اربعین حسینی

سؤال

اربعین چه روزی است؟ زیارت اربعین و پیاده‌روی برای زیارت مستحب است؟

اربعین حسینی، چهلم شهادت امام حسین(ع) است که در روز عاشورا سال ۶۱ قمری به شهادت رسید. جوامع شیعی هر سال، این روز را گرامی می‌دارند و به عزاداری می‌پردازند. زیارت حرم امام حسین(ع) در روز اربعین مستحب دانسته شده است.

در برخی منابع تاریخی آمده است که در روز اربعین اسرای کربلا به زیارت مزار امام حسین(ع) آمدند که مورد نقد و تشکیک مورخان و عالمان از جمله شهید مطهری قرار گرفته است. در کتب تاریخی نقل شده است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی پیامبر(ص) در اولین اربعین قبر امام حسین(ع) را زیارت کرده است. از این جهت اربعین برای شیعیان مهم تلقی شده و عزاداری و زیارت حرم امام حسین(ع) در هر سال، از مناسک و آداب دینی شیعیان شمرده می‌شود.

واقعه تاریخی اولین اربعین

حضور اسرای کربلای در اولین اربعین شهادت امام حسین(ع) بر سر مزار آن حضرت در کربلا از مسائلی است که در قرون اخیر برخی محققان شیعه درباره آن تشکیک کرده‌اند. در مقابل، برخی دیگر از اندیشمندان، درصدد رد این تشکیک و اثبات اربعین اول شده‌اند.

شیخ طوسی معتقد است روز ۲۰ صفر یعنی اربعین زمانی است که حرم امام حسین(ع) یعنی کاروان‌اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند. و روزی است که جابر بن عبدالله بن‌حرام انصاری، صحابی رسول خدا(ص)، از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین(ع) بشتابد و او نخستین کسی است از مردمان که قبر آن حضرت را زیارت کرد. شیخ مفید و علامه حلّی چنین نظری دارند. علامه مجلسی خلاف این رای را اختیار کرده است.

برخی محققان بازگشت اسرای کربلا در روز اربعین را رد می‌کنند. با توجه به این که ابن زیاد مدتی اسراء را در کوفه نگه داشت و زمانی که در این نگه داشته صرف شده و زمانی که در مسیر رفت به شام و اقامت یک‌ماهه در آنجا و بازگشت مورد نیاز است، بعید است که اهل بیت امام حسین در اربعین به مدینه یا کربلا رسیده باشند. در دهه‌های اخیر محمد ابراهیم آیتی در کتاب بررسی تاریخ عاشورا بازگشت اسرا را به کربلا انکار کرده است. و همین‌طور شهید مطهری به صراحت و تندی این موضوع را رد می‌کند.

شهید محراب سید محمدعلی قاضی طباطبائی در کتاب «تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سید الشهداء» ثابت می‌کند، آمدن اسرای از شام به کربلا در نخستین اربعین، بعید نیست. برخی محققان گفته‌اند از مجموع شواهد و قرائن و کلماتی که از عالمان و محقّقان وجود دارد، می‌توان ورود اهل‌بیت(ع) را در روز اربعین به کربلا تقویت کرد و سخنان آنان که معتقدند کاروان اهل‌بیت(ع) با جابر و همراهانش در کربلا ملاقات کردند و به عزاداری پرداختند، پذیرفت. آیت الله مکارم درباره رد بعد مسافت، اعتقاد دارد که اگر بتوان لشکری یکصد هزار نفری را طیّ مدت ده روز به کوفه رساند، رسیدن کاروانی کوچک در مدت ۱۲روز به کربلا مشکلی ندارد.

استحباب زیارت اربعین

از سنّت‌های اربعین حسینی در شیعه زیارت اربعین امام حسین(ع) است.

مهمترین موضوع درباره اربعین، روایت امام عسکری(ع) است. که فرموده‌اند: نشانه‌های مؤمن پنج چیز است: ۱. خواندن پنجاه و یک رکعت نماز (۱۷ رکعت نماز واجب + ۱۱ نماز شب + ۲۳ نوافل) ۲. زیارت اربعین ۳. انگشتری در دست راست ۴. وجود آثار سجده بر پیشانی ۵. بلند خواندن بسم الله در نماز. این حدیث تنها مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که درمنابع دعایی آمده، به اربعین امام حسین(ع) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است. شیخ طوسی می‌گوید در این روز زیارت امام حسین(ع) مستحب است و این زیارت، همانا خواندن زیارت اربعین است.

علت استحباب زیارت امام حسین(ع) را در روز اربعین که روز ورود جابر به کربلاست بیان می‌شود.

نخستین زیارت امام حسین(ع) در نخستین اربعین، توسط جابر بن عبدالله انصاری صورت گرفته است و از آن پس ائمه اطهار ع که از هر فرصتی برای رواج زیارت امام حسین(ع) بهره می‌گرفتند، آن‌روز را که نخستین زیارت در آن انجام شده، به عنوان روزی که زیارت امام حسین(ع) در آن مستحب است، اعلام فرمودند. متن زیارت اربعین هم ازسوی حضرت صادق ع انشاء شده و با داشتن آن مضامین عالی، شیعیان را از زیارت‌آن حضرت در این روز برخوردار می‌کند.

افزون بر این، امام صادق(ع) زیارت اربعین را به صفوان بن مهران جمّال تعلیم داده است که در آن به بزرگداشت اربعین تصریح شده است.

اهمیت زیارت اربعین نه فقط به خاطر زیارت آن حضرت توسط جابر عبداللَّه انصاری در چنین روزی است، بلکه به سبب الحاق سرهای شهدا در این روز توسط امام سجاد علیه السلام و زیارت آن قبور پاک، توسط امام علیه السلام و کاروان حرم حسینی در اربعین است.

تصویری از پیاده‌روی اربعین

پیاده‌روی اربعین

در کتاب کامل الزیارات روایات زیادی وجود دارد که دلالت بر استحباب پیاده‌روی در زیارت امام حسین دارد. اما صحبتی از پیاده‌روی در اربعین نشده است. در حدیث آمده است شخصی که به زیارت قبر حضرت حسین بن علی(ع) می‌رود، زمانی که از اهلش جدا شد با اولین گامی که برمی‌دارد تمام گناهانش آمرزیده می‌شود سپس با هر قدمی که برمی‌دارد پیوسته تقدیس و تنزیه شده تا به قبر برسد و هنگامی که به آنجا رسید حق تعالی او را خوانده و با وی مناجات نموده و می‌فرماید: بنده من! از من بخواه تا به تو اعطاء نمایم، من را بخوان اجابتت نمایم، از من طلب کن به تو بدهم، حاجتت را از من بخواه تا برایت روا سازم.

فرهنگ و آداب شیعیان در اربعین

گرامیداشت اربعین یکی از سنت‌های رایج در میان شیعیان، به‌ویژه ایرانیان است. سیاه‌پوش کردن مساجد، حسینیه‌ها و تکیه‌ها، نصب پرچمهای حسینی و کتیبهٔ اشعار محتشم کاشانی بر در و دیوار محلهای عزاداری و خواندن زیارت عاشورا، از سنتهای رایج در مراسم اربعین امام حسین(ع) است. بزرگداشت اربعین در میان شیعیان از چنان اهمیت و اعتباری برخوردار است که در کتابهای مهم شیعیان مانند تهذیب الاحکام شیخ طوسی و اقبال الاعمال ابن‌طاووس برای این روز، عبادات و آداب خاصی روایت شده است. برپایی مجالس روضه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی ازجمله مراسم خاص این روز است و پس از پایان یافتن مراسم، عزاداران را اطعام می‌کنند. در گذشته در برخی نقاط ایران در این روز، تعزیه نیز برگزار می‌شد.

مطالعه بیشتر

• حماسه حسینی، شهید مرتضی مطهری.
• بررسی تاریخ عاشورا، محمد ابراهیم آیتی.
• تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سید الشهداء، سید محمدعلی قاضی طباطبائی.