فقه و مصلحت (کتاب)

سؤال

کتاب فقه و مصلحت از کیست و چه محتوایی دارد؟

فقه و مصلحت
اطلاعات کتاب
نویسنده	ابوالقاسم علی‌دوست
موضوع	فقه
زبان	فارسی

درگاه‌ها

فقه و مصلحت (کتاب) اثر ابوالقاسم علیدوست (متولد ۱۳۴۰ش) است که اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۹ش شد.

نویسنده

ابوالقاسم علیدوست در سال ۱۳۴۰ش در شهرستان ابرکوه (از توابع استان یزد) متولد شد. در سال ۱۳۵۴ش وارد حوزه علمیه شیراز شد. در آن جا با آیت‌الله شهید دستغیب (ره) آشنا شد و در مدرسه ایمانیه شیراز با مدیریت شهید دستغیب دروس حوزوی را ادامه داد. در سال ۱۳۵۵ به شهر قم مهاجرت کرد. اغلب دروس رسائل، مکاسب و کفایه را نزد آیت‌الله ستوده فرا گرفت و برخی از آن را هم از آیات آقایان کریمی جهرمی، و صلواتی استفاده کرد. از سال ۶١ در دروس خارج شرکت کرد و ۲ سال درس اصول را به صورت خصوصی از آیت‌الله خاتم یزدی آموخت.

از اساتید ایشان حضرات آیات آقایان فاضل لنکرانی، میرزا جواد تبریزی، ناصر مکارم شیرازی و عمدتاً حضرت آیت الله وحید خراسانی بوده‌اند. فلسفه را با شرح منظومه ملا هادی سبزواری خدمت آیات آقایان گرامی و انصاری شیرازی و اسفار اربعه را نزد عالمانی چون آیات آقایان جوادی آملی، حسن زاده آملی، محمدی گیلانی، انصاری شیرازی و مصباح یزدی فرا گرفت.

علی‌دوست در سال ۷۱ - ۷۲ تدریس رسائل و مکاسب را در مدرسه حضرت آیت‌الله گلپایگانی آغاز کرد. تدریس خارج اصول را از سال ۱۳۷۵ و خارج فقه را از سال ۱۳۸۲، تدریس فلسفه فقه را در سال ۱۳۸۹ در مدرسه عالی خاتم‌الاوصیا (عج) آغاز نمود. رشته تخصصی علیدوست ادبیات عرب، اصول فقه، فقه، تفسیر و فلسفه فقه است.

فقه و عقل، فقه و عرف، فقه و مصلحت، فقه و حقوق قرار دادها، ادله عام قرآنی، فقه و حقوق قرار دادها، ادله عام روایی، فقه هنر، مصادیق فقه از آثار اوست.

معرفی

کتاب فقه و مصلحت در صدد است با نگاه تطبیقی، جایگاه و کارکردهای مصلحت و شیوه تشخیص آن را بر اساس مبانی و منابع فقه اهل بیت (ع) در نظام فقهی- حقوقی اسلام و با توجه به موضوعات و نیازهای نوپدید جست و جو کند.

این کتاب اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۹ش، و اثر برگزیده کتاب سال حوزه درسال ۱۳۸۹ش و اثر برگزیده هفمین دوره جشنواره علامه طباطبایی درسال ۱۳۹۰ش شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به چگونگی روی آوردن به بحث مصلحت در فقه افزود: سال 1360، هنگام تحصیل در درس خارج، در بحث مصلحت و قانون اهم و مهم این سوال برای من مطرح شد که چگونه می‌توان از مصلحت استفاده کرد بدون اینکه گرفتار آسیب‌های آن شد. حجت‌الاسلام و المسلمین علیدوست در ادامه گفت: نقش مهم مصلحت و نبود رویه‌ای ثابت، باعث شد که تحقیقات مفصلی در این زمینه انجام دهم که حاصل آن در کتاب «فقه و مصلحت» جمع‌آوری گردید.

او با اشاره به کتاب فقه و مصلحت خود به عنوان دومین اثر خود گفت: چه در کشف احکام و چه در تداوم احکام مشروع، مصلحت می تواند کارآمد باشد.

محتوا

این کتاب در سه بخش با ساختار زیر تدوین شده است:

بخش نخست به تفسیر واژه های محوری تحقیق و بیان کلیات و مبانی بحث می پردازد. تبعیت احکام شرع از مصالح و مفاسد موجود در متعلق یا تبعیت جعل احکام از مصلحت در اصل تشریع، امکان یا عدم امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع، بیان گستره شریعت، اجتهاد و فقه از مباحثی است که در این بخش مطرح شده است.

مباحث بخش دوم در دو فصل سامان یافته است. در فصل اول از جایگاه مصلحت در کشف حکم بحث می شود. موقعیت سندی مصلحت در مذاهب شریعت با استنباط حکم بخشی از مباحث این فصل است.

فصل دوم، از جایگاه مصلحت در تطبیق و اجرای احکام شرعی و فقهی مکشوف، شیوه و نهاد کشف، بحث و گفت و گو می کند.

بیان معیارها و مبانی فهم و کشف مصالح و سنجه های ترتیب، بررسی شئون شارع و مبینان معصوم شریعت، گفت و گو از افراد یا نهادهای متولّی تشخیص مصالح، بخشی از مباحث این فصل است.

بخش سوم، عهده دار بحث از پرسش ها و شبهه ها در یک فصل و آسیب های مطرح در اطراف فقه المصالح در فصل دیگر است. کشاکش مصلحت و قانون؛ چیستی، بنیان و گستره حکم حکومی؛ اصل تشریع و جایگاه نهادهای تشخیص مصلحت از موضوع هایی است که در فصل یکم از این بخش مورد گفت و گو قرار می گیرد.

جمود و اسباب آن؛ مصلحت گرایی افراطی و علل آن؛ نداشتن منطقی بسامان در کاربرد مصلحت؛ غفلت از مصالح بنیادین و بی توجهی نسبت به لوازم و مقارنات یک یا چند استصلاح از موضوع های مطرح در فصل دوم این بخش است.