داستان‌های فارسی سهروردی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
(۱۱ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour }}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
خط ۵: خط ۴:
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
...
'''داستان‌های فارسی سهروردی''' پیچیده‌ترین مباحث فلسفی و عرفانی را با زبانی ساده و بدون تکلف بیان کرده است. سهروردی سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به‌شمار می‌روند: آواز پر جبرئیل، عقل سرخ، روزی با جماعت صوفیان، مونس العشاق یا فی حقیقة العشق، قصه مرغان، فی حال طفولیت و لغت موران عناوین این داستان‌ها است.
==سهرودی==
سهروردی در تاریخ ۵۴۹ق در دهکده سهرورد زنجان به دنیا آمد.ص۶۶و سهروردی در سال ۵۸۷ق در زندان و در سن ۳۸ سالگی از دنیا رفت.ص۶۷. سهروردی با وجود کمی عمر حدود پنجاه کتاب به فارسی و عربی نوشته است.ص۶۸.<ref>نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش.</ref>


شهاب الدین یحیای سهروردی مشهور به شیخ اشراق و شیخ شهید.ص۱۳. مهمترین و معروف ترین کتابش حکمت اشراق است که در تشریح و تبیین فلسفه خود نوشته است.ص۱۶. سهروردی سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به شمار می روند. حکمت اشراق در این رساله های کوتاه زیبنده ترین قالب ادبی خود را برای اولین بار و آخرین بار یافته است. و پیچیده ترین مباحث فلسفی و عرفانی با زبانی ساده و بدون تکلف بیان شده اند.ص۱۷. ظهور رساله ای داستانی شیخ اشراق یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی است.ص۱۷.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش.</ref>
نظام کلی حکمت اشراق سهروردی که در ''حکمة الاشراق'' به عالی‌ترین صورت خود متجلی است، در این رسائل نیز به چشم می‌خورد. سهروردی در رسائل فارسی ابداعی خویش زبان رمز و تمثیل را به نحوی آشکار به کار برده و حاصل تجربه‌های ذوقی و عرفانی خود را با زبان رمز و تمثیل بیان کرده است. حکایت‌های تمثیلی در این رسائل، جدا از مفاهیم فلسفی سرشار، نشان دهنده نیروی تخیل شگفت‌انگیز سهروردی و دارای ارزش بسیار والای ادبی اند. ظهور رساله‌های داستانی شیخ اشراق را یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی دانسته‌اند.


==معرفی==
== زندگی‌نامه ==
نظام كلى حكمت اشراق سهروردى كه در ''حكمة الاشراق''* به عالى ترين صورت خود متجلى است، در اين رسائل نيز به چشم مى خورد. اين رسائل به قصد تعليم مبادى حكمت اشراق به مريدان نگاشته نشده، بلكه سهروردى آنچه در ''حكمة الاشراق'' تعليم داده، در اين آثار به تصوير كشيده است. از جمله مبادى و تعليمات حكمت اشراق، كيفيت سلوك و رياضت مريد براى وصول به مقام مشاهده انوار قاهر يعنى ديدار با فرشته ـ عقلها و كسب معرفت حضورى و بى واسطه از آنهاست. در واقع، در اين رسائل نمونه هايى از ديدار با فرشته را آن گونه كه به صورت تجربه هاى عملى براى خود سهروردى واقع شده، همچون شاهدى براى تأييد صحت نظريات وى در كتاب ''حكمة الاشراق'' تصوير شده است. وظيفه اى كه سهروردى براى اين رسائل قائل شده، افزايش شوق و كوشش سالك در ادامه راه و طى منازل دشوار سلوك براساس تعليمات حكمت اشراق است (پورنامداريان، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۰).سهروردى در رسائل فارسى ابداعى خويش زبان رمز و تمثيل را به نحوى آشكار به كار برده و حاصل تجربه هاى ذوقى و عرفانى خود را با زبان رمز و تمثيل بيان كرده است. قهرمان يا قهرمانان اصلى داستانهاى رمزى و مثالى اين رسائل، جز در ''عقل سرخ''، چهره انسانى دارند و به غير از ''مونس العشاق'' بقيه داستانها، درست همانند رؤيا از زبان اول شخص يا همان قهرمان داستان نقل شده اند و اين دليلى است بر اينكه سهروردى واقعه شخصى و يافته ها و مشاهدات خود از عالمى فوق عالم حس را تصوير كرده و مخاطبش نفس خود اوست. در واقع، حوادث اين داستانها در عالم مثال صورت وقوع يافته و به قلم در آمده است و هر رساله تجربه درونى يا حالتى را در عالم روحانى و معنوى بررسى كرده و سرگذشت شخصى سالك را در سطح جهانى فوق احساس كه جهان حوادث نفس است، نشان داده است.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref>
شهاب‌الدین یحیای سهروردی مشهور به شیخ اشراق و شیخ شهید<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش. ص۱۳.</ref> در سال ۵۴۹ق در دهکده سهرورد زنجان به دنیا آمد و در سال ۵۸۷ق در زندان و در سن ۳۸ سالگی از دنیا رفت.<ref>نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش. ص۶۶ و ۶۷.</ref> سهروردی با وجود کمی عمر حدود پنجاه کتاب به فارسی و عربی نوشته است.<ref>نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش. ص۶۸.</ref> مهم‌ترین و معروف‌ترین کتابش حکمت اشراق است که در تشریح و تبیین فلسفه خود نوشته است.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش. ص۱۶.</ref>


حكايتهاى تمثيلى در اين رسائل، جدا از مفاهيم فلسفى سرشار، نشان دهنده نيروى تخيل شگفت انگيز سهروردى و داراى ارزش بسيار والاى ادبى اند و ابداع آنها تنها از كسى ساخته است كه مى تواند از فلسفه ايران باستان و فلسفه مشائى و داده هاى قرآنى و آراى فلاسفه قديم يونان، چنان فلسفه تلفيقى عميقى به وجود آورد كه در آن نقل و عقل و قلب به آشتى مى رسند. اين حكايتها تمثيل رمزى نيستند كه وقايع و امور عالم محسوس را در لباس وقايع و امور محسوس واقعى يا خيالى ديگر پنهان كنند، بلكه از روحى حكايت مى كنند كه معناى وقايع و امور محسوس اين عالم را در مرتبه اى فراتر از اين عالم، يعنى عالم مثال، مشاهده مى كند و راز آنها را چنان كه هستند، در مى يابد.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref>
== معرفی رساله‌های داستانی ==
سهروردی سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به‌شمار می‌روند. حکمت اشراق در این رساله‌های کوتاه زیبنده‌ترین قالب ادبی خود را برای اولین بار و آخرین بار یافته است. و پیچیده‌ترین مباحث فلسفی و عرفانی با زبانی ساده و بدون تکلف بیان شده‌اند.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.</ref> نظام کلی حکمت اشراق سهروردی که در ''حکمة الاشراق'' به عالی‌ترین صورت خود متجلی است، در این رسائل نیز به چشم می‌خورد. این رسائل به قصد تعلیم مبادی حکمت اشراق به مریدان نگاشته نشده، بلکه سهروردی آنچه در ''حکمة الاشراق'' تعلیم داده، در این آثار به تصویر کشیده است.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref>


==فهرست داستان‌ها==
از جمله مبادی و تعلیمات حکمت اشراق، کیفیت سلوک و ریاضت مرید برای وصول به مقام مشاهده انوار قاهر یعنی دیدار با فرشته ـ عقلها و کسب معرفت حضوری و بی واسطه از آنهاست. در واقع، در این رسائل نمونه‌هایی از دیدار با فرشته را آن گونه که به صورت تجربه‌های عملی برای خود سهروردی واقع شده، همچون شاهدی برای تأیید صحت نظریات وی در کتاب حکمة الاشراق تصویر شده است.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref>
[[پرونده:قصه های شیخ اشراق.jpg|بندانگشتی|279x279پیکسل]]
'''''آواز پر جبرئيل.''''' اين رساله از آثار رمزى ـ تمثيلى سهروردى است. او آن را در دفاع از ابوعلى فارمَدى* (متوفى ۴۷۷) نوشته است كه يكى از مشايخ، او را انكار كرده و ناسزا گفته بود. شيخ اشراق رساله را با گفتارى از ابوعلى فارمدى درباره اينكه بيشتر آنچه حواس ادراك مى كنند، آواز پر جبرئيل است، آغاز و از آن دفاع كرده است. موضوع اصلى رساله رمزى ''آواز پر جبرئيل''، سفر نفس است از جهان بى جان عالم زيرين تا اقليم «ناكجا آباد». گفتگويى كه به دنبال پرسشها آمده، عناصر اساسى تعاليم اشراقى و آداب ورود به طريقت را روشن كرده كه براى درك اسرار قرآنى لازم است، و درباره شروط سيروسلوك و كسب معرفت سخن گفته و طرحهايى از انسان شناسى عرفانى را براساس دو بال جبرئيل ترسيم كرده است. منظور از آواز، فيوضات عقل فعال به نفوس ناطقه انسانى است. عقل فعال را دو پر است يكى به سوى عالم خاكى كه فيض مى دهد و ديگرى به سوى ديگر عقول مجرد كه از آنها فيض مى ستاند.


'''''عقل سرخ.''''' اين اثر از رمزى ترين و معتبرترين رسائل تمثيلى شيخ اشراق است. او در اين رساله از زبان پرندگان ماجراى معراج انسان از جهان جان را ترسيم كرده و از انگاره پرنده به مثابه نماد روح و نفس ناطقه انسانى استفاده كرده است. او افزون بر آموزه هاى برگرفته از روايات اسلامى، از اساطير ''شاهنامه'' و برخى نمادها بهره گرفته كه در اوستا و ''بُندَهِشن'' به كار رفته است. تجربه عرفانى مطرح شده در اين داستان با آنچه در رساله ''حىّبن يقظان''* ابن سينا آمده، هماهنگ و متأثر از آن است.
سهروردی در رسائل فارسی ابداعی خویش زبان رمز و تمثیل را به نحوی آشکار به کار برده و حاصل تجربه‌های ذوقی و عرفانی خود را با زبان رمز و تمثیل بیان کرده است. قهرمان یا قهرمانان اصلی داستانهای رمزی و مثالی این رسائل، جز در عقل سرخ، چهره انسانی دارند و به غیر از ''مونس العشاق'' بقیه داستانها، درست همانند رؤیا از زبان اول شخص یا همان قهرمان داستان نقل شده‌اند و این دلیلی است بر اینکه سهروردی واقعه شخصی و یافته‌ها و مشاهدات خود از عالمی فوق عالم حس را تصویر کرده و مخاطبش نفس خود اوست. در واقع، حوادث این داستانها در عالم مثال صورت وقوع یافته و به قلم درآمده است و هر رساله تجربه درونی یا حالتی را در عالم روحانی و معنوی بررسی کرده و سرگذشت شخصی سالک را در سطح جهانی فوق احساس که جهان حوادث نفس است، نشان داده است. حکایت‌های تمثیلی در این رسائل، جدا از مفاهیم فلسفی سرشار، نشان دهنده نیروی تخیل شگفت‌انگیز سهروردی و دارای ارزش بسیار والای ادبی اند.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref> ظهور رساله‌های داستانی شیخ اشراق یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی دانسته شده است.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.</ref>


'''''روزى با جماعت صوفيان.''''' اين رساله درواقع چندان جنبه داستانى و رمزآميز ندارد و بيان سؤال و جوابهاى جماعتى از صوفيان در يك خانقاه، با استفاده از تمثيلهاى ملموس و آشناست. شيخى كه تمثيلها را براى سائل بيان مى كند، خود آنها را توضيح مى دهد (پورنامداريان، ۱۳۶۴ش، ص ۳۹۳). سپس براى دست يافتن به اسرار آسمانها دستورهايى مى دهد، از قبيل رياضت و خلوت و چله نشينى كه پس از آن چشم دل به عالم غيب روشن مى شود.
== فهرست داستان‌ها ==
[[پرونده:قصه های شیخ اشراق.jpg|بندانگشتی|279x279پیکسل|قصه‌های شیخ اشراق به تصحیح جعفر مدرس صادقی]]
'''''آواز پر جبرئیل:''''' این رساله از آثار رمزی ـ تمثیلی سهروردی است. موضوع اصلی رساله رمزی آواز پر جبرئیل سفر نفس است از جهان بی جان عالم زیرین تا اقلیم «ناکجا آباد». گفتگویی که به دنبال پرسشها آمده، عناصر اساسی تعالیم اشراقی و آداب ورود به طریقت را روشن کرده که برای درک اسرار قرآنی لازم است، و درباره شروط سیروسلوک و کسب معرفت سخن گفته و طرح‌هایی از انسان‌شناسی عرفانی را براساس دو بال جبرئیل ترسیم کرده است. منظور از آواز، فیوضات عقل فعال به نفوس ناطقه انسانی است. عقل فعال را دو پر است یکی به سوی عالم خاکی که فیض می‌دهد و دیگری به سوی دیگر عقول مجرد که از آنها فیض می‌ستاند.


'''''مونس العشاق يا فى حقيقة العشق.''''' چنان كه از عنوان اين رساله بر مى آيد، موضوع آن عشق است. سهروردى در اين رساله به زبان خاص عرفانى و با توجه ويژه به آيات قرآن و اشعارى بديع درباره عشق سخن گفته است. به گفته پورنامداريان (۱۳۹۰ش، ص ۵۱)، در رساله ''مونس العشاق'' واقعه اى كه در آسمان و در وراى تاريخ رخ داده است، در عالم ما حضور پيدا مى كند و سرگذشتى زمينى مى شود. در پايان اين رساله، راز عشق الهى كه بنابر حكايت، مبدأ ايجاد هستى است از نظرگاهى بديع شرح و تفسير شده و همراه با تأويلهايى از آيات قرآنى تأييد و اثبات شده است.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref>
'''''عقل سرخ:''''' این اثر از رمزی‌ترین و معتبرترین رسائل تمثیلی شیخ اشراق است. او در این رساله از زبان پرندگان ماجرای معراج انسان از جهان جان را ترسیم کرده و از انگاره پرنده به مثابه نماد روح و نفس ناطقه انسانی استفاده کرده است. او افزون بر آموزه‌های برگرفته از روایات اسلامی، از اساطیر ''شاهنامه'' و برخی نمادها بهره گرفته که در اوستا و ''بُندَهِشن'' به کار رفته است. تجربه عرفانی مطرح شده در این داستان با آنچه در رساله ''حیّ‌بن یقظان'' ابن سینا آمده، هماهنگ و متأثر از آن است.


'''قصه مرغان:'''
'''''روزی با جماعت صوفیان:''''' این رساله درواقع چندان جنبه داستانی و رمزآمیز ندارد و بیان سؤال و جواب‌های جماعتی از صوفیان در یک خانقاه، با استفاده از تمثیلهای ملموس و آشناست. شیخی که تمثیلها را برای سائل بیان می‌کند، خود آنها را توضیح می‌دهد؛ سپس برای دست یافتن به اسرار آسمان‌ها دستورهایی می‌دهد، از قبیل ریاضت و خلوت و چله‌نشینی که پس از آن چشم دل به عالم غیب روشن می‌شود.


...
'''''مونس العشاق یا فی حقیقة العشق:''''' چنان‌که از عنوان این رساله بر می‌آید، موضوع آن عشق است. سهروردی در این رساله به زبان خاص عرفانی و با توجه ویژه به آیات قرآن و اشعاری بدیع درباره عشق سخن گفته است.گفته شده در رساله ''مونس العشاق'' واقعه‌ای که در آسمان و در ورای تاریخ رخ داده است، در عالم ما حضور پیدا می‌کند و سرگذشتی زمینی می‌شود. در پایان این رساله، راز عشق الهی که بنابر حکایت، مبدأ ایجاد هستی است از نظرگاهی بدیع شرح و تفسیر شده و همراه با تأویلهایی از آیات قرآنی تأیید و اثبات شده است.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref>


'''فی حال طفولیت:'''
'''قصه مرغان:''' بیان هنرمندانه سیر و سلوک معنوی به شیوه‌ای رمز آمیز.<ref>سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۸.</ref>


...
'''فی حال طفولیت:''' در این رساله – برخلاف سایر رسالات سهروردی- جنبه های تعلیمی و تمثیلی داستان از جنبه های رمزی آن بیشتر است و احتمالاً شیخ این رساله را برای مبتدیان سیر و سلوک نگاشته است.<ref>بهنام‌فر، محمد، «تحلیل داستان و بیان رمزها و تمثیلات فی حاله الطفولیه»، پژوهشنامه ادب غنایی، شماره ۱، سال اول، ۱۳۸۲ش، ص۵۱.</ref>


'''لغت موران:'''
'''لغت موران:''' از رساله های رمزی ـ عرفانی سهروردی است مشتمل بر دوازده فصل در قالب حکایتهای کوتاه مستقل از هم در باب شیوه سلوک و رهایی از تعلقات مادی و شرط رسیدن به مقام درک حقایق و باطن امور و بازگشت به مبدأ و موطن اصلی. سهروردی این رساله را به درخواست یکی از دوستان خود نوشته است، مشروط بر اینکه آن را از نااهل دریغ کند.<ref>برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.</ref>


...
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = عرفان و تصوف
  | شاخه اصلی = عرفان و تصوف
| شاخه فرعی۱ =  
| شاخه فرعی۱ =
| شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =

نسخهٔ ‏۲۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۸

سؤال

داستان‌های فارسی سهروردی را معرفی کنید

داستان‌های فارسی سهروردی پیچیده‌ترین مباحث فلسفی و عرفانی را با زبانی ساده و بدون تکلف بیان کرده است. سهروردی سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به‌شمار می‌روند: آواز پر جبرئیل، عقل سرخ، روزی با جماعت صوفیان، مونس العشاق یا فی حقیقة العشق، قصه مرغان، فی حال طفولیت و لغت موران عناوین این داستان‌ها است.

نظام کلی حکمت اشراق سهروردی که در حکمة الاشراق به عالی‌ترین صورت خود متجلی است، در این رسائل نیز به چشم می‌خورد. سهروردی در رسائل فارسی ابداعی خویش زبان رمز و تمثیل را به نحوی آشکار به کار برده و حاصل تجربه‌های ذوقی و عرفانی خود را با زبان رمز و تمثیل بیان کرده است. حکایت‌های تمثیلی در این رسائل، جدا از مفاهیم فلسفی سرشار، نشان دهنده نیروی تخیل شگفت‌انگیز سهروردی و دارای ارزش بسیار والای ادبی اند. ظهور رساله‌های داستانی شیخ اشراق را یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی دانسته‌اند.

زندگی‌نامه

شهاب‌الدین یحیای سهروردی مشهور به شیخ اشراق و شیخ شهید[۱] در سال ۵۴۹ق در دهکده سهرورد زنجان به دنیا آمد و در سال ۵۸۷ق در زندان و در سن ۳۸ سالگی از دنیا رفت.[۲] سهروردی با وجود کمی عمر حدود پنجاه کتاب به فارسی و عربی نوشته است.[۳] مهم‌ترین و معروف‌ترین کتابش حکمت اشراق است که در تشریح و تبیین فلسفه خود نوشته است.[۴]

معرفی رساله‌های داستانی

سهروردی سیزده رساله به فارسی دارد که هفت رساله آن اثری داستانی به‌شمار می‌روند. حکمت اشراق در این رساله‌های کوتاه زیبنده‌ترین قالب ادبی خود را برای اولین بار و آخرین بار یافته است. و پیچیده‌ترین مباحث فلسفی و عرفانی با زبانی ساده و بدون تکلف بیان شده‌اند.[۵] نظام کلی حکمت اشراق سهروردی که در حکمة الاشراق به عالی‌ترین صورت خود متجلی است، در این رسائل نیز به چشم می‌خورد. این رسائل به قصد تعلیم مبادی حکمت اشراق به مریدان نگاشته نشده، بلکه سهروردی آنچه در حکمة الاشراق تعلیم داده، در این آثار به تصویر کشیده است.[۶]

از جمله مبادی و تعلیمات حکمت اشراق، کیفیت سلوک و ریاضت مرید برای وصول به مقام مشاهده انوار قاهر یعنی دیدار با فرشته ـ عقلها و کسب معرفت حضوری و بی واسطه از آنهاست. در واقع، در این رسائل نمونه‌هایی از دیدار با فرشته را آن گونه که به صورت تجربه‌های عملی برای خود سهروردی واقع شده، همچون شاهدی برای تأیید صحت نظریات وی در کتاب حکمة الاشراق تصویر شده است.[۷]

سهروردی در رسائل فارسی ابداعی خویش زبان رمز و تمثیل را به نحوی آشکار به کار برده و حاصل تجربه‌های ذوقی و عرفانی خود را با زبان رمز و تمثیل بیان کرده است. قهرمان یا قهرمانان اصلی داستانهای رمزی و مثالی این رسائل، جز در عقل سرخ، چهره انسانی دارند و به غیر از مونس العشاق بقیه داستانها، درست همانند رؤیا از زبان اول شخص یا همان قهرمان داستان نقل شده‌اند و این دلیلی است بر اینکه سهروردی واقعه شخصی و یافته‌ها و مشاهدات خود از عالمی فوق عالم حس را تصویر کرده و مخاطبش نفس خود اوست. در واقع، حوادث این داستانها در عالم مثال صورت وقوع یافته و به قلم درآمده است و هر رساله تجربه درونی یا حالتی را در عالم روحانی و معنوی بررسی کرده و سرگذشت شخصی سالک را در سطح جهانی فوق احساس که جهان حوادث نفس است، نشان داده است. حکایت‌های تمثیلی در این رسائل، جدا از مفاهیم فلسفی سرشار، نشان دهنده نیروی تخیل شگفت‌انگیز سهروردی و دارای ارزش بسیار والای ادبی اند.[۸] ظهور رساله‌های داستانی شیخ اشراق یک اتفاق استثنایی و بی نظیر در تاریخ ادبیات فارسی دانسته شده است.[۹]

فهرست داستان‌ها

قصه‌های شیخ اشراق به تصحیح جعفر مدرس صادقی

آواز پر جبرئیل: این رساله از آثار رمزی ـ تمثیلی سهروردی است. موضوع اصلی رساله رمزی آواز پر جبرئیل سفر نفس است از جهان بی جان عالم زیرین تا اقلیم «ناکجا آباد». گفتگویی که به دنبال پرسشها آمده، عناصر اساسی تعالیم اشراقی و آداب ورود به طریقت را روشن کرده که برای درک اسرار قرآنی لازم است، و درباره شروط سیروسلوک و کسب معرفت سخن گفته و طرح‌هایی از انسان‌شناسی عرفانی را براساس دو بال جبرئیل ترسیم کرده است. منظور از آواز، فیوضات عقل فعال به نفوس ناطقه انسانی است. عقل فعال را دو پر است یکی به سوی عالم خاکی که فیض می‌دهد و دیگری به سوی دیگر عقول مجرد که از آنها فیض می‌ستاند.

عقل سرخ: این اثر از رمزی‌ترین و معتبرترین رسائل تمثیلی شیخ اشراق است. او در این رساله از زبان پرندگان ماجرای معراج انسان از جهان جان را ترسیم کرده و از انگاره پرنده به مثابه نماد روح و نفس ناطقه انسانی استفاده کرده است. او افزون بر آموزه‌های برگرفته از روایات اسلامی، از اساطیر شاهنامه و برخی نمادها بهره گرفته که در اوستا و بُندَهِشن به کار رفته است. تجربه عرفانی مطرح شده در این داستان با آنچه در رساله حیّ‌بن یقظان ابن سینا آمده، هماهنگ و متأثر از آن است.

روزی با جماعت صوفیان: این رساله درواقع چندان جنبه داستانی و رمزآمیز ندارد و بیان سؤال و جواب‌های جماعتی از صوفیان در یک خانقاه، با استفاده از تمثیلهای ملموس و آشناست. شیخی که تمثیلها را برای سائل بیان می‌کند، خود آنها را توضیح می‌دهد؛ سپس برای دست یافتن به اسرار آسمان‌ها دستورهایی می‌دهد، از قبیل ریاضت و خلوت و چله‌نشینی که پس از آن چشم دل به عالم غیب روشن می‌شود.

مونس العشاق یا فی حقیقة العشق: چنان‌که از عنوان این رساله بر می‌آید، موضوع آن عشق است. سهروردی در این رساله به زبان خاص عرفانی و با توجه ویژه به آیات قرآن و اشعاری بدیع درباره عشق سخن گفته است.گفته شده در رساله مونس العشاق واقعه‌ای که در آسمان و در ورای تاریخ رخ داده است، در عالم ما حضور پیدا می‌کند و سرگذشتی زمینی می‌شود. در پایان این رساله، راز عشق الهی که بنابر حکایت، مبدأ ایجاد هستی است از نظرگاهی بدیع شرح و تفسیر شده و همراه با تأویلهایی از آیات قرآنی تأیید و اثبات شده است.[۱۰]

قصه مرغان: بیان هنرمندانه سیر و سلوک معنوی به شیوه‌ای رمز آمیز.[۱۱]

فی حال طفولیت: در این رساله – برخلاف سایر رسالات سهروردی- جنبه های تعلیمی و تمثیلی داستان از جنبه های رمزی آن بیشتر است و احتمالاً شیخ این رساله را برای مبتدیان سیر و سلوک نگاشته است.[۱۲]

لغت موران: از رساله های رمزی ـ عرفانی سهروردی است مشتمل بر دوازده فصل در قالب حکایتهای کوتاه مستقل از هم در باب شیوه سلوک و رهایی از تعلقات مادی و شرط رسیدن به مقام درک حقایق و باطن امور و بازگشت به مبدأ و موطن اصلی. سهروردی این رساله را به درخواست یکی از دوستان خود نوشته است، مشروط بر اینکه آن را از نااهل دریغ کند.[۱۳]

منابع

  1. سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش. ص۱۳.
  2. نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش. ص۶۶ و ۶۷.
  3. نصر، سیدحسن، سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۶ش. ص۶۸.
  4. سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش. ص۱۶.
  5. سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.
  6. برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.
  7. برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.
  8. برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.
  9. سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.
  10. برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.
  11. سهروردی، شهاب الدین، قصه‌های شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح: جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز، ۱۴۰۰ش، ص۱۸.
  12. بهنام‌فر، محمد، «تحلیل داستان و بیان رمزها و تمثیلات فی حاله الطفولیه»، پژوهشنامه ادب غنایی، شماره ۱، سال اول، ۱۳۸۲ش، ص۵۱.
  13. برخواه، انسیه، «رسائل فارسی سهروردی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ذیل مدخل.