علت حوادثی مانند سیل و زلزله

سؤال

چرا خداوند حوادثی مانند سیل و زلزله را بوجود می‌آورد تا انسانها از بین بروند؟

جهان طبیعت بر اساس علت و معلول شکل گرفته و بسیاری از حوادث مانند زلزله، سیل و ... در اثر سیر عادی طبیعت است. اقتضای عادی جهان چنین است که برخی وقایعی مانند سیل و زلزله و ... شکل بگیرد. البته عدل الهی اقتضا دارد که گرفتاران و حادثه دیدگان بی‌گناه را از طریق پاداش‌های اخروی یا تخفیف در احکام، کمک نماید. همچنین انسان‌ها می‌توانند از زیان‌های این بلایا بکاهند و حتی در برخی موارد از آنها به سود خود بهره گیرند. مانند ساختن ساختمان‌های ضد زلزله و ... .

آنچه ما از اسرار آفرینش و جهان هستی می‌دانیم، در برابر آنچه نمی‌دانیم، اندک است. اگر ما نتوانیم اسرار طوفان یا زلزله را دریابیم، نمی‌توانیم به کلی آن را مورد انتقاد قرار دهیم. در گذشته بسیاری از مسائل را جزء شرور و بلایا به حساب می‌امد، ولی امروز به جهت پیشرفت‌های علمی و کشف اسرار تازه از جهان آفرینش آنها را مفید و سودمند می‌دانیم.

البته باید توجه داشت که در قرآن و روایات اسلامی بخشی از حوادث جوامع انسانی، به عنوان مجازات گناهان دانسته شده است. گناهان و کردار ناشایسته انسان، نه تنها در مورد شخص گنه‌کار تأثیر دارد، بلکه نسبت به سرنوشت سایر افراد جامعه نیز مؤثر است.

جهان هستی بر پایه علت‌های طبیعی

جهان طبیعت بر اساس علت و معلول‌ها شکل گرفته است. خواستن جهانی که مرض و بیماری، مرگ و میر، درگیری و ناراحتی در میان آفریده‌های آن نباشد، در حقیقت خواستن آتشی که گاهی اوقات نسوزاند. آتش در هر کجا باشد اثر ویژه آن سوزاندن است، خواه در کعبه و مسجد، خواه در خانه و مغازه. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که جهان ماده خارج از نظام علیت، کاری را انجام دهد. البته عدل الهی ایجاب می‌کند که گرفتاران و حادثه دیدگان بی‌گناه را از طریق پاداش‌های اخروی یا تخفیف در احکام، کمک نماید. خداوند در سوره یقره می‌فرماید: ﴿الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ۝۱۵۶أُوْلَئكَ عَلَيهِْمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ۝۱۵۷؛ و بشارت بده به صابران؛ کسانی که در هنگام مواجهه با مصیبت می‌گویند: ما از خدا خداییم و به سوی او بازمی‌گردیم، اینان کسانی اند که رحمت خدا شامل حالشان می‌شود.﴾

حکمت‌ها و مصلحت‌های پنهان در آفرینش

آنچه ما از اسرار آفرینش و جهان هستی می‌دانیم، در برابر آنچه نمی‌دانیم، اندک است. اگر ما نتوانیم اسرار طوفان یا زلزله را دریابیم، نمی‌توانیم به کلی آن را مورد انتقاد قرار دهیم. در گذشته بسیاری از مسائل را جزء شرور و بلایا به حساب می‌امد، ولی امروز به جهت پیشرفت‌های علمی و کشف اسرار تازه از جهان آفرینش آنها را مفید و سودمند می‌دانیم.

پس باید جهان طبیعت را با نگاه عقل و خرد بررسی کرد نه از دیده عاطفی. حوادث منطقه‌ای، از نظر جزء نگری، شر و ناگوار است، ولی در مطالعه مجموعه حوادث طبیعت، چه بسا در نتیجه یک رشته خیرهای بی‌شمار قبلی بوده یا سرچشمه پدید آمدن فراوانی است که زندگی انسانهای بی‌شماری را تأمین می‌کند، این نوع شر قلیل در برابر آن خیر کثیر (که تفکیک‌پذیر نیستند) شر محسوب نمی‌شود.

توانایی انسان‌ها در کنترل برخی بلایا

با وجود اینکه انسان‌ها در دل بلاها و مصائب قرار گرفته و جهان ماده با حوادث ناگواری چون طوفان، سیل و زلزله همراه است، ولی انسان‌ها می‌توانند از زیان‌های آنها بکاهند و حتی در برخی موارد از آنها به سود خود بهره گیرند. ساختن خانه‌های ضد زلزله در مراکز زلزله خیز، احداث سدهای استوار در محل‌های سیل‌خیز، بخشی از زیان‌های ناشی از این دو حادثه طبیعی را جلوگیری می‌کند و چه بسا انسان از آن به سود خود بهره می‌گیرد.

برخی عذاب‌ها در قالب حوادث طبیعی

در قرآن و روایات اسلامی بخشی از حوادث جوامع انسانی، به عنوان مجازات گناهان دانسته شده است. گناهان و کردار ناشایسته انسان، نه تنها در مورد شخص گنه‌کار تأثیر دارد، بلکه نسبت به سرنوشت سایر افراد جامعه نیز مؤثر است، قرآن کریم صریحاً اعلام می‌کند که: ﴿و اتّقوا فتنه لاتصیبّن الذّین ظلموا منکم خاّصه؛ از فتنه‌ای که تنها به ستمگران شما نمی‌رسد بترسید.﴾ و در مورد گروهی از امت‌های پیشین که هر کدام به خاطر گناهانشان گرفتار مجازاتهایی شدند می‌فرماید: ﴿فکلّاً اخذنا بذنبه .. و منهم من اغرقنا و ماکان الله لیظلمهم و لکن کانوا انفسهم یظلمون؛ هر یک از ایشان را به گناهش گرفتار کردیم … بعضی را غرق کردیم و این خدا نبود که بر ایشان ستم کرد، بلکه خودشان بر خود ستم کردند.﴾

مطالعه بیشتر

• پیام قرآن، ناصر مکارم شیرازی، ج۴، ص۴۴۰، ـ۵۰۶، ج۱، قم نسل جوان، ۱۳۶۹.

• مفاهیم القرآن، جعفر سبحانی، نگارش جعفر الهادی، ج۱، چ۲، ص۳۲۹–۳۳۴، قم: توحید، ۱۴۰۴ ح.ق.

• آموزش عقاید، محمدتقی مصباح یزدی، ج۱، درس۲۰، ص۱۹۸، تهران: سازمان تبلیغات.

• مجموعه آثار، مرتضی مطّهری، ج۱، ص۱۴۷، مکرر، قم، صدرا.

• عقیده یک مسلمان، ناصر مکارم شیرازی، ص۶۰–۶۳، قم: مطبوعاتی هدف.