همگانی بودن یا نبودن عذاب قبر

سؤال

آيا عذاب قبر همگانى است، يا برخى استثنا شده اند؟

در پرسش و پاسخ هاى پيشين گذشت كه پاسخ درست يا غلط به نكير و منكر، سرنوشت ساز است. پاسخ درست، نعمت، و پاسخ نادرست، عذاب را به دنبال دارد. از روايات، عذاب جداگانه اى به دست مى آيد كه همان فشار قبر است و برخى روايات اين عذاب را همگانى مى دانند. رسول خدا(صلى الله عليه وآله) پس از خاك سپارى جنازه ى سعد بن معاذ فرمود: هيچ مؤمنى نيست كه فشار قبر نداشته باشد.

اگر كسى از فشار قبر رهايى مى يافت، سعد بن معاذ از آن جمله بود.

از امام صادق(عليه السلام) سؤال شد: «آيا كسى از فشار قبر رهايى مى يابد؟» فرمود: «از آن به خدا پناه مى برم! چه بسيار اندك اند، كسانى كه از عذاب قبر نجات يابند».

در برخى از روايات اهل سنت نيز، عذاب قبر، همگانى معرفى شده است. مانند:

مردگان در قبرشان عذاب مى شوند تا آنجا كه حيوانات صداى عذاب آنها را مى شنوند.

از اين دست روايات بر مى آيد كه كافر، مؤمن و مستضعف، همه فشار و عذاب قبر دارند.

برخى منابع عذاب و فشار قبر را تنها براى كسانى مى دانند كه در قبر، مورد سؤال قرار مى گيرند; يعنى گروه سوم كه مورد مؤاخذه و سؤال قرار نگرفته اند (ديوانگان، كودكان و مستضعفان) عذاب قبر ندارند.

شايد اين روايت شاهد مناسبى براى گفتارشان باشد; «يسأل و هو مضغوط» يعنى در حالى كه مورد پرسش قرار گرفته است، عذاب هم مى شود. اين روايت تنها يكبار در منابع آمده است. برخى در توجيه آن گفته اند: «شايد مراد توضيح وضع كفار باشد كه سؤال از آنها ماهيت عذاب دارد».

روايات ديگر، عذاب و فشار قبر را براى مؤمن نمى دانند. حضرت صادق(عليه السلام) در پاسخ ابوبصير فرمود:

هيهات ما على المؤمنين فيها شىء; دور باد، هرگز چيزى از فشار قبر بر مؤمنان نيست.

مرحوم مجلسى(رحمه الله) مى فرمايد: «اگر مراد از عذاب نديدن مؤمنان، مؤمن كامل باشد، پس رواياتى كه عذاب قبر را متوجه سعد بن معاذ و رقيّه دختر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) و فاطمه، مادر حضرت على(عليه السلام) مى دانستند، چه مى شود؟

ممكن است گفته شود، مراد از اينكه مؤمنان عذاب و فشار قبر ندارند، عذاب و فشار شديد است يا گفته شود، مؤمن، فشار قبر تنبيهى و از باب غضب الهى ندارد; بلكه اگر فشارى دارد به سبب لطف و كفاره ى گناهان او است».

چنان كه حديث مى فرمايد:

فشار و عذاب قبر براى مؤمن، كفاره ى (تاوان) كارهايى است كه انجام داده است. مانند: ضايع كردن نعمت هاى الهى.

و نيز در حديث ديگر، ضمن تفسير آيه ى قرآن آمده است: (فَيَوْمَئِذ لا يُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ)، فرمود:

اينها كه روز قيامت از گناهانشان سؤال نمى شود، كسانى هستند كه از امير مؤمنان پيروى كرده اند و از دشمنانش بيزارى جسته اند. حلالش را حلال و حرامش را حرام داشته اند; منتها گناهانى داشته اند كه موفق به توبه نشده اند. خداوند آنها را در برزخ عذاب مى كند تا در قيامت پاك شوند.

قانون كلى عذاب و فشار قبر بيان شد; اما بايد دانست كه برخى افراد، به تصريح برخى روايات، از عذاب قبر معاف شده اند. نيز برخى از كارهاى خوب و مرگ در برخى از ساعات، سبب كاهش يا آمرزش فشار قبر مى شود.

رقيّه دختر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) از كسانى است كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) برايش، طلب بخشش از عذاب قبر فرمود و خداوند هم او را رهايى بخشيد.

فاطمه بنت اسد، مادر امام على(عليه السلام) نيز با دعاى پيامبر(صلى الله عليه وآله) و تدفين در پيراهن مبارك او، شامل آمرزش عذاب قبر شد.

افراد ذيل نيز از عذاب و فشار قبر معاف هستند:

۱. كسانى كه تلقين سوم شده اند; يعنى پس از خاك سپارى، نزد قبر ا و عقايد دينى يادآورى شود.

۲. كسانى كه از ظهر پنج شنبه تا ظهر جمعه فوت كرده اند.

۳. كسانى كه همراهشان در قبر «جريدتين» گذاشته اند. يعنى دو شاخه چوب سبز همراه او دفن كرده اند.

۴. كسانى كه چهل نفر يا بيشتر به خوبى او شهادت دهند و از خداوند براى او طلب مغفرت كنند.

۵. كسانى كه ركوع نمازشان كامل و تمام باشد.

۶. افرادى كه در هر شب جمعه سوره ى نساء بخوانند.

۷. كسانى كه بر خواندن سوره ى زخرف مداومت دارند.

۸. اهل نماز شب.

۹. كسانى كه در سرزمين نجف اشرف دفن شوند و... .

اما هيچ كجا به عذاب و فشار قبر براى انبيا و امامان معصوم(ع)تصريح نشده است. بر اساس قواعدى كه درباره ى فشار قبر بيان شد، هر گونه عذابى از وجود مبارك آنها به دور است، چون گناهى ندارند كه از باب كفاره و لطف عذاب شوند و عاملى هم براى عذاب آنها وجود ندارد.

مرحوم شبّر مى فرمايد:

در حديث وارد شده است كه تنها انبيا و امامان(ع) ارواح آنها با اجسادشان از زمين به آسمان منتقل مى شوند و با همان اجساد دنيايى خود، در نعمت به سر مى برند و اين ويژه ى حجت هاى الهى است.

اما شهدا در فرهنگ قرآنى و روايى جايگاه ويژه اى دارند. آنها از برخى امور دنيايى و آخرتى استثنا شده اند. مانند كفن و غسل در صورتى كه در معركه ى جنگ به شهادت برسند. و همين گونه از پرسش و پاسخ در قبر معاف شده اند. از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) سؤال شد كه چرا شهيد در قبر، مورد امتحان و آزمايش قرار نمى گيرد؟ فرمود: «همان برق هاى شمشير كه بر سرش فرود مى آيند، كفايت مى كند».