اسلام و جنگ

سؤال

اسلام به‌صورت کلی چه نگاهی به مسئله جنگ دارد؟

درگاه‌ها

آموزه‌های اسلامی، خوب یا بد بودن جنگ را امری نسبی دانسته‌اند که براساس شرایط زمان و مکان تغییر کند. البته اسلام بر اصل اعتقاد به جهاد تأکید داشته که هدف از آن، جلوگیری از فساد، تباهی و سیطره یافتن کفر و شرک است. همچنین صلح نیز در ادبیات دینی اسلام، نقش پررنگ و موثری را دارا است.

براساس دین اسلام، اگر دشمن، حاضر به همزیستی شرافتمندانه نباشد و بخواهد شرافت انسانی را پایمال کند، اسلام طرفدار جنگ است. اما در مقابل فرد یا گروهی که به‌صورت مسالمت‌آمیز در حال زندگی هستند و ضرری را متوجه اسلام و مسلمانان نکرده باشند، اسلام خواهان صلح است.

فضائل بسیاری برای جهاد برشمرده شده است، در روایات مختلف، جهاد را دری از درهای بهشت، وسیله تقرب به خداوند، شریف‌ترین اعمال و ستون دین دانسته‌اند.

جهاد در اسلام، اقسامی دارد که بیشتر آن‌ها مشروط به اجازه امام معصوم یا جانشین او است. جهاد با اهل‌بغی، در واقع، جنگ داخلی علیه مسلمانانی است که علیه حکومت قیام کنند. جهاد دفاعی از دیگر اقسام جهاد است. مسلمانان مکلف هستند با هر فرد یا گروهی که اندیشهٔ تجاوز به مسلمانان یا سرزمین‌های اسلامی را دارد، در حد توان بجنگند و تسلیم نشوند. این نوع جنگ، «دفاع» یا «جهاد دفاعی» نام دارد.

کلیات

همچنین ببینید: فهرست آیات مربوط به جهاد

براساس آموزه‌های اسلامی، جنگ، مطلقاً بد یا مطلقاً خوب نیست. در اسلام، اعتقاد به جنگ و جهاد وجود دارد و هدف از آن، جلوگیری از فساد، تباهی و سیطره یافتن کفر و شرک است.

جنگ و جهاد از منظر اسلام به منظور اهداف الهی و انسانی انجام می‌شود و شرط اصلی آن «فی سبیل الله؛ در راه خدا» بودن است. قرآن در موارد بسیاری، جهاد را با قید «فی سبیل الله» ذکر می‌کند قرآن، جنگجویان را براساس اهدافشان، در دو گروه، قرار می‌دهد:

• الَّذِینَ آمَنُواْ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ؛ کسانی که ایمان آورده‌اند در راه خدا می‌جنگند.
• وَ الَّذِینَ کفَرُواْ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ؛ و کسانی که کافر شدند در راه طاغوت می‌جنگند.

محققان معتقدند، دین اسلام، در زمینه جنگ و دفاع، آموز‌ه‌های خاص خود را دارد. در این نظام، مؤلفه‌هایی مانند ماهیت، اهداف، شرایط، قوانین و مقررات جنگ و صلح، وظایف و ویژگی‌های فرماندهان و نیروها و ... وجود دارد.

شهید مطهری، از متفکران مسلمان معتقد است، اسلام این افتخار را دارد که قانون «جهاد» دارد. او اسلام را دینی می‌داند که وظیفه و تعهدش، تشکیل یک جامعه، و رسالتش، اصلاح جهان است. به باور او، چنین دینی نمی‌تواند بی‌تفاوت بوده و قانون جهاد را رها کرده باشد؛ همان‌گونه که یک دولت نمی‌تواند بدون ارتش باشد.

لزوم اعتقاد به صلح و جنگ

اسلام، با قتل مخالف است و اجازه نمی‌دهد، هر فردی بر روی دیگری اسلحه کشیده و او را به قتل برساند. با این حال اسلام همواره و در هر شرایطی، طرفدار صلح نیست. اسلام، هم طرفدار صلح است و هم طرفدار جنگ؛ اگر دشمن، حاضر به همزیستی شرافتمندانه نباشد و بخواهد به‌گونه‌ای شرافت انسانی را پایمال کند، اسلام طرفدار جنگ است. اما در مقابل فرد یا گروهی که به‌صورت مسالمت‌آمیز در حال زندگی هستند و ضرری را متوجه اسلام و مسلمانان نکرده‌اند، اسلام خواهان صلح است.

محققان معتقدند صلح، اگرچه ظاهری زیباتر از جنگ دارد، اما گاه شرایط محیطی و جغرافیایی، اقتضاء تصمیماتی سخت، از جمله جنگ است.

خداوند در قرآن می‌گوید که اگر خدا شر بعضی از مردم را به بعضی دیگر دفع نکند، همانا صومعه‌ها و دیرها و مساجدی که در آن نماز و ذکر خدا بسیار می‌شود، همه ویران می‌شد.

فضیلت جهاد

اسلام، همواره یاران خویش را به جهاد در راه خدا، ترغیب و سفارش کرده و فضائلی برای آن برشمرده است.

دری، از درهای بهشت

از پیامبر اسلام نقل شده که برای بهشت دری است که آن را در مجاهدین می‌گویند. امام علی(ع)، نیز جهاد را دری از درهای بهشت می‌دانست: «جهاد دری از درهای بهشت است که خداوند، آن را برای دوستان مخصوص خود، گشوده است. جهاد، لباس تقوی، زره محکم و سپر مطمئن خداوند است».

امام در این خطبه، اشاره می‌کند که مسیر مجاهد، به بهشت منتهی می‌شود و جهاد را، یک راه و در اختصاصی، برای برگزیدگان خداوند می‌داند که از آن می‌توانند وارد بهشت شوند. امام علت این اعتقاد را چنین می‌داند که جهاد، سختی‌ها و مصائب زیادی دارد که تنها، از خودگذشتگان، جانبازان و کسانی که همه چیز را فدای تحقق اراده الهی کرده‌اند، می‌توانند این سختی‌ها را تحمل کنند و لیاقت ورود به بهشت را پیدا کنند.

امام علی(ع)، در گفتاری دیگر، بهای بهشت را، «جهاد» معرفی کرده است.

امام علی(ع):

«ای مردم، برای رویارویی با دشمن آمده شوید؛ چون جهاد با آن‌ها، راهی است برای نزدیکی به پروردگار و منزلت یافتن در نزد وی.»

وسیله تقرب به خداوند و ستون دین

از دیدگاه امام علی(ع)، جهاد وسیله تقرب و نزدیکی به خداوند و کسب منزلت در نزد خداوند است. امام در گفتار دیگری، جهاد را در کنار صبر، یقین و عدل، چهار رکن ایمان دانسته است.

شریف‌ترین اعمال

امام علی(ع) در حدیثی جهاد را شریف‌ترین اعمال بعد از اسلام آوردن دانسته که مایه استحکام دین بوده و اجر آن، بزرگ، همراه با عزت است.

اقسام جهاد

مقالهٔ اصلی: اقسام جهاد

جهاد در اسلام، اقسامی دارد که بیشتر آن‌ها مشروط به اجازه امام معصوم یا جانشین او است. جهاد گاه در مقابل دشمنان داخلی است؛ از جمله جهاد با اهل‌بغی و منافقان و گاه در مقابل دشمن خارجی است که جهاد با مشرکان و کافران را از این موارد دانسته‌اند.

اهل بغی» کسانی را گویند که علیه حکومت قیام کرده باشند. جهاد با اهل‌بغی، در واقع، جنگ داخلی علیه مسلمانانی است که علیه حکومت قیام کنند.

جهاد رهایی‌بخش، یا به تعبیر دیگر «جنگ امدادی»، دفاع از کسانی است که مورد ظلم و تجاوز دیگران قرار گرفته‌اند. این جهاد برای رهایی مؤمنان ناتوان و دربند است.

جهاد دفاعی از دیگر اقسام جهاد است. مسلمانان مکلف هستند با هر فرد یا گروهی که اندیشهٔ تجاوز به مسلمانان یا سرزمین‌های اسلامی را دارد، در حد توان بجنگند و تسلیم نشوند. این نوع جنگ، «دفاع» یا «جهاد دفاعی» نام دارد. جهاد دفاعی، نیازی به اذن امام ندارد.

پیوند به بیرون

این مدخل برگرفته شده از کتاب «سیره نظامی امیرالمؤمنین» نوشته «یدالله حاجی‌زاده» قم مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، ۱۳۹۲ش.