اختلاف آیت‌الله بروجردی با نواب صفوی

سؤال

اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟

درگاه‌ها

یکی از موارد بحث برانگیز پرونده فکری - سیاسی فدائیان اسلام، موضوع رابطه این جمعیت با علما و مراجع و به خصوص آیت‌‌الله العظمی ‌بروجردی است. گرچه ریشه این اختلافات به تفاوت مشی سیاسی نواب صفوی و آیت‌‌الله بروجردی با توجه به شرایط آن زمان عنوان می‌شود اما در برخی موارد به رو‌در‌رویی و درگیری‌های شدید لفظی میان دو روحانی منجر شده است.

اولین تحرکات فدائیان اسلام (قصد مقابله با برگزاری تشییع جنازه رضاشاه) از سوی آیت‌‌الله بروجردی به عنوان اخلال در نظم حوزه تلقی شد. این امر بایکوت و حتی سرکوب طلاب طرفدار نواب صفوی را به دنبال داشت. آیت‌‌الله بروجردی بیش از هر چیز به احیای حوزه علمیه تخریب شده قم می‌اندیشید و این نوع تحرکات را باعث سرکوب مجدد روحانیت و از دست رفتن اولین امکان‌ها برای بازسازی مبنایی‌ترین تشکیلات هدایت عمومی شیعیان کشور می‌دانست. بروجردی در یکی از جلسات درس خود از فدائیان اسلام به عنوان طلاب و سادات عصبانی و طلاب علوم دینی مردود یاد کرده بود که باید موعظه شوند و از فدائیان اسلام خواسته بود که روش خود را دنبال نکنند و چنین استدلال می‌کرد که ما تحولات زیادی را در عمرمان دیده‌ایم. در جریان مشروطیت و... دیدیم که کار‌ها چگونه شروع و به کجا ختم شد.

آیت‌‌الله بروجردی اصل پذیرش مبارزه سیاسی را نمی پذیرفت و نمی‌توانست با ایده «حکومت اسلامی» فدائیان اسلام با چند طلبه جوان همراهی کند. بر خلاف آیت‌‌الله بروجردی که اعتقاد داشتند در مقطع کنونی حرکت‌های انقلابی و پر شور نتیجه‌ای نخواهد داشت، نواب و یارانش معتقد بودند که برای تحقق اهداف خود مبنی بر تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام شرع مقدس می‌باید دست به اقدام انقلابی و مسلحانه زد. ‌ این اختلاف در مبانی عقیدتی زمینه‌ساز اختلاف در ارتباطات سیاسی و عملی بین نواب صفوی، رهبر جمعیت فدائیان اسلام و آیت‌‌الله بروجردی به عنوان مرجع اعلم آن روز شد. اختلافات نواب با بروجردی هم از کناره‌گیری این مرجع تقلید از سیاست بر می‌خاست. . کناره‌جویی آیت‌‌الله بروجردی از سیاست تا حدی بود که درباره جنبش ملی شدن صنعت نفت گفت که: «من در قضایایی که وارد نباشم و آغاز و پایان آن را ندانم و نتوانم پیش بینی کنم، وارد نمی‌شوم... البته روحانیت به هیچ وجه نباید با این حرکت مخالفت کند.

نواب و یارانش قصد دیدار با آیت‌الله بروجردی را داشتند که ظاهرا ایشان آن‌ها را نپذیرفته بودند.

عمده مشی آیت الله بروجردی، کناره‌گیری از سیاست بود، او در نهضت‌ها، کودتاها، جنبشها و فعالیت‌های انقلابی دوران عمرش هرگز نقشی ایفا نکرد و بر آن بود که با برحذر داشتن دین از سیاست، دین را بسازد و شاید عقیده داشت دین قوی، دین سیاسی نیست! بر همین مبنا تنها اقدامات سیاسی او مختص دوران مرجعیت عامه وی است که به رهنمودهایی به دولتیان محدود می شود. آیت الله بروجردی خود گفته بود: «من در امور سیاسی دخالت نمی کنم… و کوشش من این است که روحانیت را از جنجال های سیاسی دور نگه دارم.»»

فدائیان اسلام گروهی بود که توسط نواب صفوی هدایت می شد و به حرکت های تند و انقلابی سیاسی و دینی شهره داشت و رفتار محافظه کارانه آیت الله بروجردی را تحمل نمی کرد.

فدائیان اسلام به رهبری مجتبی نواب‌صفوی داعیه برقراری حکومت اسلامی داشت.

از بررسی اسناد و مدارک مربوط به فدائیان چنین برمی‌آید که نه تنها جمع کثیری از اعضای این تشکل خرده‌فروشان و بعضاً شاگردان مغازه‌های بازار تهران بودند، بلکه نیازهای مالی آن‌ها نیز از طریق بازاریان تأمین می‌شد. در گامی فراتر همچنین بارها افراد سرشناس بازار تهران، برای رفع اختلافات فدائیان با بعضی از تشکل‌های سیاسی و رجال مذهبی پیشقدم شدند.

جمعیت فدائیان اسلام که پیوندی ناگسستنی با نواب صفوی به عنوان رهبر این گروه دارد، با هدف اجرای احکام اسلام، تشکیل حکومت اسلامی با هدف کلان جهانی سازی اسلام، مبارزه با نظام سلطنت و مخالفت با اساس رژیم پهلوی یعنی شاه تأسیس شد.

شهيد نواب صفوى و ياران وفادار او - فدائيان اسلام - پيش‌قراولان تأسيس و برقرارى حكومت اسلامى، پس از شهريور ۱۳۲۰بودند.

فداییان اسلام دفاع در برابر هجوم وارده را بر خود واجب دانسته و معتقدند که در این هجوم‌ها که از طرف کفار نسبت به مسلمانان شده، بعضی از کارگردانان مملکت آلت دست بیگانه قرار گرفته و سپر کفار واقع شده اند و چون آلت اجرا اینها هستند، بایستی با حذف و دفع آنها هجوم را دفع کرد. روی این زمینه و استدلالات، فداییان اسلام اعتقاد داشته اند روزی که دفع هجوم باعث هجوم شدیدتری نشود و مملکت و اجتماع دستخوش طوفان حوادث مضر سیاسی نگردد، بایستی قیام کرد و ایادی بیگانه و هجومش را دفع نمود.