فواید آیات علمی قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{ویرایش}} {{شروع متن}} {{سوال}} فوايد آيات علمي قرآن چيست؟ {{پایان سوال}} {{پاسخ}}...» ایجاد کرد)
 
(ابرابزار)
خط ۴: خط ۴:


{{سوال}}
{{سوال}}
فوايد آيات علمي قرآن چيست؟
فواید آیات علمی قرآن چیست؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
مطالب را از سه منظر مطرح كردند كه من سعي مي‌كنم كمي آن مطالب را باز كنم. بدون ترديد، تعدادي از آيات قرآن كريم، به‌طور مستقيم يا ضمني، متضمن مباحث علمي است. وقتي اين آيات در كنار ساير آيات قرار گيرد، يقيناً مباحث علمي مطلوب بالذات قرآن نيست، بلكه هدف ديگري را دنبال مي‌كند. با يك تقسيم‌بندي مي‌توان اهداف آيات علمي در قرآن را به دو بخش تقسيم نمود:  
تعدادی از آیات قرآن کریم، به‌طور مستقیم یا ضمنی، متضمن مباحث علمی است. وقتی این آیات در کنار سایر آیات قرار گیرد، یقیناً مباحث علمی، به تنهایی مطلوب قرآن نیست، بلکه هدف دیگری را دنبال می‌کند. با یک تقسیم‌بندی می‌توان اهداف آیات علمی در قرآن را به دو بخش تقسیم نمود:


الف) اهداف اصلي؛ ب) اهداف فرعي. آقاي دكتر رضايي، هدايت را جنبه‌ي اصلي گرفتند، در حالي كه مي‌توان آن را به موضوعات فرعي تقسيم كرد. شايد بتوان سه هدف را در مورد آيات الهي بيان كرد.  
الف) اهداف اصلی؛ ب) اهداف فرعی. آقای دکتر رضایی، هدایت را جنبهٔ اصلی گرفتند، در حالی که می‌توان آن را به موضوعات فرعی تقسیم کرد. شاید بتوان سه هدف را در مورد آیات الهی بیان کرد.


هدف اوّل و اصلي از آيات علمي در قرآن كريم ـ كه در اين هدف، ساير آيات علمي مشترك‌اند؛ مثل آيات فقهي و آيات اخلاقي ـ اثبات وجود خداي متعال و توحيد است.<ref>عبدالله شحاته، تفسير الايات الكونيه، ص۳۰.</ref> بسياري از مباحث علمي وقتي در قرآن مطرح مي‌شوند، در پايان اين نكته را تذكر مي‌دهند كه پس آفريننده‌ي اين‌ها كيست؟ ببينيد كه موجد اين‌ها كيست؟ آيا دست بشر مي‌تواند در آن دخالت كند؟ به عنوان مثال، در سوره‌ي مباركه‌ي آل‎عمران مي‌فرمايد:  
فایده اوّل و اصلی از آیات علمی در قرآن کریم ـ که با سایر آیات علمی مشترک‌اند؛ مثل آیات فقهی و آیات اخلاقی؛ اثبات وجود خدای متعال و توحید است.<ref>عبدالله شحاته، تفسیر الایات الکونیه، ص۳۰.</ref> بسیاری از مباحث علمی وقتی در قرآن مطرح می‌شوند، در پایان این نکته را تذکر می‌دهند که پس آفرینندهٔ این‌ها کیست؟ ببینید که بوجود آورنده این‌ها کیست؟ آیا بشر می‌تواند در آن دخالت کند؟ به عنوان مثال، در سورهٔ آل‌عمران می‌فرماید: {{قرآن|إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ| سوره = آل عمران| آیه = ۱۹۰}} نقل شده است که رسول خدا این آیات را، مخصوصاً در شب، زیاد می‌خواند و گاهی هم می‌فرمود: «وَیْلٌ لِمَنْ قَرَءَها و لَم یَتَفَکَّر فیها؛ وای بر کسانی که این پنج آیه را بخوانند (۹۱ تا ۹۵ آل عمران) و در آن تفکر نکنند.»


إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْبابِ.<ref>سوره‌ي آل عمران، آيه‌ي ۱۹۰.</ref>
میثم تمار نیز نقل می‌کند: «می‌دیدم مولایم علی(ع) شب‌هایی به آسمان نگاه می‌کرد و این پنج آیه را می‌خواند و اشک می‌ریخت.»


نقل شده است كه رسول خدا اين آيات را، مخصوصاً در شب، زياد مي‌خواند و گاهي هم مي‌فرمود:
قرآن بعد از این‌که به آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز اشاره می‌کند، می‌فرماید: {{قرآن|رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً}} این برای پی بردن به باطل نبودن آفرینش است. از آیهٔ {قرآن|سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ}} پی‌می‌بریم که چه کسی آفرینش را ایجاد کرده است. سوره‌ای در قرآن یافت نمی‌شود ـ به خصوص سوره‌های مکی ـ مگر این‌که در آن به عالم هستی و تأمل در نظم و خلقت اشاره یا تصریحی شده است، تا عقل بشر را برای تفکر در خلقت الهی تحریک کند؛ آن‌گاه از مخلوق به خالق، از طبیعت به ایجادکنندهٔ آن، از مسبب به سبب و از مصنوع به صانع پی‌ببرد. خدای متعال فکر بشر را به سوی دقیق‌ترین، عظیم‌ترین، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین امور هستی فرا می‌خواند و این، آن چیزی بود که اعراب (صدر اسلام) به فطرت سلیم اعتراف کردند.<ref>. عبدالله شحاته، همان، ص۳۰.</ref>


وَيْلٌ لِمَنْ قَرَءَها و لَم يَتَفَكَّر فيها؛ واي بر كساني كه اين پنج آيه را بخوانند (۹۱ تا ۹۵ آل عمران) و در آن تفكر نكنند.
هدف دوّم: که باز هم یکی از اهداف اصلی است این است که آیات علمی برای اثبات معاد و هدف‌دار بودن خلقت آمده‌اند؛ مثل آیه:


ميثم تمار نيز نقل مي‌كند:
فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَ التَّرائِبِ إِنَّهُ عَلی رَجْعِهِ لَقادِرٌ.<ref>سورهٔ طارق، آیهٔ ۵–۸.</ref>


مي‌ديدم مولايم علي(ع) شب‌هايي به آسمان نگاه مي‌كرد و اين پنج آيه را مي‌خواند و اشك مي‌ريخت.
که بعد از مطرح کردن بحث آفرینش، می‌فرماید: «خداوند به بازگردانیدن همهٔ آفرینش قادر است»؛ یعنی بحث معاد را از آن نتیجه می‌گیرد.


قرآن كريم بعد از اين‌كه به آسمان‌ها و زمين و اختلاف شب و روز اشاره مي‌كند، مي‌فرمايد:« رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً.» اين براي پي بردن به باطل نبودن آفرينش است. از آيه‌ي « سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ» پي‌مي‌بريم كه چه كسي آفرينش را ايجاد كرده است. سوره‌اي در قرآن يافت نمي‌شود ـ به خصوص سوره‌هاي مكي ـ مگر اين‌كه در آن به عالم هستي و تأمل در نظم و خلقت اشاره يا تصريحي شده است، تا عقل بشر را براي تفكر در خلقت الهي تحريك كند؛ آن‌گاه از مخلوق به خالق، از طبيعت به ايجاد‌كننده‌ي آن، از مسبب به سبب و از مصنوع به صانع پي‌ببرد. خداي متعال فكر بشر را به سوي دقيق‌ترين، عظيم‌ترين، كوچك‌ترين و بزرگ‌ترين امور هستي فرا مي‌خواند و اين، آن چيزي بود كه اعراب (صدر اسلام) به فطرت سليم اعتراف كردند.<ref> . عبدالله شحاته، همان، ص۳۰.</ref>
کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ کُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ؛<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۸.</ref> چگونه شما به خدا کفر می‌ورزید؛ همان‌طور که شما را به این جهان آورد، مجدداً شما را از قیامت یا پس از برزخ برمی‌گرداند.


هدف دوّم: كه باز هم يكي از اهداف اصلي است اين است كه آيات علمي براي اثبات معاد و هدف‌دار بودن خلقت آمده‌اند؛ مثل آيه:  
هدف سوم این‌که، آیات علمی در ردّ عقیدهٔ کفار و مشرکان و مادهّ‌پرستان است؛ کسانی که می‌گفتند که هر چه هست همین دنیاست. «ما هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا»؛<ref>سورهٔ جاثیه، آیهٔ ۲۴.</ref> چیزی حز این دنیا نیست. «وَ ما یُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ»؛<ref>همان.</ref> همین روزگار است که ما را می‌می‌راند. بخشی از آیات علمی، به تحقیر این عقیدهٔ مشرکان پرداخته، می‌فرماید:


فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَ التَّرائِبِ إِنَّهُ عَلى رَجْعِهِ لَقادِرٌ .<ref>سوره‌ي طارق، آيه‌ي ۵ ـ ۸.</ref>
شما جمع بشوید می‌توانید حتی یک مگس را بیافرینید؟ شما فکر کنید و بیندیشید آیا می‌توانید شبیه آن را ایجاد کنید؟<ref>سورهٔ حج، آیهٔ ۷۳.</ref>


كه بعد از مطرح كردن بحث آفرينش، مي‌فرمايد: «خداوند به بازگردانيدن همه‌ي آفرينش قادر است»؛ يعني بحث معاد را از آن نتيجه مي‌گيرد.
خلاصه این‌که، اهداف آیات علمی قرآن به دو بخش تقسیم شد: اهداف اصلی و اهداف فرعی. در اهداف اصلی سه هدف (توحید معاد و رد تحقیر کفار و مشرکین) مطرح شد. (البته می‌توان هر سه عنوان را در یک عنوان کلی مثل هدایت گرفت؛ یعنی هدایت به خداوند، به معاد، به ماوراء الطبیعه). در بخش اهداف فرعی نیز می‌توان یک هدف را توجه بشر به بعد علمی‌اش دانست. خداوند در قرآن کریم گله می‌کند و می‌فرماید:


كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْياكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ؛<ref>سوره‌ي بقره، آيه‌ي ۲۸.</ref> چگونه شما به خدا كفر مي‌ورزيد؛ همان‌طور كه شما را به اين جهان آورد، مجدداً شما را از قيامت يا پس از برزخ بر مي‌گرداند.
وَ کَأَیِّنْ مِنْ آیَه فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ چه نشانه‌هایی در آسمان و زمین است! «یَمُرُّونَ عَلَیْها»؛ بعضی از کنارش رد می‌شوند «وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ»؛ و حال آن‌که آنها از آن روی برمی‌گردانند.<ref>سورهٔ یوسف، آیهٔ ۱۰۵.</ref>


هدف سوم اين‌كه، آيات علمي در ردّ عقيده‌ي كفار و مشركان و مادهّ‎پرستان است؛ كساني كه مي‎گفتند كه هر چه هست همين دنياست. «ما هِيَ إِلاَّ حَياتُنَا الدُّنْيا»؛<ref>سوره‌ي جاثيه، آيه‌ي ۲۴.</ref> چيزي حز اين دنيا نيست. «وَ ما يُهْلِكُنا إِلاَّ الدَّهْرُ»؛<ref>همان.</ref> همين روزگار است كه ما را مي‌ميراند. بخشي از آيات علمي، به تحقير اين عقيده‌ي مشركان پرداخته‌، مي‌فرمايد:  
منظور از توجّه در آیهٔ «أفلا یَنْظُرُونَ إلَی الإبل کَیْفَ خُلِقَت<ref>سورهٔ غاشیه، آیهٔ ۱۷.</ref>» نگاه ظاهری به شتر نیست، بلکه خرد شدن و دقت در مباحث علمی است؛ یعنی این موضوع دارای چه ویژگی‌ای است که خداوند در قرآن به نظر و تفکر و تأمل در آن توجه می‌دهد. پس یک هدف فرعی، توجه به جنبه‌های علمی، برای پی بردن به آن است؛ یعنی جنبه‌های علمی، طریقی برای هدف اصلی است. وقتی قرآن کریم به یک نکتهٔ علمی اشاره می‌کند یا وقتی که پیامبر گرامی اسلام(ص) گله می‌کند و می‌گوید: «ویلٌ لمِنَ قَرَءها و لَمْ یَتَفَکّر فیها؛ وای بر کسانی که آیات سورهٔ آل عمران را بخوانند و تفکر نکنند»، منظور از تفکر چیست؟ پی بردن به بعد علمی آیه یک هدف است. هدف فرعی دیگر، بحث اعجاز است. وقتی که قرآن کریم می‌فرماید: ده سوره مثل این قرآن بیاورید،<ref>سورهٔ هود، آیهٔ ۱۳.</ref> و در جای دیگر می‌فرماید: یک سوره بیاورید،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۳.</ref> لازمه‌اش این است که این قرآن مشتمل بر جنبه‌های مختلف اعجاز است، یکی از آنها اعجاز علمی است که بزرگان و علما ذکر کرده‌اند.<ref>کتب فراوانی در زمینهٔ جنبه‌های اعجاز قرآن تألیف شده است؛ از جمله: اعجاز بیانی از نظر فصاحت و بلاغت؛ اعجاز از نظر اشتمال بر معارف الهی؛ اعجاز از نظر فقدان اختلاف در آن؛ اعجاز از نظر قانون گذاری؛ اعجاز در اخبار از غیب؛ اعجاز در تبیین فلسفی هستی؛ اعجاز از بیان اخبار و تاریخ گذشتگان؛ اعجاز از نظر ایجاز و اطناب؛ اعجاز در بیان اخبار علمی و اسرار هستی.</ref>


شما جمع بشويد مي‌توانيد حتي يك مگس را بيافرينيد؟ شما فكر كنيد و بينديشيد آيا مي‌توانيد شبيه آن را ايجاد كنيد؟<ref>سوره‌ي حج، آيه‌ي ۷۳.</ref>
پس می‌توان گفت اهداف اصلی آیات علمی قرآن، توحید، معاد، توجه به ماوراء الطبیعه و نفی عقیدهٔ مشرکان، و اهداف فرعی آیات ـ که کمک به اهداف اصلی است ـ شامل بررسی آیات، تطبیق آن‌ها بر یافته‌های علمی و یقینیات و پی‌بردن به اعجاز علمی قرآن می‌شود.


خلاصه اين‌كه، اهداف آيات علمي قرآن به دو بخش تقسيم شد: اهداف اصلي و اهداف فرعي. در اهداف اصلي سه هدف (توحيد معاد و رد تحقير كفار و مشركين) مطرح شد. (البته مي‌توان هر سه عنوان را در يك عنوان كلي مثل هدايت گرفت؛ يعني هدايت به خداوند، به معاد، به ماوراء الطبيعه). در بخش اهداف فرعي نيز مي‌توان يك هدف را توجه بشر به بعد علمي‌اش دانست. خداوند در قرآن كريم گله مي‌كند و مي‌فرمايد:
دکتر رضایی: یکی از فواید اشارات علمی قرآن، توجه بیش‌تر انسان به طبیعت است. وقتی که قرآن می‌فرماید: «أفَلا یَنْظُرونَ إلَی الإبلِ کَیْفَ خُلِقَتْ.»<ref>سورهٔ غاشیه، آیهٔ ۱۷.</ref>


وَ كَأَيِّنْ مِنْ آيَه فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ چه نشانه‌هايي در آسمان و زمين است! «يَمُرُّونَ عَلَيْها»؛ بعضي از كنارش رد مي‌شوند « وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ»؛ و حال آن‎كه آنها از آن روي برمي‎گردانند.<ref>سوره‌ي يوسف، آيه‌ي ۱۰۵.</ref>
انسان را به طبیعت، بر خلقت خودش و به جنینی که در شکم مادر است توجه می‌دهد. این باعث دقت بیش‌تر مسلمانان در این مسائل و رشد علوم تجربی در بین آنان می‌شود. شاید بسیاری از مسائل علمی قرآن، موجب انگیزه‌ای در مسلمانان برای شناخت بهتر حیوانات و دیگر موجودات شدند؛ مثلاً علم پزشکی، مسئلهٔ نجوم و مسائل کیهان‌شناسی در بین مسلمانان بسیار رشد نمودند.
 
منظور از توجّه در آيه‌ي «أفلا يَنْظُرُونَ إلَي الإبل كَيْفَ خُلِقَت<ref>سوره‌ي غاشيه، آيه‌ي ۱۷.</ref>» نگاه ظاهري به شتر نيست، بلكه خرد شدن و دقت در مباحث علمي است؛ يعني اين موضوع داراي چه ويژگي‎اي است كه خداوند در قرآن به نظر و تفكر و تأمل در آن توجه مي‌دهد. پس يك هدف فرعي، توجه به جنبه‌هاي علمي، براي پي بردن به آن است؛ يعني جنبه‎هاي علمي، طريقي براي هدف اصلي است. وقتي قرآن كريم به يك نكته‌ي علمي اشاره مي‌كند و يا وقتي كه پيامبر گرامي اسلام(ص) گله مي‌كند و مي‌گويد: «ويلٌ لمِنَ قَرَءها و لَمْ يَتَفَكّر فيها؛ واي بر كساني كه آيات سوره‎ي آل عمران را بخوانند و تفكر نكنند»، منظور از تفكر چيست؟ پي بردن به بعد علمي آيه يك هدف است. هدف فرعي ديگر، بحث اعجاز است. وقتي كه قرآن كريم مي‌فرمايد: ده سوره مثل اين قرآن بياوريد،<ref>سوره‌ي هود، آيه‌ي ۱۳.</ref> و در جاي ديگر مي‌فرمايد: يك سوره بياوريد،<ref>سوره‌ي بقره، آيه‌ي ۲۳.</ref> لازمه‌اش اين است كه اين قرآن مشتمل بر جنبه‌هاي مختلف اعجاز است، يكي از آنها اعجاز علمي است كه بزرگان و علما ذكر كرده‌اند.<ref>كتب فراواني در زمينه‎ي جنبه‎هاي اعجاز قرآن تأليف شده است؛ از جمله: اعجاز بياني از نظر فصاحت و بلاغت؛ اعجاز از نظر اشتمال بر معارف الهي؛ اعجاز از نظر فقدان اختلاف در آن؛ اعجاز از نظر قانون گذاري؛ اعجاز در اخبار از غيب؛ اعجاز در تبيين فلسفي هستي؛ اعجاز از بيان اخبار و تاريخ گذشتگان؛ اعجاز از نظر ايجاز و اطناب؛ اعجاز در بيان اخبار علمي و اسرار هستي.</ref>
 
پس مي‌توان گفت اهداف اصلي آيات علمي قرآن، توحيد، معاد، توجه به ماوراء الطبيعه و نفي عقيده‌ي مشركان، و اهداف فرعي آيات ـ كه كمك به اهداف اصلي است ـ شامل بررسي آيات، تطبيق آن‌ها بر يافته‌هاي علمي و يقينيات و پي‌بردن به اعجاز علمي قرآن مي‌شود.
 
دكتر رضايي: يكي از فوايد اشارات علمي قرآن، توجه بيش‌تر انسان به طبيعت است. وقتي كه قرآن مي‌فرمايد: «أفَلا يَنْظُرونَ َإلَي الإبلِ كَيْفَ خُلِقَتْ.»<ref>سوره‌ي غاشيه، آيه‌ي ۱۷.</ref>
 
انسان را به طبيعت، بر خلقت خودش و به جنيني كه در شكم مادر است توجه مي‌دهد. اين باعث دقت بيش‌تر مسلمانان در اين مسائل و رشد علوم تجربي در بين آنان مي‌شود. شايد بسياري از مسائل علمي قرآن، موجب انگيزه‎اي در مسلمانان براي شناخت بهتر حيوانات و ديگر موجودات شدند؛ مثلاً علم پزشكي ، مسئله‌ي نجوم و مسائل كيهان‎شناسي در بين مسلمانان بسيار رشد نمودند.
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}


==منابع==
== منابع ==
<references />
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = تفسیر  
  | شاخه اصلی = تفسیر
|شاخه فرعی۱ = تفسیر علمی
|شاخه فرعی۱ = تفسیر علمی
|شاخه فرعی۲ =  
|شاخه فرعی۲ =
|شاخه فرعی۳ =  
|شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه =
  | تیترها =  
  | تیترها =
  | ویرایش =  
  | ویرایش =
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =  
  | بازبینی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت =  
  | اولویت =
  | کیفیت =  
  | کیفیت =
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ ‏۲۲ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۲۵


سؤال

فواید آیات علمی قرآن چیست؟


تعدادی از آیات قرآن کریم، به‌طور مستقیم یا ضمنی، متضمن مباحث علمی است. وقتی این آیات در کنار سایر آیات قرار گیرد، یقیناً مباحث علمی، به تنهایی مطلوب قرآن نیست، بلکه هدف دیگری را دنبال می‌کند. با یک تقسیم‌بندی می‌توان اهداف آیات علمی در قرآن را به دو بخش تقسیم نمود:

الف) اهداف اصلی؛ ب) اهداف فرعی. آقای دکتر رضایی، هدایت را جنبهٔ اصلی گرفتند، در حالی که می‌توان آن را به موضوعات فرعی تقسیم کرد. شاید بتوان سه هدف را در مورد آیات الهی بیان کرد.

فایده اوّل و اصلی از آیات علمی در قرآن کریم ـ که با سایر آیات علمی مشترک‌اند؛ مثل آیات فقهی و آیات اخلاقی؛ اثبات وجود خدای متعال و توحید است.[۱] بسیاری از مباحث علمی وقتی در قرآن مطرح می‌شوند، در پایان این نکته را تذکر می‌دهند که پس آفرینندهٔ این‌ها کیست؟ ببینید که بوجود آورنده این‌ها کیست؟ آیا بشر می‌تواند در آن دخالت کند؟ به عنوان مثال، در سورهٔ آل‌عمران می‌فرماید: ﴿إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ(آل عمران:۱۹۰) نقل شده است که رسول خدا این آیات را، مخصوصاً در شب، زیاد می‌خواند و گاهی هم می‌فرمود: «وَیْلٌ لِمَنْ قَرَءَها و لَم یَتَفَکَّر فیها؛ وای بر کسانی که این پنج آیه را بخوانند (۹۱ تا ۹۵ آل عمران) و در آن تفکر نکنند.»

میثم تمار نیز نقل می‌کند: «می‌دیدم مولایم علی(ع) شب‌هایی به آسمان نگاه می‌کرد و این پنج آیه را می‌خواند و اشک می‌ریخت.»

قرآن بعد از این‌که به آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز اشاره می‌کند، می‌فرماید: ﴿رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً این برای پی بردن به باطل نبودن آفرینش است. از آیهٔ {قرآن|سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ}} پی‌می‌بریم که چه کسی آفرینش را ایجاد کرده است. سوره‌ای در قرآن یافت نمی‌شود ـ به خصوص سوره‌های مکی ـ مگر این‌که در آن به عالم هستی و تأمل در نظم و خلقت اشاره یا تصریحی شده است، تا عقل بشر را برای تفکر در خلقت الهی تحریک کند؛ آن‌گاه از مخلوق به خالق، از طبیعت به ایجادکنندهٔ آن، از مسبب به سبب و از مصنوع به صانع پی‌ببرد. خدای متعال فکر بشر را به سوی دقیق‌ترین، عظیم‌ترین، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین امور هستی فرا می‌خواند و این، آن چیزی بود که اعراب (صدر اسلام) به فطرت سلیم اعتراف کردند.[۲]

هدف دوّم: که باز هم یکی از اهداف اصلی است این است که آیات علمی برای اثبات معاد و هدف‌دار بودن خلقت آمده‌اند؛ مثل آیه:

فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَ التَّرائِبِ إِنَّهُ عَلی رَجْعِهِ لَقادِرٌ.[۳]

که بعد از مطرح کردن بحث آفرینش، می‌فرماید: «خداوند به بازگردانیدن همهٔ آفرینش قادر است»؛ یعنی بحث معاد را از آن نتیجه می‌گیرد.

کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ کُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ؛[۴] چگونه شما به خدا کفر می‌ورزید؛ همان‌طور که شما را به این جهان آورد، مجدداً شما را از قیامت یا پس از برزخ برمی‌گرداند.

هدف سوم این‌که، آیات علمی در ردّ عقیدهٔ کفار و مشرکان و مادهّ‌پرستان است؛ کسانی که می‌گفتند که هر چه هست همین دنیاست. «ما هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا»؛[۵] چیزی حز این دنیا نیست. «وَ ما یُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ»؛[۶] همین روزگار است که ما را می‌می‌راند. بخشی از آیات علمی، به تحقیر این عقیدهٔ مشرکان پرداخته، می‌فرماید:

شما جمع بشوید می‌توانید حتی یک مگس را بیافرینید؟ شما فکر کنید و بیندیشید آیا می‌توانید شبیه آن را ایجاد کنید؟[۷]

خلاصه این‌که، اهداف آیات علمی قرآن به دو بخش تقسیم شد: اهداف اصلی و اهداف فرعی. در اهداف اصلی سه هدف (توحید معاد و رد تحقیر کفار و مشرکین) مطرح شد. (البته می‌توان هر سه عنوان را در یک عنوان کلی مثل هدایت گرفت؛ یعنی هدایت به خداوند، به معاد، به ماوراء الطبیعه). در بخش اهداف فرعی نیز می‌توان یک هدف را توجه بشر به بعد علمی‌اش دانست. خداوند در قرآن کریم گله می‌کند و می‌فرماید:

وَ کَأَیِّنْ مِنْ آیَه فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ چه نشانه‌هایی در آسمان و زمین است! «یَمُرُّونَ عَلَیْها»؛ بعضی از کنارش رد می‌شوند «وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ»؛ و حال آن‌که آنها از آن روی برمی‌گردانند.[۸]

منظور از توجّه در آیهٔ «أفلا یَنْظُرُونَ إلَی الإبل کَیْفَ خُلِقَت[۹]» نگاه ظاهری به شتر نیست، بلکه خرد شدن و دقت در مباحث علمی است؛ یعنی این موضوع دارای چه ویژگی‌ای است که خداوند در قرآن به نظر و تفکر و تأمل در آن توجه می‌دهد. پس یک هدف فرعی، توجه به جنبه‌های علمی، برای پی بردن به آن است؛ یعنی جنبه‌های علمی، طریقی برای هدف اصلی است. وقتی قرآن کریم به یک نکتهٔ علمی اشاره می‌کند یا وقتی که پیامبر گرامی اسلام(ص) گله می‌کند و می‌گوید: «ویلٌ لمِنَ قَرَءها و لَمْ یَتَفَکّر فیها؛ وای بر کسانی که آیات سورهٔ آل عمران را بخوانند و تفکر نکنند»، منظور از تفکر چیست؟ پی بردن به بعد علمی آیه یک هدف است. هدف فرعی دیگر، بحث اعجاز است. وقتی که قرآن کریم می‌فرماید: ده سوره مثل این قرآن بیاورید،[۱۰] و در جای دیگر می‌فرماید: یک سوره بیاورید،[۱۱] لازمه‌اش این است که این قرآن مشتمل بر جنبه‌های مختلف اعجاز است، یکی از آنها اعجاز علمی است که بزرگان و علما ذکر کرده‌اند.[۱۲]

پس می‌توان گفت اهداف اصلی آیات علمی قرآن، توحید، معاد، توجه به ماوراء الطبیعه و نفی عقیدهٔ مشرکان، و اهداف فرعی آیات ـ که کمک به اهداف اصلی است ـ شامل بررسی آیات، تطبیق آن‌ها بر یافته‌های علمی و یقینیات و پی‌بردن به اعجاز علمی قرآن می‌شود.

دکتر رضایی: یکی از فواید اشارات علمی قرآن، توجه بیش‌تر انسان به طبیعت است. وقتی که قرآن می‌فرماید: «أفَلا یَنْظُرونَ إلَی الإبلِ کَیْفَ خُلِقَتْ.»[۱۳]

انسان را به طبیعت، بر خلقت خودش و به جنینی که در شکم مادر است توجه می‌دهد. این باعث دقت بیش‌تر مسلمانان در این مسائل و رشد علوم تجربی در بین آنان می‌شود. شاید بسیاری از مسائل علمی قرآن، موجب انگیزه‌ای در مسلمانان برای شناخت بهتر حیوانات و دیگر موجودات شدند؛ مثلاً علم پزشکی، مسئلهٔ نجوم و مسائل کیهان‌شناسی در بین مسلمانان بسیار رشد نمودند.


منابع

  1. عبدالله شحاته، تفسیر الایات الکونیه، ص۳۰.
  2. . عبدالله شحاته، همان، ص۳۰.
  3. سورهٔ طارق، آیهٔ ۵–۸.
  4. سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۸.
  5. سورهٔ جاثیه، آیهٔ ۲۴.
  6. همان.
  7. سورهٔ حج، آیهٔ ۷۳.
  8. سورهٔ یوسف، آیهٔ ۱۰۵.
  9. سورهٔ غاشیه، آیهٔ ۱۷.
  10. سورهٔ هود، آیهٔ ۱۳.
  11. سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۳.
  12. کتب فراوانی در زمینهٔ جنبه‌های اعجاز قرآن تألیف شده است؛ از جمله: اعجاز بیانی از نظر فصاحت و بلاغت؛ اعجاز از نظر اشتمال بر معارف الهی؛ اعجاز از نظر فقدان اختلاف در آن؛ اعجاز از نظر قانون گذاری؛ اعجاز در اخبار از غیب؛ اعجاز در تبیین فلسفی هستی؛ اعجاز از بیان اخبار و تاریخ گذشتگان؛ اعجاز از نظر ایجاز و اطناب؛ اعجاز در بیان اخبار علمی و اسرار هستی.
  13. سورهٔ غاشیه، آیهٔ ۱۷.