سوره احزاب

سؤال

محتوای سوره‌های «احزاب» چه چیزی می‌باشد؟

سوره احزاب در مدینه نازل شده است و دارای ۷۳ آیه است. بخش مهمّی از این سوره به ماجرای جنگ‌ احزاب (خندق) می‌پردازد که یهودیان با مشرکان مکه و دیگر قبایل علیه مسلمانان متحد شدند. در این سوره احکام فقهی‌ای همچون عده طلاق، حجاب زنان، ازدواج با همسر پسرخوانده پس از طلاق هم گفته شده است. و نیز موضوعاتی مانند خاتمیت پیامبر(ص)، حمل امانت الهی توسط انسان و... در این سوره بیان شده است.

جنگ احزاب

مهم‌ترین بخش سوره احزاب مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهنده آن، پیروزی اعجاب‌آمیز مسلمین بر کفار، کارشکنی‌ها، بهانه‌جویی‌های گوناگون منافقان و پیمان‌شکنی آنان می‌باشد.

«حزب» به معنی گروه و طایفه است و این جنگ را احزاب می‌نامند. برای آن‌که یهودیان با مشرکان مکّه و طوائف دیگر پیمان بستند و ائتلاف کردند تا یک‌باره بر مدینه بتازند و کار مسلمانان را یکسره سازند.

آیات (۲۵–۹) سوره احزاب، شرح واقعه جنگ احزاب است و از آیه ۲۵ تا ۲۷ مربوط به غزوه بنی‌قریظه است که پس از پایان جنگ احزاب، پیامبر(ص) مأمور شد حساب یهود بنی قریظه را که عامل اصلی جنگ احزاب بودند و مشرکان عرب را در این جنگ پشتیبانی کرده بود، روشن سازد که پیامبر اسلام(ص) و لشکریانش فاتح این نبرد بودند.

احکام فقهی

در این سوره چند حکم فقهی آمده است:

رفتار زنان پیامبر(ص)

خداوند متعال زنان رسول خدا(ص) را متفاوت با دیگر زنان می‌داند و این یعنی اطرافیان بزرگان دین و حاکم اسلامی بایستی بیشتر از بقیه مراقب رفتارها و خواسته‌های مادی خود باشند، لذا فرمود: ﴿ای همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشی مرتکب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود؛ و این برای خدا آسان است. و هر کس از شما برای خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهیم ساخت، و روزی پرارزشی برای او آماده کرده‌ایم. ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از آنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به گونه‌ای هوس‌انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید!﴾(احزاب:۳۰ ۳۲)

اطاعت محض از رسول خدا(ص)

مؤمنان واقعی کسانی هستند که تابع محض باشند و اعتراضی بر دستورات دین نداشته باشند: ﴿هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری [در برابر فرمان خدا] داشته باشد؛ و هر کس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است!﴾(احزاب:۳۶)

ازدواج با همسر فرزند خوانده خود بعد از طلاق

ازدواج با همسر فرزندخوانده بعد از طلاق یکی از احکام سوره احزاب است. زید پسر خوانده رسول خدا(ص) همسرش را طلاق داد و سپس پیامبر(ص) با همسر طلاق یافته او ازدواج کرد. خداوند در این باره می‌فرمایند: ﴿[به خاطر بیاور] زمانی را که به آن کس که خداوند به او نعمت داده بود و تو نیز به او نعمت داده بودی به فرزند خوانده‌ات (زید) می‌گفتی: همسرت را نگاه‌دار و از خدا بپرهیز! [و پیوسته این امر را تکرار می‌کردی]؛ و در دل چیزی را پنهان می‌داشتی که خداوند آن را آشکار می‌کند؛ و از مردم می‌ترسیدی در حالی که خداوند سزاوارتر است که از او بترسی! هنگامی که زید نیازش را از آن زن به سرآورد [و از او جدا شد]، ما او را به همسری تو درآوردیم تا مشکلی برای مؤمنان در ازدواج با همسران پسر خوانده‌های شان -هنگامی که طلاق گیرند- نباشد؛ و فرمان خدا انجام شدنی است [و سنّت غلط تحریم این زنان باید شکسته شود]﴾(احزاب:۳۷)

احکام طلاق و عدّه

درباره عده طلاق قبل از هم‌بسترشدن آمده است: ﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که با زنان با ایمان ازدواج کردید و قبل از همبستر شدن طلاق دادید، عدّه‌ای برای شما بر آنها نیست که بخواهید حساب آن را نگاه دارید؛ آنها را با هدیه مناسبی بهره‌مند سازید و بطرز شایسته‌ای رهایشان کنید﴾(احزاب:۴۹)

حجاب و پوشش

درباره پوشش و حجاب زنان در این سوره آمده است:﴿ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب‌ها [چادر یا روسری‌های بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ خداوند همواره آمرزنده رحیم است.﴾(احزاب:۵۹)

خاتمیت

در سوره احزاب به صراحت آمده است که حضرت محمد(ص) خاتم پیامبران است.﴿مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَٰكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ ۗ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا؛ محمّد پدر هيچ يك از مردان شما نيست، ولى فرستاده خدا و خاتم پيامبران است. و خدا همواره بر هر چيزى داناست.﴾(احزاب:۴۰)

آیه تطهیر

مقالهٔ اصلی: آیه تطهیر

آیه تطهیر در آیه ۳۳ سوره احزاب به اتفاق همه علما و مفسران شیعه اشاره به تطهیر ساحت اهل بیت پیامبر(ص) می‌باشد که این آیه هم دلیل بر امامت ائمه هدی (ع) است و هم دلیل بر عصمت آن حضرات: ﴿إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا؛ خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.﴾(احزاب:۳۳)

حمل امانت الهی

خداوند در سوره احزاب انسان را حامل امانتی می‌داند که خود داوطلب برای برداشتن آن شده است: ﴿إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا؛ ما امانت [الهى و بار تكليف‌] را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه كرديم، پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناك شدند، و[لى‌] انسان آن را برداشت؛ راستى او ستمگرى نادان بود.﴾(احزاب:۷۲) در اینکه این امانت چیست اقوال مختلفی گفته شده است. علامه طباطبایی می فرماید: «آن اين است كه مراد از امانت مزبور كمالى باشد كه از ناحيه تلبس و داشتن اعتقادات حق، و نيز تلبس به اعمال صالح، و سلوك طريقه كمال حاصل شود به اينكه از حضيض ماده به اوج اخلاص ارتقاء پيدا كند و خداوند انسان حامل آن امانت را براى خود خالص كند، اين است آن احتمالى كه مى‏تواند مراد از امانت باشد، چون در اين كمال هيچ موجودى نه آسمان، و نه زمين، و نه غير آن دو، شريك انسان نيست. از سويى ديگر چنين كسى تنها خدا متولى امور اوست، و جز ولايت الهى هيچ موجودى از آسمان و زمين در امور او دخالت ندارد، چون خدا او را براى خود خالص كرده.»

مطالعه بیشتر

1. قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ذیل سوره.
2. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ذیل سوره.