اقتدا به محمد(ص) (کتاب)

سؤال

کتاب اقتدا به محمد از کیست و چه محتوایی دارد؟

اقتدا به محمد(ص)
اطلاعات کتاب
نویسنده	کارل ارنست
موضوع	اسلام

درگاه‌ها

اقتدا به محمد، برگزیده بخش ترجمه سیزدهمین دوره کتاب سال حوزه است. این اثر را کارل ارنست نوشته و قاسم کاکایی ترجمه کرده است.

نویسنده کتاب هدف اصلی این اثر را، آشکار ساختن چهرهٔ انسانی اسلام می‌داند که می‌خواهد فهمی غیر بنیادگرایانه از اسلام ارائه دهد. کتاب اقتدا به محمد(ص)، در کشورهای مختلف اسلامی بسیار مورد توجه قرار گرفته و در کشورهای مصر، ترکیه، مالزی و اندونزی جوایز ارزنده‌ای را برای مؤلف به ارمغان آورده است.

کارل ارنست استاد برجستهٔ مطالعات دینی در دانشگاه کارولینای شمالی آمریکا است. قاسم کاکایی روحانی شیعه، استاد فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز است که آثاری در موضوع عرفان و کلام اسلامی دارد.

نویسنده

پروفسور کارل ارنست استاد برجستهٔ مطالعات دینی در دانشگاه کارولینای شمالی آمریکا واقع در شهر چپل هیل (Chapel Hill) است. وی مطالعات فراوانی نسبت به اسلام داشته و به بسیاری از کشورهای اسلامی سفر کرده و هم‌اکنون در زمینهٔ مطالعات تاریخی در مورد اسلام یکی از شخصیت‌های مطرح بین‌المللی است. وی مدتی شاگرد آن ماری شیمل بوده و کتاب یاد شده را نیز به شیمل تقدیم کرده است. پروفسور ارنست به عرفان اسلامی بسیار علاقه‌مند است و در مورد شیخ روزبهان تحقیقات فراوانی دارد و دو کتاب در مورد روزبهان نگاشته است که سال ۱۳۸۷ به خاطر این تألیفات جایزهٔ جشنواره فارابی را به خود اختصاص داد.

مترجم

قاسم کاکایی، روحانی شیعه، متولد ۱۳۳۶، استاد فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز است. وی از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۲ در حوزه علمیه شیراز و حوزه علمیه قم درس خواند و به درجه اجتهاد نایل شد. او همچنین دارای دکترای فلسفه و حکمت از دانشگاه تربیت مدرس است. عرفان اسلامی، عرفان تطبیقی، فلسفه و کلام اسلامی و کلام تطبیقی از علایق پژوهشی اوست.

معرفی

کتاب اقتدا به محمد(ص)، در کشورهای مختلف اسلامی بسیار مورد توجه قرار گرفته و در کشورهای مصر، ترکیه، مالزی و اندونزی جوایز ارزنده‌ای را برای مؤلف به ارمغان آورده است. در کشورهای عربستان و پاکستان نیز قرار بود از این کتاب تقدیر شود ولی به علت پررنگ بودن اسلام شیعی در این کتاب و نیز انتقاداتی که از وهابیت کرده است، مورد خشم وهابیان قرار گرفت و از تقدیر خودداری شد. مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و دانشگاه شیراز، به طور مشترک، جایزه‌ای را برای نگاشتن این کتاب به نویسنده تقدیم کردند.

نگاشتن این کتاب در آمریکا قبل از سال ۲۰۰۱ آغاز شده بود ولی پس از آن که نگارش آن به اتمام رسید، واقعهٔ ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ رخ داده بود؛ بنابراین، آن ناشری که طرف قرارداد چاپ این کتاب بود از چاپ آن امتناع ورزید. چند ناشر دیگر نیز بدان روی خوش نشان ندادند. سرانجام دانشگاه کارولینای شمالی چاپ آن را متقبل شد. مترجم در سال ۲۰۰۳ در آمریکا و در دانشگاه کارولینای شمالی با این کتاب آشنا شد و آن، زمانی بود که این کتاب متن درسی یکی از دروس عمومی این دانشگاه را به خود اختصاص داده و جنجال‌هایی را نیز از جانب اولیای دانشجویان علیه این دانشگاه برانگیخته بود.

از این کتاب ترجمه دیگری توسط حسن نورائی بیدخت انجام شده است که توسط انتشارات ... به چاپ رسیده است.

انگیزه نگارش

کارل ارنست مولف کتاب اقتدا به محمد، درباره انگیزه نگارش این کتاب گفته است: «کتاب حاضر بدان منظور نگاشته شده است تا جایگزین کاملاً متفاوتی باشد برای کتاب‌هایی که در مورد اسلام شایع و رایج شده است. آنچه در اینجا (غرب) ارائه می‌شود دیدگاهی جانبدارانه و در عین حال مدلل و تحلیلی است در مورد سنت دینی اسلام و مسایلی که اخیراً مسلمانان با آن مواجهند. من از برداشت‌های متعارف به شدت فاصله می‌گیرم تا فهمی غیر بنیادگرایانه از اسلام ارائه دهم».

وی درباره خطیر بودن هدف انسانی این کتاب می‌گوید: «کاری که امروز متخصصان مطالعات اسلامی در تحقیقات خود به عهده دارند بسیار عظیم است. از یک سو در بیشتر اروپا و آمریکا یک نوع جهل بلکه بدبینی نسبت به اسلام وجود دارد که با فاجعهٔ اخیر (۱۱ سپتامبر) به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است. از سوی دیگر در کشورهای اسلامی افراط گرایانی وجود دارند که سعی کرده‌اند اعمال هولناک کشتار جمعی را به نام اسلام توجیه کنند. آن که در میان این مواجهه پایمال می‌شود صدها میلیون مسلمانی هستند که در جهان امروز به سر می‌برند که نه در فهرست اردوگاه تمدن غرب قرار می‌گیرند و نه در بینش خشونت‌آمیز و افراطی امثال بن لادن سهیم‌اند. در میان ما آنان که متن قرآن، آثار شعرای بزرگ اسلام و تاریخ تمدن اسلامی را مطالعه کرده‌اند عمیقاً انحراف و فساد نمادها و ظواهری که این افراطیان جدید از خود بروز می‌دهند، احساس می‌کنند…. هدف اصلی این کتاب آشکار ساختن چهرهٔ انسانی اسلام است و این کار با زدودن حجاب‌های جهلی میسر است که قرن‌ها در اذهان اروپاییان و آمریکاییان بر این موضوع سایه افکنده است».

مقدمه نویسنده بر ترجمه فارسی

پروفسور کارل ارنست در مقدمه‌ای که بر ترجمهٔ فارسی این کتاب نگاشته است می‌نویسد:

«برای من باعث افتخار است که بر ترجمهٔ فارسی این کتاب، برای خوانندگان جدید آن، مقدمه‌ای بنگارم. کتاب اقتدا به محمد(ص) در اصل برای مخاطبان غیرمسلمان آمریکایی و اروپایی نگاشته شده بود و به خوبی در میان آنان مورد استقبال قرار گرفت. با این همه، من در آغاز انتظار نداشتم که این کتاب توجه مسلمانان را نیز جلب کند. ولی با کمی دقت، برانگیخته شدن کنجکاوی محافل اسلامی به چنین کتابی معقول به نظر می‌آید. دههٔ گذشته مجموعه حوادث اسفناکی ــ از جمله حمله به اهداف آمریکایی در سپتامبر ۲۰۰۱ و متعاقب آن تجاوز آمریکا به افغانستان و عراق ــ را به خود دید که مسلماً بر محور نحوهٔ نگرش آمریکاییان به مسلمانان سراسر عالم دور می‌زند. مسلمانان نیز نگران قضاوت منفی شهروندان آمریکا دربارهٔ خویش‌اند. من بارها شدت این نگرانی را احساس کرده و در کشورهای مختلف اسلامی دربارهٔ آن سخن گفته‌ام. این را نیز به خوبی احساس کرده‌ام که محققان آمریکایی‌ای چون من، مسئولیت ارائهٔ تصویری منصفانه از اسلام به خوانندگان عام در آمریکا و خارج آن را به عهده دارند. به هرحال، برای من مایهٔ افتخار است که این کتاب جوایز متعددی را از نهادهای فرهنگی و دانشگاهی در مصر، ترکیه و ایران به خود اختصاص داده و به چندین زبان از جمله عربی، ترکی، آلمانی و کره‌ای ترجمه شده است. ولی ترجمهٔ فارسی این کتاب برای من جایگاه خاصی دارد. جای بسی خوشوقتی است که محقق برجستهٔ ایرانی، دکتر قاسم کاکایی عهده‌دار این ترجمه شده است. وی شخصیتی شاخص در مطالعات فلسفی و عرفانی و نیز از پیشگامان مطالعات عرفان تطبیقی در ایران است. دانش عمیق او در این حوزه‌ها و تسلطش بر زبان بین‌المللی پژوهش، در ترجمهٔ این کتاب به فارسی، به وی جایگاهی انحصاری می‌بخشد. از تلاش‌ها و لطف و دوستی او بی‌نهایت سپاسگزارم. به علاوه، ترجمهٔ فارسی این کتاب، پاسخی شگرف است به پیوند دیرین من با فرهنگ ایرانی که سال‌ها در آن غور کرده‌ام. امید آن دارم که ترجمهٔ فارسی این کتاب به پیشرفت امر گفت‌وگوی فرهنگی بین مسلمانان و غیرمسلمانان، که این روزها بسیار ضروری است، کمک رساند.»

محتوا

این کتاب در یک مقدمه و شش فصل تنظیم شده است:

• فصل اول تحت عنوان «اسلام در چشم غربیان»، ابتدا نگاهی اجمالی به اسلام دارد سپس به تفصیل و به لحاظ تاریحی دیدگاه‌های اسلام ستیزانهٔ غرب را از قرون وسطی تا عصر حاضر بررسی می‌کند. جنگ‌های صلیبی، مسألهٔ استعمار و غرض‌ورزی‌های مستشرقان از جمله موضوعات این فصلند.

• فصل دوم تحت عنوان «رویکرد به اسلام در قالب دین»، به تاریخچهٔ واژهٔ «دین» (religion) و تطور معنای آن از صدر مسیحیت تا اوایل عصر استعمار می‌پردازد. و بر آن است تا به سوء فهم‌های ناشی از آمیخته شدن اسلام با مسایل قومی و نژادی خاتمه دهد.

• فصل سوم به «منابع قدسی اسلام» یعنی به قرآن و سنت اختصاص دارد. این فصل با زندگی پیامبر اسلام(ص) آغاز می‌شود و با نگاهی اجمالی به قرآن، ساختار و محتویات آن ادامه می‌یابد. این فصل بر نقش محوری پیامبر اسلام(ص) به عنوان «رحمه للعالمین» در معارف اسلامی تأکید می‌ورزد. در این‌جا برداشت پروفسور ارنست از اسلام، با مطرح ساختن مسألهٔ ولایت، به دیدگاه‌های شیعی نزدیک می‌شود. در همین فصل است که وی به مواضع خصمانه علیه قرآن، و به خصوص به آخرین آن‌ها کتاب آیات شیطانی سلمان رشدی، پرداخته، به آن‌ها پاسخ می‌دهد.

• فصل چهارم تحت عنوان «اخلاق و زندگی این جهانی» به جنبه‌های عملی آموزه‌های اسلام از جمله اخلاق و فقه می‌پردازد. منابع تفکر اخلاقی جهان اسلام و ربط و نسبت آن‌ها با فلسفه و آموزه‌های یونانی و نیز اندیشه‌های ناب قرآن و سنت در این فصل مورد بحث قرار می‌گیرد. از جنبهٔ فقهی نیز مسایل چالش‌برانگیزی چون حکومت اسلامی، اسلام و لیبرالیسم، مسایل مربوط به جنسیت و حقوق زن، مسألهٔ حجاب و نیز رابطهٔ اسلام و علم، موضوعات دیگر این فصل را تشکیل می‌دهد.

• فصل پنجم تحت عنوان «معنویت و عرفان عملی» به ابعاد عرفانی و معنوی اسلام می‌پردازد و ائمه شیعه(ع) و مشایخ صوفیه را به عنوان رهبران و سرچشمه‌های معنویت و عرفان در دو سنت تشیع و تصوف بررسی می‌کند. مباحثی چون مخالفت وهابیان با مفهوم ولایت در این فصل مورد بررسی قرار می‌گیرد. این فصل هم‌چنین به ماهیت هنر اسلامی می‌پردازد و مباحثی چون هنر قدسی، هنر سکولار با بن‌مایه‌های دینی، هنر اسلامی از دیدگاه مسلمانان و هنر اسلامی از دیدگاه غربیان را دربردارد.

• فصل ششم که خاتمه و نتیجه‌گیری است تحت عنوان «ایجاد تصویری جدید از اسلام در قرن بیست و یکم» نگاهی به مسألهٔ اسلام و مقتضیات زمان و نیز مسألهٔ سنت و تجدد دارد و بر آن است تا نشان دهد که چگونه «ایدئولوژی» و «تکنولوژی» دایماً طرز تلقی مسلمانان و غیر مسلمانان از اسلام را تغییر می‌دهد.