می‌فرماید: {{قرآن|واذا الوحوش حشرت|ترجمه=هنگامی که حیوانات محشور شوند.|سوره=تکویر|آیه=۵}}


==دلايل قرآني==
[[شیخ طوسی]] در ذیل این آیه می‌فرماید: خداوند حیوانات را در قیامت محشور می‌کند تا هر کدام از آن‌ها به پاداش سختی‌هایی که در دنیا کشیده‌اند برسند و بین حیوانات نیز عدالت برقرار گردد و حق هر کدام را از دیگری بستاند.


برخي از آيات قرآن به خوبي دلالت بر حشر حيوانات دارد كه به نمونه‏هايي از آنها اشاره مي‏كنيم.
البته در این که آیا نعمت‌های آن جهان برای حیوانات ابدی است یا موقتی، اختلافی بین مفسرین وجود دارد که شیخ آن‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کند:


الف) {{قرآن|وما من دابه في الارض ولا طائر يطير بجناحيه الاَّ امم امثالكم ما فرطنا في الكتاب من شي‏ء ثم الي ربهم يحشرون<ref>انعام/ ۳۸.</ref> و هيچ جنبده‏اي در زمين و هيچ پرنده‏اي كه با دو بال خود پرواز مي‏كند نيست مگر اين كه آن‏ها نيز مانند شما امت‏هايي هستند و ما در کتاب چیزی را فرو گذار نکرديم سپس به سوي پروردگار خود محشور مي‏شوند.
*گروهی معقتدند این نعمت‌ها برای حیوانات ابدی است.
*گروهی دیگر معتقد هستند که هر چند استحقاق ثواب ابدی نیست، ولی خدا از روی تفضل، آن را ادامه می‌دهد.
*گروه سوم می‌گویند بعد از آن که حیوانات به اندازه استحقاق خود عوض گرفتند، خداوند همه را خاک خواهد کرد.<ref>ر. ک. طوسی، ابی جعفر محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۲۸۰، ذیل آیه ۵ تکویر.</ref>


با توجه به صراحت كامل اين آيه در حشر حيوانات و امكان عقلي آن، دليلي براي توجيه و تأويل نيست.
===تأخیر عذاب ظالمین===
قرآن کریم می‌فرماید: {{قرآن|ولو یؤاخذ اللَّه الناس بظلمهم ماترک علی ظهرها من دابه ولکن یوخرهم الی اجل مسمی|ترجمه=و اگر خدا می‌خواست مردم را به کیفر ظلمشان برساند، هیچ جنبنده‌ای بر روی زمین نمی‌ماند ولکن کیفرشان را برای مدتی معین به تأخیر انداخت.|سوره=فاطر|آیه=۴۵}}


ب) قرآن كريم در توضيح صحنه قيامت مي‏فرمايد: {{قرآن|واذا الوحوش حشرت}}<ref>تكوير/ ۵.</ref> هنگامي كه حيوانات محشور شوند.
از کلمه «دابه فی الارض» معلوم می‌شود حیوانات نیز ظلم‌هایی دارند، ولی خدا فعلاً عذاب آن‌ها را به تأخیر انداخته تا زمانی که در قیامت محشور شوند.


شيخ طوسي(ره) در ذيل اين آيه مي‏فرمايد: خداوند حيوانات را در قيامت محشور مي‏كند تا هر كدام از آن‏ها به پاداش سختي‏هايي كه در دنيا كشيده‏اند برسند و بين حيوانات نيز عدالت برقرار گردد و حق هر كدام را از ديگري بستاند.
[[علامه طباطبایی]] در تفسیر این آیه اینطور فرموده‌است که چون دو وصف (احسان و ظلم) در بین حیوانات هم هست از این رو به دلیل این آیات حشر حیوانات نیز ثابت می‌شود و موید این معنا ظاهر آیه {{قرآن|لو یؤاخذ اللَّه الناس…}} است.<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۷، ص۱۲۰، ذیل آیه ۳۸ انعام.</ref>


البته در اين كه آيا نعمت‏هاي آن جهان براي حيوانات ابدي است يا موقتي، اختلافي بين مفسرين وجود دارد كه شيخ آن‏ها را به سه دسته تقسيم مي‏كند:
==دلایل روایی==
روایات فراوانی از [[پیامبر(ص)]] و [[اهل بیت(ع)]] نقل شده‌است که بنابر این روایات، حیوانات نیز در قیامت محشور می‌شوند:


۱- گروهي معقتدند اين نعمت‏ها براي حيوانات ابدي است.
*پیامبر (ص) فرمودند: اسب‌های رزمندگان، در بهشت نیز مرکب‌های سواری آن‌ها خواهند بود: «أنَّ خیول الغزاه فی الدنیا، خیولهم فی الجنه».<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷، ص۲۷۶.</ref>
*پیامبر (ص) می‌فرمایند: قربانی‌های خود را خوب انتخاب کنید که هنگام عبور از صراط، مرکب‌های شما خواهند بود.<ref>زمردیان، احمد، سرنوشت انسان، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۴ هـ. ش، ص۴۶۳.</ref>
*در روایتی آمده‌است روزی پیامبر (ص) شتری را دیدند که او را بسته‌اند، ولی جهازش را برنداشته‌اند و حیوان در حال سختی است، حضرت فرمودند: صاحبش کجاست؟ به او بگویید که خودش را برای شکایت این شتر در قیامت آماده کند.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷، ص۲۷۶.</ref>


۲- گروهي ديگر معتقد هستند كه هر چند استحقاق ثواب ابدي نيست، ولي خدا از روي تفضل، آن را ادامه مي‏دهد.
[[اهل سنت]] نیز در این باره روایات زیادی نقل کرده‌اند، از جمله [[ابو هریره]] گفته‌است: پیامبر فرمود: خداوند در روز قیامت همه مخلوقات را محشور می‌کند: بهایم و چهارپایان و پرندگان و هر چیز دیگری را، و عدالت خدا در آن روز به مرحله‌ای می‌رسد که حق حیوان بی‌شاخ را، از حیوان شاخدار که به او ظلم کرده می‌گیرد. آن‌گاه می‌گوید: همه خاک شوید و در این هنگام همه آن‌ها مرده و خاک می‌شوند و از این جهت است که در آن روز کافران می‌گویند: «یا لیتنی کنتُ تراباً» ای کاش من خاک بودم.<ref>ر. ک. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۲۶ از تفسیر المنار و همان، ص۲۲۵ با کمی تفاوت از مجمع البیان و نورالثقلین.</ref>


۳- گروه سوم مي‏گويند بعد از آن كه حيوانات به اندازه استحقاق خود عوض گرفتند، خداوند همه را خاك خواهد كرد}}<ref>ر.ك طوسي، ابي جعفر محمد، التبيان في تفسير القرآن، بيروت، دارالاحياء التراث العربي، ج۱۰، ص۲۸۰، ذيل آيه ۵ تكوير.</ref>.
ج) قرآن كريم مي‏فرمايد: {{قرآن|ولو يؤاخذ اللَّه الناس بظلمهم ماترك علي ظهرها من دابه ولكن يوخرهم الي اجل مسمي<ref>فاطر/ ۴۵.</ref> و اگر خدا مي‏خواست مردم را به كيفر ظلمشان برساند، هيچ جنبنده‏اي بر روي زمين نمي‏ماند ولكن كيفرشان را براي مدتي معين به تأخير انداخت.
از كلمه «دابه في الارض» معلوم مي‏شود حيوانات نيز ظلم‏هايي دارند، ولي خدا فعلاً عذاب آن‏ها را به تأخير انداخته تا زماني كه در قيامت محشور شوند.
علامه طباطبايي در اين مورد مي‏فرمايند: چون اين دو وصف (احسان و ظلم) در بين حيوانات هم هست و اجمالاً افرادي از حيوانات را مي‏بينيم كه در عمل خود ظلم مي‏كنند و افراد ديگري را مشاهده مي‏كنيم كه رعايت انسان را مي‏نمايند، از اين رو به دليل اين آيات بايد بگوييم كه حيوانات نيز حشر دارند و مويد اين معنا ظاهر آيه {{قرآن|لو يؤاخذ اللَّه الناس...}} است.<ref>طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، ج۷، ص۱۲۰، ذيل آيه ۳۸ انعام.</ref>
==دليل روايي==
پيامبر گرامي اسلام فرمود: اسب‏هاي رزمندگان، در بهشت نيز مركب‏هاي سواري آن‏ها خواهند بود: «أنَّ خيول الغزاه في الدنيا، خيولهم في الجنه»<ref>مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷، ص۲۷۶.</ref>.
و نيز از آن حضرت نقل شده‏است كه: قرباني‏هاي خود را خوب انتخاب كنيد كه هنگام عبور از صراط، مركب‏هاي شما خواهند بود.<ref>زمرديان، احمد، سرنوشت انسان، چاپ سوم، تهران، كتابفروشي اسلاميه، ۱۳۵۴ هـ . ش، ص۴۶۳.</ref>
بديهي است كه لازمه مركب بودن قرباني‏ها و اسب‏هاي جنگي در قيامت، محشور شدن و حضور آن‏ها در قيامت است.
مرحوم صدوق نيز نقل مي‏كند كه روزي پيامبر شتري را ديد كه او را بسته‏اند، ولي جهازش را برنداشته‏اند و حيوان در حال سختي است، حضرت فرمود: صاحبش كجاست؟ به او بگوييد كه خودش را براي شكايت اين شتر در قيامت آماده كند<ref>مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷، ص۲۷۶.</ref>.
البته در اين رابطه روايات بسيار زيادي نقل شده‏است كه امكان نقل همه آن‏ها نيست، حتي اهل سنت نيز در اين باره روايات زيادي نقل كرده‏اند، از جمله ابو هريره گفته است: پيامبر فرمود: خداوند در روز قيامت همه مخلوقات را محشور مي‏كند: بهايم و چهارپايان و پرندگان و هر چيز ديگري را، و عدالت خدا در آن روز به مرحله‏اي مي‏رسد كه حق حيوان بي‏شاخ را، از حيوان شاخدار كه به او ظلم كرده مي‏گيرد. آن‏گاه مي‏گويد: همه خاك شويد و در اين هنگام همه آن‏ها مرده و خاك مي‏شوند و از اين جهت است كه در آن روز كافران مي‏گويند: «يا ليتني كنتُ تراباً» اي كاش من خاك بودم.<ref>ر.ك، مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج۵، ص۲۲۶ از تفسير المنار و همان، ص۲۲۵ با كمي تفاوت از مجمع البيان و نورالثقلين.</ref>
نتيجه: با توجه به دلايل عقلي، قرآني و روايات زيادي كه داريم مي‏توان گفت: همه حيوانات در قيامت محشور خواهند شد و برخي از آن‏ها مثل شتر صالح و سگ اصحاب كهف داخل بهشت هم خواهند شد<ref>زمرديان، احمد، سرنوشت انسان، چاپ سوم، تهران، كتابفروشي اسلاميه، ۱۳۵۴ ه. ش، ص۴۶۲.</ref> هر چند راجع به باقي حيوانات نمي‏توانيم نظري قطعي بدهيم.
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}
==منابع جهت مطالعه بيشتر:==
۱. ترجمه الميزان، علامه طباطبايي، سيد محمد حسين، نشر فرهنگي رجاء، جلد ۷، ص۱۱۷، ذيل آيه ۳۸ انعام.
۲. تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازي، ج۵، ص۲۲۴، ذيل آيه ۳۸ انعام.


۳. سرنوشت انسان، احمد زمرديان، كتابفروشي اسلاميه ص۴۶۱، فصل چهاردهم، حشر و حوش.
==مطالعه بیشتر==


۴. ترجمه بدايه المعارف، محسن خرازي، ج۲، فصل پنجم معاد، حشر حيوانات.
*ترجمه المیزان، علامه طباطبایی، سید محمد حسین، نشر فرهنگی رجاء، جلد ۷، ص۱۱۷، ذیل آیه ۳۸ انعام.
*تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۵، ص۲۲۴، ذیل آیه ۳۸ انعام.
*سرنوشت انسان، احمد زمردیان، کتابفروشی اسلامیه ص۴۶۱، فصل چهاردهم، حشر و حوش.
*ترجمه بدایه المعارف، محسن خرازی، ج۲، فصل پنجم معاد، حشر حیوانات.
{{پایان مطالعه بیشتر}}
{{پایان مطالعه بیشتر}}


==منابع==
==منابع==
<references />
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = کلام
  | شاخه اصلی = کلام
|شاخه فرعی۱ = معاد
|شاخه فرعی۱ = معاد
|شاخه فرعی۲ = حشر
|شاخه فرعی۲ = حشر
|شاخه فرعی۳ =  
|شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه = شد
  | تیترها =  
  | تیترها = شد
  | ویرایش =  
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی = شد
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر = شد
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =  
  | ارزیابی کمی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت =  
  | اولویت = ج
  | کیفیت =  
  | کیفیت = ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۷

سؤال

آیا در جهان آخرت، حیوانات هم مانند انسان محشور می‌شوند؟

حشر حیوانات در روز قیامت، مورد قبول اکثر مفسرین است. دلایل عقلی از جمله حکمت خداوند اشاره کرد. از دلایل قرآنی می‌توان به تشبیه حیوانات به امت‌هایی مانند انسان‌ها، درک و شعور حیوانات، تصریح قرآن به حشر حیوانات اشاره کرد. از جمله دلایل روایی نیز می‌توان به احادیث وارد شده از پیامبر(ص) اشاره کرد که حیوانات را مرکب‌هایی در آخرت بیان داشته‌اند که از رفتار نامناسب صاحب خویش، از او شکایت می‌کنند.

حشر حیوانات در روز قیامت

بیشتر مفسران این مطلب را پذیرفته‌اند که تمام انواع جانداران دارای رستاخیر و جزا و کیفر هستند.[۱]

دلایل عقلی و قرآنی

حکمت خداوند

عقل حکم می‌کند که با توجه به حکیم بودن خداوند، جهان خلقت در همه سطوح و لایه‌های آن هدفدار و در مسیر تکامل خلق شده باشد.

قرآن نیز بر این نکته تأکید نموده می‌فرماید:﴿وما خلقنا السماء والارض وما بینهما باطلاً ذلک ظن الذین کفروا فویل للذین کفروا من النار؛ ما آسمان و زمین و آنچه را که در بین آن دو است باطل نیافریدیم. این خیالی است که کفار برای خود ساخته‌اند، پس وای بر کسانی که کفر ورزیدند از آتش جهنم.﴾(ص:۲۷)

حیوانات امت‌هایی مانند انسان‌ها

قرآن کریم همه حیوانات را امت‌هایی مثل انسان‌ها می‌داند که در قیامت محشور خواهند شد: ﴿وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُکُمْ ۚ مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْءٍ ۚ ثُمَّ إِلَیٰ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ؛ هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند.﴾(انعام:۳۸)

مرحوم صدرالمتألهین در این رابطه می‌فرماید: تمام ممکنات به حسب نهاد غریزی، خواهان خداوند و به سوی او در حال حرکت‌اند؛ حرکتی معنوی که مشتاق و راغبِ رسیدن به لقاء او هستند… و از این‌جا دانسته می‌شود که هر طبیعت نوعی، روزی به غایت اصلی خود می‌رسد.[۲]

درک و شعور حیوانات

قرآن همه حیوانات و حتی جمادات را صاحب درک و شعور می‌داند و همه را در حال تسبیح و ذکر خدا می‌انگارد، حتی لطایف و دقایقی از بعضی حیوانات نقل می‌کند که دلالت بر هوشیاری دقیق آن‌ها دارد؛ مثل داستان فرار کردن مورچه‌ها از برابر لشکر سلیمان‏(ع)[۳] و داستان آمدن هدهد به منطقه سبا و یمن و آوردن خبرهای هیجان انگیز برای سلیمان(ع) که همه، شواهدی بر این مدعا است؛ گرچه بعضی میل دارند همه این موارد را یک نوع الهام غریزی بدانند، اما هیچ دلیلی بر این موضوع در دست نیست که اعمال آن‌ها به صورت ناآگاه (غریزه بدون عقل) انجام شود.[۴]

بنابراین می‌توان گفت که چون حیوانات در حد خود اراده و شعور دارند، حشر هم دارند و مطابق مقدار اراده و شعوری که خداوند به آن‌ها داده‌است، مورد مؤاخذه قرار می‌گیرند و سپس مستحق نعمت یا عذاب می‌شوند.[۵]

البته بعید نیست بگوییم که شیوه حشر انسان و حیوان مختلف است و هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.[۶]

تصریح به حشر حیوانات

قرآن کریم در توضیح صحنه قیامت می‌فرماید: ﴿واذا الوحوش حشرت؛ هنگامی که حیوانات محشور شوند.﴾(تکویر:۵)

شیخ طوسی در ذیل این آیه می‌فرماید: خداوند حیوانات را در قیامت محشور می‌کند تا هر کدام از آن‌ها به پاداش سختی‌هایی که در دنیا کشیده‌اند برسند و بین حیوانات نیز عدالت برقرار گردد و حق هر کدام را از دیگری بستاند.

البته در این که آیا نعمت‌های آن جهان برای حیوانات ابدی است یا موقتی، اختلافی بین مفسرین وجود دارد که شیخ آن‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کند:

  • گروهی معقتدند این نعمت‌ها برای حیوانات ابدی است.
  • گروهی دیگر معتقد هستند که هر چند استحقاق ثواب ابدی نیست، ولی خدا از روی تفضل، آن را ادامه می‌دهد.
  • گروه سوم می‌گویند بعد از آن که حیوانات به اندازه استحقاق خود عوض گرفتند، خداوند همه را خاک خواهد کرد.[۷]

تأخیر عذاب ظالمین

قرآن کریم می‌فرماید: ﴿ولو یؤاخذ اللَّه الناس بظلمهم ماترک علی ظهرها من دابه ولکن یوخرهم الی اجل مسمی؛ و اگر خدا می‌خواست مردم را به کیفر ظلمشان برساند، هیچ جنبنده‌ای بر روی زمین نمی‌ماند ولکن کیفرشان را برای مدتی معین به تأخیر انداخت.﴾(فاطر:۴۵)

از کلمه «دابه فی الارض» معلوم می‌شود حیوانات نیز ظلم‌هایی دارند، ولی خدا فعلاً عذاب آن‌ها را به تأخیر انداخته تا زمانی که در قیامت محشور شوند.

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه اینطور فرموده‌است که چون دو وصف (احسان و ظلم) در بین حیوانات هم هست از این رو به دلیل این آیات حشر حیوانات نیز ثابت می‌شود و موید این معنا ظاهر آیه ﴿لو یؤاخذ اللَّه الناس…﴾ است.[۸]

دلایل روایی

روایات فراوانی از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نقل شده‌است که بنابر این روایات، حیوانات نیز در قیامت محشور می‌شوند:

  • پیامبر (ص) فرمودند: اسب‌های رزمندگان، در بهشت نیز مرکب‌های سواری آن‌ها خواهند بود: «أنَّ خیول الغزاه فی الدنیا، خیولهم فی الجنه».[۹]
  • پیامبر (ص) می‌فرمایند: قربانی‌های خود را خوب انتخاب کنید که هنگام عبور از صراط، مرکب‌های شما خواهند بود.[۱۰]
  • در روایتی آمده‌است روزی پیامبر (ص) شتری را دیدند که او را بسته‌اند، ولی جهازش را برنداشته‌اند و حیوان در حال سختی است، حضرت فرمودند: صاحبش کجاست؟ به او بگویید که خودش را برای شکایت این شتر در قیامت آماده کند.[۱۱]

اهل سنت نیز در این باره روایات زیادی نقل کرده‌اند، از جمله ابو هریره گفته‌است: پیامبر فرمود: خداوند در روز قیامت همه مخلوقات را محشور می‌کند: بهایم و چهارپایان و پرندگان و هر چیز دیگری را، و عدالت خدا در آن روز به مرحله‌ای می‌رسد که حق حیوان بی‌شاخ را، از حیوان شاخدار که به او ظلم کرده می‌گیرد. آن‌گاه می‌گوید: همه خاک شوید و در این هنگام همه آن‌ها مرده و خاک می‌شوند و از این جهت است که در آن روز کافران می‌گویند: «یا لیتنی کنتُ تراباً» ای کاش من خاک بودم.[۱۲]


مطالعه بیشتر

  • ترجمه المیزان، علامه طباطبایی، سید محمد حسین، نشر فرهنگی رجاء، جلد ۷، ص۱۱۷، ذیل آیه ۳۸ انعام.
  • تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۵، ص۲۲۴، ذیل آیه ۳۸ انعام.
  • سرنوشت انسان، احمد زمردیان، کتابفروشی اسلامیه ص۴۶۱، فصل چهاردهم، حشر و حوش.
  • ترجمه بدایه المعارف، محسن خرازی، ج۲، فصل پنجم معاد، حشر حیوانات.


منابع

  1. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۳ هـ. ق، ج۵، ص۲۳۳، ذیل آیه ۳۸ انعام.
  2. ↑ ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی، رساله الحشر، تهران، ترجمه محمد خواجوی، انتشارات مولی، ص۱۸.
  3. ↑ نمل/ ۱۸.
  4. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۳ هـ. ش، ج۵، ص۲۲۵.
  5. ↑ ر. ک. همان، ص۲۲۷.
  6. ↑ ر. ک. ملا صدرا، محمد شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه، چاپ چهارم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۱ هـ. ق، ج۹، ص۲۴۹؛ و ملاصدرا، ترجمه محمد خواجوی، رساله الحشر، تهران، انتشارات مولی، ص۳۰، فصل سوم در حشر نفوس حیوانی.
  7. ↑ ر. ک. طوسی، ابی جعفر محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۲۸۰، ذیل آیه ۵ تکویر.
  8. ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۷، ص۱۲۰، ذیل آیه ۳۸ انعام.
  9. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷، ص۲۷۶.
  10. ↑ زمردیان، احمد، سرنوشت انسان، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۴ هـ. ش، ص۴۶۳.
  11. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷، ص۲۷۶.
  12. ↑ ر. ک. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۲۶ از تفسیر المنار و همان، ص۲۲۵ با کمی تفاوت از مجمع البیان و نورالثقلین.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=حشر_حیوانات&oldid=73775»