خواندن قرآن بدون فهم معانی آن

سؤال

وقتي ما معاني کلمات قرآن را نمي دانيم آيا خواندن آن فايده‌اي دارد؟

بهر‌وری از قرآن چهار مرحله جداگانه دارد و هر کدام پاداش و اثر معنوی خاص خود را خواهد داشت: یک) نگاه کردن به قرآن؛ دو) خواندن قرآن؛ سه) تدبر در معاني قرآن؛ چهار) عمل به قرآن.

هر کسی به فراخور توان خود از قرآن بهره می‌برد. کسی که توان روخوانی قرآن را ندارد، با نگاه کردن به قرآن پاداش نگاه کردن را می‌برد. کسی که می‌تواند قرآن را بخواند، پاداش نگاه کردن و تلاوت را دارد. کسی که تدبر و عمل دارد، پاداش هر چهار مرحله را دارد.

کسانی که معانی قرآن را نمی‌دانند با خواندن قرآن دو پاداش نگاه و تلاوت را می‌برند و با عمل به دستورات دینی هم، ثواب عمل به قرآن را خواهند داشت و تلاوت قرآن برای افرادی که توان درک معانی آن را ندارند، بی‌فایده نخواهد شد.

نگاه کردن به قرآن کريم

روايات اسلامي نگاه کردن به صفحات قرآن را عبادت دانسته است. حتی حافظ قرآن و قاری قرآن هم اگر به صفحات قرآن نگاه کند، پاداش می‌برد. اگر کسي سواد لازم براي خواندن قرآن هم نداشته باشد، مي‌تواند وضو گرفته و قرآن را باز کند و به نوشته‌هايش نگاه کند و پاداش الهی نصیبش شود.

• ابي ذر غفاري از رسول خدا(ص) نقل مي‌کند که فرمود: «وَ النَّظَرُ فِي الصَّحِيفَةِ يَعْنِي صَحِيفَةَ الْقُرْآنِ عِبَادَة؛ نگاه کردن در قرآن عبادت است.»

• امام زين العابدين(ع) فرمود: «وَ النَّظَرُ إِلَى الْمُصْحَفِ مِنْ غَيْرِ قِرَاءَةٍ عِبَادَة؛ نگاه کردن به قرآن بدون آن که بخواند، عبادت است.»

امام صادق(ع) به حافظ قرآن توصیه کرده است که به جای خواندن قرآن از حفظ، آن را از روی قرآن بخواند و نگاه کردن به خود قرآن را با فضیلت‌ترین عبادت دانسته است.

افرادی که توانایی روخوانی قرآن را ندارند، مي‌توانند با نگاه کردن به قرآن، از قرآن کريم بهره برند. نگاه کردن منحصر به اين افراد نيست و برای همه پاداش دارد.

خواندن قرآن کريم

دومين مرحله بهره‌وري از قرآن، خواندن قرآن است بدون اينکه به معاني آن توجه کند، امام صادق(ع) مي فرمايد: «مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَهُوَ غَنِيٌّ وَ لَا فَقْرَ بَعْدَهُ وَ إِلَّا مَا بِهِ غِنًى؛ کسي که قرآن بخواند ثروتي دارد که بعد از آن فقير نيست و کسي که قرآن نخواند چيزي ندارد.»

امام حسن(ع) نيز فرموده اند: کسي که قرآن بخواند پيش خداوند يک دعايش مستجاب مي شود، دعاي مربوط به دنيا و يا دعاي مربوط به آخرت.

روايات مي‌رساند خود خواندن قرآن پاداش دارد و اين يک مرحله بالاتر از مرحله اول يعني نگاه کردن به قرآن است. در اين روايات هيچ اشاره اي نشده است که اگر کسي معاني قرآن را درک نکند، آن را نخواند.

تدبر در معاني قرآن

تدبر يعني ژرف انديشي و عاقبت انديشي و تدبر چهار بار در قرآن کريم آمده است که در سه آيه، قرآن کريم مخاطبين خود را به تدبر در اعماق و مقاصد پيام خويش دعوت کرده است که سياق اين آيات نوعي هشدار و توبيخ است که چرا عده اي در قرآن تدبر ندارند. در آيه چهارم، محتواي پر خير و برکت قرآن را بيان مي کند تا بواسطه تدبر در آن از برکات عظيم آن بهره مند گردند خداوند در اين باره هدف اصلي نزول قرآن را تدبر و درس عبرت گرفتن مي داند:

کتابي مبارک به تو نازل کرده ايم تا در آيات آن تدبر کنند و صاحبان انديشه از آن درس بگيرند.

اين مرحله هر چند نسبت به دو مرحله قبل از اهميت ويژه اي بر خوردار است اما به هيچ وجه آن دو را نفي نمي کند.

عمل به قرآن

مرحله نهايي در قرآن کريم عمل کردن به پيام ها و دستورات قرآني است و البته يادآور اين نکته ضروري است که عمل به قرآن منوط به اين نيست که حتما بايد همه بتوانند دستورات الهي را از قرآن بدست آورند، بلکه افراد بي سواد مي توانند با مراجعه به متخصصان دين يعني مراجع تقليد به دستورات الهي عمل کنند و اگر کسي طبق فتواي مرجع تقليدش حرکت کند قطعا از افرادي شمرده مي شود که در پيشگاه الهي به قرآن عمل نموده است. رسول گرامي اسلام(ص) مي فرمايند: کسي که قرآن را بخواند ولي عمل نکند، خداوند او را در روز قيامت کور محشور مي کند و کسي که قرآن را براي رضاي خدا و تفقه و آشنايي در دين بخواند خداوند براي او ثواب همه ملائکه، انبيا و رسولان را خواهد داد.

در اين گونه روايات عمل به قرآن ملاک است حال يا خود انسان داراي چنان مقام علمي است که انديشه کرده و دستورات اسلامي را از قرآن استخراج مي کند و يا اينکه با تقليد از مرجع تقليد به قرآن عمل مي کند. و حاصل سخن اينکه هر کسي بايد به اندازه توانش از قرآن بهره برد و نبايد به اين تصور که معاني را درک نمي کند از پاداش خواندن قرآن بي بهره ماند و نيز نبايد يک مسلمان بي سواد به تصور اين که نمي تواند قرآن بخواند از اجر و ثواب الهي در نگاه کردن به قرآن استفاده نکند و خداي متعال هر کسي را به اندازه توانش پاداش خواهد داد و بيش از تحمل او از او عمل نخواهد خواست و اين است که فرمود:

و اين که براي انسان بهره اي جز سعي و تلاش او نيست. و اين که او به زودي پاداش تلاش خود را خواهد ديد. سپس به او جزاي کافي داده خواهد شد.

و در جاي ديگر مي فرمايد:

خداوند هيچ کس را جز به اندازه توانائيش تکليف نمي کند. هر کاري را (انسان) انجام دهد براي خود انجام داده و هر بدي کند به زيان خود کرده است...

بنابراين توان کسي که معاني را درک نمي کند، فقط خواندن است و خداوند نيز از او همين خواندن را خواهد خواست و اگر نخواند مورد مؤاخذه قرار مي گيرد.

قرآن غذاي روح است و فکر و سفره‌اي است گسترده و متنوع، متناسب با گستردگي و تنوع نياز انسان، پس تناول اين غذا که در تلاوت، تدبر و عمل است بر همه جسم ها ضرورت دارد که روح را پرورش دهد و براي بهره بردن از اين غذاي بي نقص مراحلي وجود دارد که هر کس به اندازه توان خود از اين سفره بهره مي برد. نه تنها خواندن قرآن بلکه نگاه کردن به نوشته‌هاي آن نيز پاداش دارد.