علم جفر

سؤال

علم جفر را معرفی کنید؟

پاسخ به چند محور ارائه می‌شود:

۱. درباره جفر و علم جفر سخن بسیار است وکاربرد واژه جفر هم گستره وسیع دارد؛ مثلاً کارشناس بزرگ این گونه امور علامه حسن‌زاده آملی درباره جفر می‌گوید: «جفر یعنی کتاب آفرینش» در این کلام، عالم آفرینش یک نوع جفر تلقی شده است؛ چون اسرار نهفته فراوانی در آن وجود دارد، و هم چنین درباره علم جفر گفته‌اند: علم جفر که امروزه کمتر کسی همت آموختن آن را دارد، وسیله ای است برای شناختن رویدادها از راه حروف و اعداد و خواص آنها که بر مبنای حدس و تخمین مبتنی است. و هم چنین گفته‌اند: علم جفر علمی است که در آن از علم حروف بحث می‌شود و آن را علم حروف نیز می‌نامند و علم تکبیر هم می‌گویند.

فائده آن علم این است که انسان از طریق آن بر فهم و درک خطاب محمدی، «معارف اسلامی» آن گونه که است دست پیدا می‌کند. و هم چنین از طریق علم جفر، به حوادث این جهان، تا هنگام انقراض آن می‌توان دست یافت. سید سند، در شرح مواقف، در مقصد دوم آن کتاب گفته است که یکی از اقسام علوم، علم جفر و جامعه است، و آن عبارت است از دو کتابی که حضرت امیر مؤمنان علی(ع) به روش علم جفر و علم حروف آن را نگاشته و حوادث جهان را تا پایان آن در آن کتاب بازگو کرده است و ائمه(ع) هر کدام با این علم آشنا هستند و همواره حوادث جهان را از طریق آن دو کتاب استخراج می‌کرده‌اند.

۲. نکته دیگر درباره جفر و علم جفر آن است که دانشمندان بزرگی که در این فن وارد هستند و تمام احوال و حوادث جهان را از این طریق به گونه ای استخراج می‌کنند و هر کس به اندازه توانایی معرفت و دانش خود در این علم، محاسباتی بر اساس حروف ابجد انجام می‌دهد؛ مثلاً حروف «ابجد» که ۲۸ حرف است، هر حرفی ۲۸ صفحه است و هر صفحه دارای ۲۸ سطر است، و هر سطری دارای ۲۸ خانه است، حاصل ضرب این اعداد ۶۱۴۶۵۶ می‌شود. و بدین ترتیب کسانی که بهره از آن علم دارند، می‌توانند حوادث جهان را به نحوی پیش‌بینی کنند.

۳. نکته دیگر درباره جفر آن است که ابن خلدون می‌گوید: بدان که اصل کتاب جفر این است که هارون بن سعید عجلی، کتابی داشته است که آن را از امام جعفر صادق(ع) روایت کرده است و در آن کتاب، علم به حوادثی است که برای اهل بیت عصمت(ع) به‌طور عموم و برای بعضی از افراد آنها به‌طور خصوص، اتفاق خواهد افتاد و این مطلب برای امام جعفر صادق(ع) و مردان بزرگ دیگر از خاندان او، از طریق کشف و کرامت معلوم گشته است، و آنها نزد امام جعفر صادق(ع) به پوست گوساله ای نوشته شده بود که بعد هارون بن عجلی آن را از آن حضرت روایت کرد و آن را تحریر نمود و تفصیل داد و به نام آن پوست اسم گذاری نمود، چون جفر در لغت شی کوچک و پوست کوچک از بزغاله یا گوساله را گویند، و نام آن علم از آن پوست گرفته شده است.

۴. مطلب دیگر آن است که در منابع روایتی نیز درباره جفر و جامعه سخن گفته شده است؛ از جمله نقل شده که ابابصیر به حضور امام صادق(ع) رسید و پرسش‌هایی مطرح کرد، بعد امام، فرمود: همانا جامعه نزد ماست، و مردم نمی‌دانند جامعه چیست، جامعه طوماری است به طول هفتاد ذراع، پیامبر با املاء زبانی آن حضرت و دستخط علی(ع) تمام حلال و حرام‌ها و همه احتیاجات دینی مردم در آن بازگو شده است، بعد فرمود: همانا جفر نزد ما است، و مردم نمی‌دانند جفر چیست، جفر مخزنی است از چرم که علم انبیاء و اوصیاء و علم دانشمندان گذشته از امت‌های پیشین، در آن درج شده است.

۵. از مجموع آنچه درباه علم جفر بیان شد، معلوم شد که علم جفر گر چه حقیقت دارد و در متون دینی و روایات از آن سخن بسیار گفته شده و علمای بزرگ به نحوی از آن علم بهره‌مند بوده‌اند، اما باید توجه داشت که فراگیری آن علم برای همه کس میسور نیست و دست یابی به قواعد آن کارآسانی نخواهد بود و چندان ضرورتی هم ندارد که کسی در پی فراگیری آن باشد.

۶. در میان دانشمندان بزرگ، افرادی چون خواجه نصیر طوسی، و امثال وی درباره علم جفر کتاب نوشته‌اند و قواعد آن را بازگو کرده‌اند و برخی از آثار علمای شیعه درباره این علم، در کتاب الذریعه تألیف آقا بزرگ تهرانی آورده شده که برای دست یابی به جزئیات آثار تألیف شده در این باب به منبع ذیل مراجعه شود.

مطالعه بیشتر

ـ علامه حسن‌زاده آمل، هزار و یک نکته، نکته‌های ۳۵۵، ۳۸۲، نشر مرکز فرهنگی رجاء، تهران، ۱۳۶۴ ش.