مصباح الهدایة و مفتاح الكفایة: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۰: | ||
== مؤلف == | == مؤلف == | ||
عزالدین محمود کاشانی، از علما و عرفای برجسته قرن هشتم هجری، از علمای اهل | عزالدین محمود کاشانی، از علما و عرفای برجسته قرن هشتم هجری، از علمای [[اهل تسنن]]، در فروع مذهب، [[شافعی]] و در اصول عقاید [[اشعری]] است. او در ادبیات، فلسفه، عرفان، [[کلام]]، حدیث و [[فقه]] تبحر داشت. مصباح الهدایه مهمترین اثر اوست.<ref>رحمتی، حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۲.</ref> | ||
عزالدین محمود در طریقت مرید و شاگرد [[نورالدین عبدالصمد اصفهانی (نطنزی)]] از پیشکسوتان تصوف قرن هفتم است.<ref>استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش، ج۲، ص۱۳۳۵.</ref> | |||
== معرفی و جایگاه == | == معرفی و جایگاه == | ||
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة را یکی از آثار گران‌بهای نثر فارسی و ذخایر ادبی و غنائم ملّی ایرانیان می‌دانند | مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة را یکی از آثار گران‌بهای نثر فارسی و ذخایر ادبی و غنائم ملّی ایرانیان می‌دانند. این اثر در موضوع خود که عبارت از تصوّف و اخلاق باشد در میان آثار فارسی قرن هفتم به بعد ممتاز و منحصر بفرد است.<ref>عز الدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۲.</ref> | ||
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تلفیقی از شریعت و طریقت و نشانه جدایی‌ناپذیری آنهاست. در تمام این اثر، پیوستگی و ارتباط و وحدت میان لایه‌های شریعت و طریقت دیده می‌شود. کاشانی در این اثر، فقه و تصوف را در کنار هم قرار داده و آنچنان به هم آمیخته که تغایری بین آنها دیده نشوند. خواننده آن، گاه با اثری صوفیانه مواجه می‌شود که با آداب طریقت پرداخته و عقاید و رسوم [[خانقاه|خانقاه‌نشینان]] را به تصویر کشیده و گاه با کتابی فقهی و اخلاقی روبرو می‌شود که جزء به جزء احکام ظاهری شریعت را تشریح کرده و بر التزام عملی به آن اهتمام داشته است.<ref>رحمتی، حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۵.</ref> | |||
از جمله محاسن و مزایای این کتاب که آن را از دیگر مؤلّفات نوع خود ممتاز می‌سازد و بر اعتماد خواننده و اهمیّت کتاب می‌افزاید آنست که مؤلّفش عالمی محقّق بوده و از حکمت و کلام و حدیث و فقه و روایت اطّلاع کافی داشته و هیچ مطلبی را بدون مبنا و مدرک علمی و هیچ روایت و حکایتی را بدون مأخذ و سند معتبر در نوشته‌های خود به قلم نیاورده است.<ref>عز الدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۴.</ref> | |||
از | محمد استعلامی عرفان‌پژوه گفته است مصباح الهدایه تقریر و تدریس عوارف المعارف [[سهروردی]] یا ترجمه آزادی از آن و کتابی پرمایه و آموزنده است که در آن نظم ذهنی عزالدین محمود ساختار روشنی به کتاب داده است.<ref>استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش، ج۲، ص۱۳۳۶.</ref> | ||
=== ترجمه آزاد از عوارف المعارف سهرودی === | === ترجمه آزاد از عوارف المعارف سهرودی === | ||
افرادی همچون جامی در [[نفحات الانس]] و نایب الصدر در [[طرائق الحقائق]] که به بیان شرح حال عز الدین محمود کاشانی پرداخته‌اند یا مانند حاجی خلیفه در [[کشف الظنون]] که به معرفی کتاب مصباح الهدایة اهتمام داشته‌اند، این کتاب او را جزء ترجمه‌های فارسی عوارف المعارف معرفی نموده‌اند؛ در حالی که این کتاب، به تصریح خود مؤلّف، در | افرادی همچون جامی در [[نفحات الانس]] و نایب الصدر در [[طرائق الحقائق]] که به بیان شرح حال عز الدین محمود کاشانی پرداخته‌اند یا مانند حاجی خلیفه در [[کشف الظنون]] که به معرفی کتاب مصباح الهدایة اهتمام داشته‌اند، این کتاب او را جزء ترجمه‌های فارسی عوارف المعارف معرفی نموده‌اند؛ در حالی که این کتاب، به تصریح خود مؤلّف، در مقدمه و از روی مقایسه هر دو کتاب با یکدیگر، کتاب مستقلّی در تصوّف است که اکثر اصول و فروع «عوارف المعارف» را شامل می‌شود؛ ولی در نقل حکایات و روایات، سلسله اساتید را که سهروردی آورده، حذف کرده و مطالب را به ترتیب کتاب «عوارف المعارف» نیاورده، بلکه خود در ترتیب باب‌ها و فصول، شیوه خاصّی را انتخاب نموده که با کتاب «عوارف المعارف» تفاوت دارد؛ و همچنین مطالبی را از خود بر آن افزوده است. گفته‌اند که کتاب مصباح الهدایة برداشت و ترجمه آزادی از کتاب عوارف المعارف، به زبان فارسی است. از این جهت کتاب مصباح الهدایه را ترجمه و شرح فارسی عوارف المعارف به اصطلاح خاصّی که در باب ترجمه و شرح متداول است نمی‌توان شمرد؛ جز به این اعتبار که به قول خود مؤلّف اکثر اصول و فروع کتاب عوارف را شامل و متناول است و در ضمن مطالب بیشتر نوشته‌های آن کتاب به فارسی ترجمه و شرح شده است. و شاید به همین ملاحظه باشد که مصباح الهدایه را در جزو ترجمه‌ها و شروح فارسی عوارف ضبط کرده‌اند.<ref>عز الدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۸.</ref> | ||
== محتوا == | == محتوا == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۲۳
| مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | عزالدین محمود کاشانی |
| تاریخ نگارش | قرن هشتم |
| موضوع | عرفان و تصوف |
| زبان | فارسی |
| به تصحیح | جلال‌الدین همایی |
مِصباح الهدایة و مِفتاح الکفایة اثری عرفانی و به زبان فارسی، از عارف و صوفی مشهور قرن هشتم عزالدین محمود کاشانی است. برخی این کتاب را ترجمه‌ای از عوارف المعارف سهروردی دانسته‌اند اما جلال‌الدین همایی که مصحح کتاب مصباح الهدایة است این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید این کتاب، اثر مستقلی در تصوّف است که اکثر اصول و فروع عوارف المعارف را شامل می‌شود و مطالبی را از خود بر آن افزوده است.
مؤلف
عزالدین محمود کاشانی، از علما و عرفای برجسته قرن هشتم هجری، از علمای اهل تسنن، در فروع مذهب، شافعی و در اصول عقاید اشعری است. او در ادبیات، فلسفه، عرفان، کلام، حدیث و فقه تبحر داشت. مصباح الهدایه مهمترین اثر اوست.[۱]
عزالدین محمود در طریقت مرید و شاگرد نورالدین عبدالصمد اصفهانی (نطنزی) از پیشکسوتان تصوف قرن هفتم است.[۲]
معرفی و جایگاه
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة را یکی از آثار گران‌بهای نثر فارسی و ذخایر ادبی و غنائم ملّی ایرانیان می‌دانند. این اثر در موضوع خود که عبارت از تصوّف و اخلاق باشد در میان آثار فارسی قرن هفتم به بعد ممتاز و منحصر بفرد است.[۳]
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تلفیقی از شریعت و طریقت و نشانه جدایی‌ناپذیری آنهاست. در تمام این اثر، پیوستگی و ارتباط و وحدت میان لایه‌های شریعت و طریقت دیده می‌شود. کاشانی در این اثر، فقه و تصوف را در کنار هم قرار داده و آنچنان به هم آمیخته که تغایری بین آنها دیده نشوند. خواننده آن، گاه با اثری صوفیانه مواجه می‌شود که با آداب طریقت پرداخته و عقاید و رسوم خانقاه‌نشینان را به تصویر کشیده و گاه با کتابی فقهی و اخلاقی روبرو می‌شود که جزء به جزء احکام ظاهری شریعت را تشریح کرده و بر التزام عملی به آن اهتمام داشته است.[۴]
از جمله محاسن و مزایای این کتاب که آن را از دیگر مؤلّفات نوع خود ممتاز می‌سازد و بر اعتماد خواننده و اهمیّت کتاب می‌افزاید آنست که مؤلّفش عالمی محقّق بوده و از حکمت و کلام و حدیث و فقه و روایت اطّلاع کافی داشته و هیچ مطلبی را بدون مبنا و مدرک علمی و هیچ روایت و حکایتی را بدون مأخذ و سند معتبر در نوشته‌های خود به قلم نیاورده است.[۵]
محمد استعلامی عرفان‌پژوه گفته است مصباح الهدایه تقریر و تدریس عوارف المعارف سهروردی یا ترجمه آزادی از آن و کتابی پرمایه و آموزنده است که در آن نظم ذهنی عزالدین محمود ساختار روشنی به کتاب داده است.[۶]
ترجمه آزاد از عوارف المعارف سهرودی
افرادی همچون جامی در نفحات الانس و نایب الصدر در طرائق الحقائق که به بیان شرح حال عز الدین محمود کاشانی پرداخته‌اند یا مانند حاجی خلیفه در کشف الظنون که به معرفی کتاب مصباح الهدایة اهتمام داشته‌اند، این کتاب او را جزء ترجمه‌های فارسی عوارف المعارف معرفی نموده‌اند؛ در حالی که این کتاب، به تصریح خود مؤلّف، در مقدمه و از روی مقایسه هر دو کتاب با یکدیگر، کتاب مستقلّی در تصوّف است که اکثر اصول و فروع «عوارف المعارف» را شامل می‌شود؛ ولی در نقل حکایات و روایات، سلسله اساتید را که سهروردی آورده، حذف کرده و مطالب را به ترتیب کتاب «عوارف المعارف» نیاورده، بلکه خود در ترتیب باب‌ها و فصول، شیوه خاصّی را انتخاب نموده که با کتاب «عوارف المعارف» تفاوت دارد؛ و همچنین مطالبی را از خود بر آن افزوده است. گفته‌اند که کتاب مصباح الهدایة برداشت و ترجمه آزادی از کتاب عوارف المعارف، به زبان فارسی است. از این جهت کتاب مصباح الهدایه را ترجمه و شرح فارسی عوارف المعارف به اصطلاح خاصّی که در باب ترجمه و شرح متداول است نمی‌توان شمرد؛ جز به این اعتبار که به قول خود مؤلّف اکثر اصول و فروع کتاب عوارف را شامل و متناول است و در ضمن مطالب بیشتر نوشته‌های آن کتاب به فارسی ترجمه و شرح شده است. و شاید به همین ملاحظه باشد که مصباح الهدایه را در جزو ترجمه‌ها و شروح فارسی عوارف ضبط کرده‌اند.[۷]
محتوا
کتاب مصباح الهدایه مشتمل است بر ده باب و هر بابی ده فصل که مجموع یک‌صد فصل می‌شود: ۱. اعتقادات ۲. علوم ۳. معارف ۴. اصطلاحات صوفیان ۵. مستحسنات متصوّفه ۶. آداب ۷. اعمال ۸. اخلاق ۹. مقامات ۱۰. احوال.
مطالب کتاب به‌طور کلّی هفت قسمت است:
- اصول عقاید دینی از توحید و نبوّت و معاد و متعلّقات آنها.
- علوم و معارف از قبیل علم فریضه و فضیلت و معرفت خواطر و تحقیق در وحی و الهام و کشف و شهود.
- اصطلاحات و مستحسنات صوفیّه مانند جمع و تفرقه و سکر و صحو و الباس خرقه و اساس خانقاه.
- آداب و رسوم فردی و اجتماعی مثل تجرّد و تأهّل و آداب شیخ و مرید و تعهّدات نفس از غذا خوردن و لباس پوشیدن و مانند آن.
- اعمال مذهبی از واجبات و مستحبّات، و این قسمت به‌منزله کتابی است جامع مسائل فقهی از فرائض و سنن و ادعیه و اوراد و اذکار مأثوره.
- اخلاق همچون راستی و احسان و بردباری و بذل و مواسات و محبّت نوع.
- مقامات و احوال سالکان از مقام توبه تا حال اتّصال.[۸]
منابع
- ↑ رحمتی، حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۲.
- ↑ استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش، ج۲، ص۱۳۳۵.
- ↑ عز الدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۲.
- ↑ رحمتی، حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۵.
- ↑ عز الدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۴.
- ↑ استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش، ج۲، ص۱۳۳۶.
- ↑ عز الدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۸.
- ↑ عز الدین محمود بن علی کاشانی، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۴.