چشم فروبستن از نامحرم در آیه ۳۰ سوره نور

سؤال

منظور از آیه ۳۰ سوره نور چیست؟

درگاه‌ها

چشم فروبستن از نامحرم و پاکدامنی، موضوع آیه ۳۰ سوره نور است. خداوند به مردان با ایمان فرمان می‌دهد که خیره به نامحرم نشوند و پاکدامنی ورزند. در ادامه آیه می‌فرماید این کار برای آنان پاکیزه‌تر است و خداوند به هر آنچه که انجام دهند آگاه است. «غض بصر» که عبارت مشهور این آیه است، به این معناست که نگاه به نامحرم را کم کنند و از چشم‌چرانی و نگاه خیره و زیاد به نامحرم دور باشند.

متن آیه

﴿ قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ

به مردان با ايمان بگو: «ديده فرو نهند و پاكدامنى ورزند، كه اين براى آنان پاكيزه‌تر است، زيرا خدا به آنچه مى‌كنند آگاه است.»

نور:۳۰

﴾

شان نزول

در کتاب کافی در شأن نزول آیه ۳۰ سوره نور از امام باقر(ع) چنین نقل شده است: جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد ـ در آن روز زنان مقنعه خود را در پشت گوش‌ها قرار می‌دادند ـ (و طبعاً گردن و مقداری از سینه آنها نمایان می‌شد) چهره آن زن نظر آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت هنگامی که زن گذشت جوان همچنان با چشمان خود او را بدرقه می‌کرد در حالی که راه خود را ادامه می‌داد تا اینکه وارد کوچه تنگی شد و باز هم چنان به پشت سر خود نگاه می‌کرد ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشه‌ای که در دیوار بود صورتش را شکافت! هنگامی که زن گذشت جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینه‌اش ریخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت به خدا سوگند من خدمت پیامبر می‌روم و این ماجرا را بازگو می‌کنم. هنگامی که چشم رسول خدا(ص) به او افتاد فرمود چه شده است؟ و جوان ماجرا را نقل کرد، در این هنگام جبرئیل، پیک وحی خدا نازل شد و آیه فوق را آورد.

مبارزه با چشم چرانی

در این آمده است «يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ» که به معنای چشم فروبستن از نامحرم است.

«یغضوا» از ماده «غض» در اصل به معنی کم کردن و نقصان است و در بسیاری از موارد در کوتاه کردن صدا یا کم کردن نگاه گفته می‌شود، بناب این آیه نمی‌گوید مؤمنان باید چشمهاشان را فرو بندند، بلکه می‌گوید باید نگاه خود را کم و کوتاه کنند، و این تعبیر لطیفی است به این منظور که اگر انسان به راستی هنگامی که با زن نامحرمی روبرو می‌شود بخواهد چشم خود را به کلی ببندد ادامه راه رفتن و مانند آن برای او ممکن نیست، اما اگر نگاه را از صورت و اندام او بر گیرد و چشم خود را پائین اندازد گویی از نگاه خویش کاسته است و آن صحنه ای را که ممنوع است از منطقه دید خود به کلی حذف کرده.

قرآن نمی‌گوید از چه چیز چشمان خود را فرو گیرند (و به اصطلاح متعلق آن فعل را حذف کرده) تا دلیل بر عموم باشد، یعنی از مشاهده تمام آنچه نگاه به آنها حرام است چشم برگیرند. مفهوم آیه فوق این نیست که مردان در صورت زنان خیره نشوند تا بعضی از آن چنین استفاده کنند که نگاه‌های غیر خیره مجاز است، بلکه منظور این است که انسان به هنگام نگاه کردن معمولاً منطقه وسیعی را زیر نظر می‌گیرد، هر گاه زن نامحرمی در حوزه دید او قرار گرفت چشم را چنان فرو گیرد که آن زن از منطقه دید او خارج شود یعنی به او نگاه نکند اما راه و چاه خود را ببیند و اینکه «غض» را به معنی کاهش گفته‌اند منظور همین است.

پاکدامنی

خداوند در این آیه بعد اینکه امر به چشم پوشیدن از نامحرم می‌کند، می‌فرماید «يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ» که به معنای پاکدامنی است.

«فرج» در اصل به معنی «شکاف» و فاصله میان دو چیز است، ولی در اینگونه موارد کنایه از عورت می‌باشد. منظور از «حفظ فرج» به طوری که در روایات وارد شده است پوشانیدن آن از نگاه کردن دیگران است. در حدیثی از امام صادق(ع) می‌خوانیم: «کل آیه فی القرآن فیها ذکر الفروج فهی من الزنا الا هذه الایه فانها من النظر؛ هر آیه ای که در قرآن سخن از حفظ فروج می‌گوید، منظور حفظ کردن از زنا است جز این آیه منظور از آن حفظ کردن از نگاه دیگران است».

سپس به عنوان اخطار برای کسانی که نگاه هوس آلود و آگاهانه به زنان نامحرم می‌افکنند و گاه آن را غیر اختیاری قلمداد می‌کنند می گوید: «خداوند از آنچه انجام می‌دهید مسلماً آگاه است»