راه‌های ترک غیبت

سؤال

چه گناهاني به زبان مربوط مي شوند؟در صورت امكان ، گناه غيبت و راه ترك آن را بفرماييد.

زبان بر خلاف حجم کوچکش، از نقش مهمي در طاعت و عصيان برخوردار است. چه وصلت ها که با جنبشش از هم گسسته و چه فرقت ها که با حرکتش به هم پيوسته است. چه خون ها که به موجبش بر زمين ريخته و چه جانها که با عنايتش سر به سلامت برده است.

زبان، گاهي گرفتار آفات و امراضي مي شود که از آن جمله مي توان به گناهان و آفات زير اشاره نمود: غيبت، دروغ، بهتان، تهمت، مراء، جدال، خصومت، لعن و نفرين، شماتت، فحش، فرو رفتن در باطل، استهزاء و سخريّه، سخن چيني، بيهوده گي، غنا، اهانت، طعن، افشاي سرّ، و... .

براي توضيح بيشتر اين موارد و ذکر موارد ديگر مي توانيد به منابعي که در پايان ذکر مي شود، مراجعه کنيد.

گناه غيبت در جامعه ما، بيشتر رواج دارد و روايات بسياري در مورد مذمت آن نقل شده است.

الف) حقيقت و معناي غيبت

حقيقت و معناي غيبت آن است كه چيزي درباره شخصي نزد مردم بگويي كه اگر به گوش او برسد، بدش بيايد و دل تنگ شود و به آن راضي نباشد.

و فرق نمي كند كه آن بدي در بدن او باشد، مانند اين كه بگويي فلان كس كور است، يا كر يا كوتاه قد يا بلند قد، يا سياه، يا مثل خرس، يا مثل ترياكي است.

و يا در نسَب او باشد مانند اينكه بگويي پدرش فاسق، خسيس، رفتگر، جبّار، رياكار و غيره است. يا در صفات و افعال او باشد مانند اين كه بگويي: فلاني بدخلق است، يا بخيل و لجوج است، يا رياست طلب و دزد است، يا پرخور و بي ملاحظه است.

و يا غيبت در چيزي باشد كه متعلق به او است، مانند اين كه بگويي: منزل او مانند ويرانه است، يا مانند ساختمان يهوديها است، يا كلاه او مثل شيطان است، يا لباس او مثل جهود است و غيره كه اگر بشنود بدش مي آيد و كراهت دارد.}}

قال رسول الله(ص) : أتدرون ما الغيبه؟ قالوا: الله و رسوله اعلم، قال: ذكرك اخاك بما يكرهه. قيل: يا رسول الله ارايت إن كان في اخر ما اقول؟ قال: اِن كان فيه ما تقول فقد اغتبته و إن لم يكن فيه فقد بهتّه؛ رسول خدا(ص) فرمود: آيا مي دانيد غيبت چيست؟ اصحاب عرض كردند: خداي تعالي و رسول او داناترند، حضرت فرمود: غيبت آن است كه ياد كني برادر يا خواهر مؤمن خود را به چيزي كه باعث كراهت خاطر او باشد، شخصي عرض كرد كه اي رسول خدا اگر آنچه درباره او مي گوييم در او موجود باشد باز غيبت است؟ حضرت فرمود: اگر آنچه در او موجود است بگويي او را غيبت كرده اي و اگر در او نباشد به او تهمت زده اي».

ب) آيات و اخبار وارده در حرمت و مذمت غيبت

حال كه حقيقت و معناي غيبت را شناختي، بدان كه بزرگ ترين مهلكات و بدترين گناهان است. و به اجماع جميع علماء و صريح قرآن كريم و احاديث معصومين(ع) حرمت آن ثابت شده است.

خداوند عزّت مي فرمايد: {{قرآن|وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ؛ «بايد غيبت نكند بعضي از شما بعضي ديگر را، آيا دوست مي دارد يكي از شما كه بخورد گوشت برادر خود را در حالتي كه مرده باشد؟! پس كراهت مي داريد شما آن امر را».

پيامبر گرامي اسلام فرمود: از جانب خداوند به موسي(ع) وحي شد كه: «هر غيبت كننده اي كه با توبه از دنيا برود آخر كسي است كه داخل بهشت خواهد شد. و هر غيبت كننده اي كه بدون توبه از دنيا برود، اول كسي است كه داخل جهنم مي شود.»

و همچنين امام صادق(ع) فرمودند: «غيبت بر هر مسلماني حرام است و حسنات انسان را نابود مي كند همان طور كه آتش هيزم را مي خورد».

ج) مراحل تصميم گيري براي ترك غيبت

۱. توجه به آثار و پيامدهاي غيبت: اولين مرحله براي ترك يك عادت، توجه به تمامي زواياي آن و آثار و پيامدهاي دنيوي و اخروي و فردي و اجتماعي آن مي باشد. وقتي انسان يقين كند كه غيبت از نظر شرعي حرام و جزو گناهان كبيره است و آثار رواني نامطلوبي بدنبال دارد، بهتر مي تواند براي ترك آن تصميم بگيرد. بنابراين شما بايد بيشتر در اين زمينه مطالعه كنيد و كتاب هاي اخلاقي و روان شناختي مربوط به آن را كه در پايان معرفي مي شود، بخوانيد. شناخت و آگاهي براي انسان بسيار مهم است. بسياري از گناهان ناشي از جهل و غفلت ما مي باشد.

۲. شناخت علل و زمينه هاي آن: نقطه ضعف هايي را كه در شما وجود دارد و باعث شده تا شما از ديگران غيبت نماييد شناسايي نموده و اصلاح كنيد.

۳. تقويت و ايجاد رفتارهاي جايگزين: بعد از شناخت علل و زمينه هاي غيبت و اعتقاد به جنبه هاي منفي آن، بايد سعي كنيد از مجالس غيبت دوري نموده و اگر عادت كرده ايد خود غيبت ديگران را نماييد، بجاي آن يك برنامه مفيد و مطلوب براي خود در نظر بگيريد. مثلاً سعي كنيد بعد از اين، كتاب مطالعه نماييد. يكي از علت هاي غيبت كردن اين است كه وقتي افراد دور هم جمع مي شوند و هيچ برنامه مفيد و سرگرم كننده اي ندارند، اوقات فراغت خود را با غيبت و گفتن از اين طرف و آن طرف سپري مي كنند. اگر يك برنامه مفيد براي خود در نظر بگيريد و لا اقل به ياد خدا باشيد و توجه داشته باشيد كه خداوند حاضر و ناظر هست، كم كم حالت خود كنترلي و خود مهارگري در شما ايجاد مي شود.

۴. يكي از راه هاي عملي براي ترك غيبت اين است كه انسان پيش از گفتن هر سخني، به مشروع يا نا مشروع بودن و سود و زيان هاي دنيوي و اخروي آن توجه كند. يعني قبل از اينکه حرفي بزنيم به عاقبت و تأثيرات آن سخن فکر کنيم.

۵. كمك خواستن از خداوند: يعني انسان هميشه و در همه اوقات از خدا درخواست كمك و ياري كند تا به رذايل اخلاقي چون غيبت دچار نشود. اميد است توجه به اين نكات و عملي نمودن راهكارهاي درمان غيبت، بتواند براي شما مفيد باشد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ مهدي فقيه ايماني، نقش زبان در سرنوشت انسان، نشر اسماعيليان، ۱۳۷۵.

۲ـ ابراهيم اميني، خود سازي، انتشارات شفق، ۱۳۷۲

۳ـ اخلاق الاهي، ج۴ـ۵، آفات زبان، آيت الله مجتبي تهراني، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.