شهادت امام حسین(ع) توسط شیعیان: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۰ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۱۶

سؤال

آیا امام حسین(ع) را شیعیان کشتند؟ ابتدا نامه نوشتند و به ایشان محبت داشتند ولی در کربلا بر روی ایشان شمشیر کشیدند.

لحظه لحظه عاشورا از عطر معرفت، فضیلت و اخلاق آکنده است و جای جای سرزمین کربلا، نشان از بزرگی روح بندگی و تسلیم در برابر حق است و برگ برگ دفتر حماسه جاوید کربلا با خطوط عظمت، عبودیت، عزت و افتخار نوشته شده و درس بزرگی که ما می‌توانیم از این حادثه جاوید بگیریم باعث نیک‌بختی مان خواهد شد و اینکه چه شد امت اسلامی با آن که زمان زیادی از عصر پیامبر نگذشته بود رو در روی نوه بزرگوارش ایستادند و او را به شهادت رساندند.

با روشن شدن دو مطلب زیر هم پاسخ اشکال به خوبی روشن خواهد شد و هم یک برگ از دفتر عاشورا را خواهیم خواند:

کسانی که به امام حسین نامه نوشتند چه کسانی بودند؟
علت خیانت کوفیان (همان کسانی که نامه نوشتند) چه بود؟

جواب قسمت اول

با مطالعه و بررسی اجمالی اسامی و امضاهایی که در ذیل برخی از نامه‌ها به جامانده و بدست رسیده و با توجه به قرائن می‌توان به این نتیجه رسید که نامه نگاران از یک طیف خاص نبوده و گروه‌های مختلف با گرایش‌های بسیار متفاوت را در بر می‌گرفته است. با توجه به این می‌توان افرادی را که به امام نامه نوشتند را به طوایف زیر تقسیم کرد:

الف) شیعیان خالص همانند هانی بن عروه، حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه، از آنجا که حکومت را حق خاندان اهل بیت می‌دانستند و امویان را غاصب و ظالم می‌دانستند. و همواره بر پیمان خود با امام پایدار مانده و در عاشورا یا قبل از آن در کوفه به شهادت رسیدند. البته باید گفت که تعداد این افراد واقعاً در اقلیت بوده و خیلی کم بودند.

ب) عده فراوانی از مردم کوفه ـ به ویژه میانسالان و کهنسالان ـ که حکومت عدل علوی را در کوفه در زمان امام علی(ع) به یاد داشتند و دوران بیست ساله ظلم و جور امویان را تجربه می‌کردند، برای رهایی از این ظلم به امام نامه نوشتند تا اینکه بتوانند از حکومت بنی امیه رهایی یابند.

ج) عده ای هم برای احیاء مرکزیت کوفه به عنوان پایتخت اسلامی در مقابل شام که در آن زمان رقابت سختی بین این دو مکان وجود داشت، به سراغ مناسبترین فرد که هم حکومت امویان را قبول نداشت و هم شرائط لازم برای ایجاد یک حکومت در مقابله با امویان و برهم زدن مرکزیت شام را داشت یعنی امام حسین رفته و به او نامه‌ها نوشتند.

د) بزرگان قبایل همانند شبث بن ربعی، حجّار بن ابجر و … که عمدتاً به فکر حفظ قدرت و ریاست خود بودند و با دیدن اقبال گسترده مردم به امام حسین(ع) حکومت امویان را در خطر دیدند و به پندار خود از اینکه می‌توانند با حمایت از امام حسین(ع) به خاطر اینکه پیروزی آن حضرت را قطعی می‌دانستند می‌توانند همچنان در مقام و ریاست خود بمانند، به امام نامه نوشتند.

خ) توده مردم که همواره بدنبال منافع دنیا بودند و از شور و هیجان نامه نویسان^[۱] به شوق آمده و تنور این جریان را با نوشتن نامه‌های فراوان به امام مشتعل تر ساختند.

جواب قسمت دوم

اما در مورد اینکه چرا عده بسیاری از مردم کوفه که به امام نامه نوشته بودند، از حمایت امام(ع) سرباز زدند می‌توان به این دلیل مهم اشاره کرد:

با ورود ابن زیاد به کوفه و آگاهی او از محبوبیت امام نزد کوفیان با امتحان‌هایی که کرد به روشنی فهمید که باید سیاست‌های عاجلانه و مؤثرتری را برای سرکوب نهضت در پیش گیرد که عمدتاً می‌توان آنها را در بخش‌های زیر دسته‌بندی کرد:

۱. سیاست‌های روانی: ابن زیاد در اولین سخنرانی خود، خود را برای فرمانبران و مطیعان، پدری مهربان معرفی کرد و نسبت به نافرمانان شمشیر و تازیانه اش را به رخ کشید و آنها را به سپاه عظیمی که از شام به کوفه در حرکت است تهدید کرد که عاصیان و نافرمانان را به کام مرگ خواهند رسانید.

۲. سیاست‌های اجتماعی: «از آنجا که انسجام و نظام قبیلگی هنوز پایداری خود را داشت. و اشراف و روسای قبایل که مهم‌ترین دلیل از نامه نگاریشان با امام و بیعتشان با مسلم بن عقیل به عنوان نماینده آن حضرت در کوفه، حفظ قدرت و ریاست شان بود»^[۲]با ورود ابن زیاد و مواجه شدن با تهدیدهای او منفعت خود را در خطر دیده و منفعت خود را در حمایت از ابن زیاد و انکار بیعت با نماینده امام دیدند و فوراً طبق آن عمل کردند و ابن زیاد با دادن رشوه‌های کلان و تطمیع آنها توانست آنها را به دور خود جمع کنند.

۳. سیاست‌های اقتصادی: «منبع مالی مردم کوفه در آن زمان دریافت عطایا و جیره از سوی حکومت بود و زندگی آنها را از این طریق می‌گذراندند به همین دلیل وابستگی شدیدی به این منبع مالی داشتند، ابن زیاد هم از این فرصت به خوبی استفاده کرد و با تهدید به قطع کردن این جیره‌ها و عطایا و تشویق مردم به روی گردانی از امام و مسلم بن عقیل آنها را به افزایش عطایا و جیره وعده داد و به کمک این فرصت توانست توده عظیمی از مردم را دور خود جمع کند و مردم را از کنار مسلم بن عقیل پراکنده‌سازد.»^[۳]

«امام حسین(ع) در روز عاشورا به این مطلب اشاره می‌کند و می‌فرماید:

همه شما علیه من عصیان می‌ورزید و سخنان مرا گوش نمی‌دهید (علت آن این است که) عطاهای شما از مال حرام فراهم (آمده) و شکم‌هایتان از حرام انباشته شده است و این باعث مهر خوردن بر دلهایتان گشته است.»^[۴]

۴. سیاست نظامی: سیاست نظامی و کنترل افراد و ورود و خروج آنها و جلوگیری از پیوستن شیعیان به کاروان امام حسین(ع).

نتیجه‌گیری:

با توجه به دو مطلب ذکر شده بخوبی فهمیده می‌شود که تعداد کثیری از مردم که به امام نامه نوشتند شیعیان خالص آن حضرت نبودند و اکثرشان به دلایل مادی و دنیوی به حمایت از آن حضرت برخاسته بودند چون اصولاً افرادی بودند که باد به هر سمتی می‌وزید به آن سمت می‌رفتند اینان به مجردی که دنیا و منفعتشان که در اثر سیاست‌هایی که ابن زیاد درکوفه اعمال کرد در خطر دیدند به همین دلیل دست از یاری امام برداشته و عده زیادی از آنها بی شرمانه نامه نگاری خود را منکر شدند.

بنابراین فقط تعداد خیلی اندکی از نامه نویسان شیعیان خالص امام بودند که البته به عهدشان وفا کرده و در رکاب آن حضرت باقی ماندند.

نتیجتاً اشکال باطل بوده و این‌طور نیست که امام توسط محبان خود به شهادت رسیده باشند. آری همیشه سست عنصرانی در همه فرقه‌ها و مذاهب وجود دارند که به فرمایش امام حسین بنده دنیا هستند و در پیشامد گرفتاری‌ها، دست از دین و مذهب خود برمی‌دارند.

مطالعه بیشتر

حماسه حسینی، شهید مرتضی مطهری، ج۲، انتشارات صدرا.
پرسش و پاسخ در مورد عاشورا، انتشارات نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه.
عاشورا، سعید داودی و مهدی رستم‌نژاد.
فتوح ابن اعثم، ج۵، قسمت‌های مربوطه.

منابع

↑ اقتباس از کتاب‌های پرسش و پاسخ، گروه مؤلفان، انتشارات دانشگاه، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۳، ص۴۸–۵۷.
↑ کتاب وقعه الطف، ص۱۰۹.
↑ الحیاه الاجتماعیه و الاقتصادیه فی الکوفه، ص۲۱۹.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۴۵، ص۸.

[1] اقتباس از کتاب‌های پرسش و پاسخ، گروه مؤلفان، انتشارات دانشگاه، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۳، ص۴۸–۵۷.

[2] کتاب وقعه الطف، ص۱۰۹.

[3] الحیاه الاجتماعیه و الاقتصادیه فی الکوفه، ص۲۱۹.

[4] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۴۵، ص۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-آیا امام حسین ـ(ع) ـ را شیعیان کشتند؟ ابتدا نامه نوشتند و به ایشان محبت داشتند ولی در کربلا بر روی ایشان شمشیر کشیدند.
+آیا امام حسین(ع) را شیعیان کشتند؟ ابتدا نامه نوشتند و به ایشان محبت داشتند ولی در کربلا بر روی ایشان شمشیر کشیدند.
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-لحظه لحظه عاشورا از عطر معرفت، فضیلت و اخلاق آکنده است و جای جای سرزمین کربلا، نشان از بزرگی روح بندگی و تسلیم در برابر حق است و برگ برگ دفتر حماسه جاوید کربلا با خطوط عظمت، عبودیت، عزت و افتخار نوشته شده و درس بزرگی که ما می توانیم از این حادثه جاوید بگیریم باعث نیک بختی مان خواهد شد و اینکه چه شد امت اسلامی با آن که زمان زیادی از عصر پیامبر نگذشته بود رو در روی نوه بزرگوارش ایستادند و او را به شهادت رساندند.
+لحظه لحظه عاشورا از عطر معرفت، فضیلت و اخلاق آکنده است و جای جای سرزمین کربلا، نشان از بزرگی روح بندگی و تسلیم در برابر حق است و برگ برگ دفتر حماسه جاوید کربلا با خطوط عظمت، عبودیت، عزت و افتخار نوشته شده و درس بزرگی که ما می‌توانیم از این حادثه جاوید بگیریم باعث نیک‌بختی مان خواهد شد و اینکه چه شد امت اسلامی با آن که زمان زیادی از عصر پیامبر نگذشته بود رو در روی نوه بزرگوارش ایستادند و او را به شهادت رساندند.
 با روشن شدن دو مطلب زیر هم پاسخ اشکال به خوبی روشن خواهد شد و هم یک برگ از دفتر عاشورا را خواهیم خواند:
+# کسانی که به امام حسین نامه نوشتند چه کسانی بودند؟
-۱. کسانی که به امام حسین نامه نوشتند چه کسانی بودند؟
+# علت خیانت کوفیان (همان کسانی که نامه نوشتند) چه بود؟
-۲. علت خیانت کوفیان (همان کسانی که نامه نوشتند) چه بود؟
 جواب قسمت اول
-با مطالعه و بررسی اجمالی اسامی و امضاهایی که در ذیل برخی از نامه ها به جامانده و بدست رسیده و با توجه به قرائن می توان به این نتیجه رسید که نامه نگاران از یک طیف خاص نبوده و گروههای مختلف با گرایش های بسیار متفاوت را در بر می گرفته است. با توجه به این می توان افرادی را که به امام نامه نوشتند را به طوایف زیر تقسیم کرد:
+با مطالعه و بررسی اجمالی اسامی و امضاهایی که در ذیل برخی از نامه‌ها به جامانده و بدست رسیده و با توجه به قرائن می‌توان به این نتیجه رسید که نامه نگاران از یک طیف خاص نبوده و گروه‌های مختلف با گرایش‌های بسیار متفاوت را در بر می‌گرفته است. با توجه به این می‌توان افرادی را که به امام نامه نوشتند را به طوایف زیر تقسیم کرد:
-الف) شیعیان خالص همانند هانی بن عروه ، حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه، از آنجا که حکومت را حق خاندان اهل بیت می دانستند و امویان را غاصب و ظالم می دانستند. و همواره بر پیمان خود با امام پایدار مانده و در عاشورا و یا قبل از آن در کوفه به شهادت رسیدند. البته باید گفت که تعداد این افراد واقعاً در اقلیت بوده و خیلی کم بودند.
+الف) شیعیان خالص همانند هانی بن عروه، حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه، از آنجا که حکومت را حق خاندان اهل بیت می‌دانستند و امویان را غاصب و ظالم می‌دانستند. و همواره بر پیمان خود با امام پایدار مانده و در عاشورا یا قبل از آن در کوفه به شهادت رسیدند. البته باید گفت که تعداد این افراد واقعاً در اقلیت بوده و خیلی کم بودند.
-ب) عده فراوانی از مردم کوفه ـ به ویژه میانسالان و کهنسالان ـ که حکومت عدل علوی را در کوفه در زمان امام علی ـ(ع) ـ به یاد داشتند و دوران بیست ساله ظلم و جور امویان را تجربه می کردند، برای رهایی از این ظلم به امام نامه نوشتند تا اینکه بتوانند از حکومت بنی امیه رهایی یابند.
+ب) عده فراوانی از مردم کوفه ـ به ویژه میانسالان و کهنسالان ـ که حکومت عدل علوی را در کوفه در زمان امام علی(ع) به یاد داشتند و دوران بیست ساله ظلم و جور امویان را تجربه می‌کردند، برای رهایی از این ظلم به امام نامه نوشتند تا اینکه بتوانند از حکومت بنی امیه رهایی یابند.
-ج) عده ای هم برای احیاء مرکزیت کوفه به عنوان پایتخت اسلامی در مقابل شام که در آن زمان رقابت سختی بین این دو مکان وجود داشت، به سراغ مناسبترین فرد که هم حکومت امویان را قبول نداشت و هم شرائط لازم برای ایجاد یک حکومت در مقابله با امویان و بر هم زدن مرکزیت شام را داشت یعنی امام حسین رفته و به او نامه ها نوشتند.
+ج) عده ای هم برای احیاء مرکزیت کوفه به عنوان پایتخت اسلامی در مقابل شام که در آن زمان رقابت سختی بین این دو مکان وجود داشت، به سراغ مناسبترین فرد که هم حکومت امویان را قبول نداشت و هم شرائط لازم برای ایجاد یک حکومت در مقابله با امویان و برهم زدن مرکزیت شام را داشت یعنی امام حسین رفته و به او نامه‌ها نوشتند.
-د) بزرگان قبایل همانند شبث بن ربعی، حجّار بن ابجر و ... که عمدتاً به فکر حفظ قدرت و ریاست خود بودند و با دیدن اقبال گسترده مردم به امام حسین ـ(ع) ـ حکومت امویان را در خطر دیدند و به پندار خود از اینکه می توانند با حمایت از امام حسین ـ(ع) ـ به خاطر اینکه پیروزی آن حضرت را قطعی می دانستند می توانند همچنان در مقام و ریاست خود بمانند، به امام نامه نوشتند.
+د) بزرگان قبایل همانند شبث بن ربعی، حجّار بن ابجر و … که عمدتاً به فکر حفظ قدرت و ریاست خود بودند و با دیدن اقبال گسترده مردم به امام حسین(ع) حکومت امویان را در خطر دیدند و به پندار خود از اینکه می‌توانند با حمایت از امام حسین(ع) به خاطر اینکه پیروزی آن حضرت را قطعی می‌دانستند می‌توانند همچنان در مقام و ریاست خود بمانند، به امام نامه نوشتند.
-خ) توده مردم که همواره بدنبال منافع دنیا بودند و از شور و هیجان نامه نويسان<ref>اقتباس از کتاب های پرسش و پاسخ، گروه مولفان، انتشارات دانشگاه، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۳، ص۴۸ ـ ۵۷.</ref> به شوق آمده و تنور این جریان را با نوشتن نامه های فراوان به امام مشتعل تر ساختند.
+خ) توده مردم که همواره بدنبال منافع دنیا بودند و از شور و هیجان نامه نویسان<ref>اقتباس از کتاب‌های پرسش و پاسخ، گروه مؤلفان، انتشارات دانشگاه، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۳، ص۴۸–۵۷.</ref> به شوق آمده و تنور این جریان را با نوشتن نامه‌های فراوان به امام مشتعل تر ساختند.
 جواب قسمت دوم
-اما در مورد اینکه چرا عده بسیاری از مردم کوفه که به امام نامه نوشته بودند، از حمایت امام ـ(ع) ـ سرباز زدند می توان به این دلیل مهم اشاره کرد:
+اما در مورد اینکه چرا عده بسیاری از مردم کوفه که به امام نامه نوشته بودند، از حمایت امام(ع) سرباز زدند می‌توان به این دلیل مهم اشاره کرد:
-با ورود ابن زیاد به کوفه و آگاهی او از محبوبیت امام نزد کوفیان با امتحان هایی که کرد به روشنی فهمید که باید سیاست های عاجلانه و مؤثرتری را برای سرکوب نهضت در پیش گیرد که عمدتاً می توان آنها را در بخش های زیر دسته بندی کرد:
+با ورود ابن زیاد به کوفه و آگاهی او از محبوبیت امام نزد کوفیان با امتحان‌هایی که کرد به روشنی فهمید که باید سیاست‌های عاجلانه و مؤثرتری را برای سرکوب نهضت در پیش گیرد که عمدتاً می‌توان آنها را در بخش‌های زیر دسته‌بندی کرد:
-۱. سیاست های روانی: ابن زیاد در اولین سخنرانی خود، خود را برای فرمانبران و مطیعان، پدری مهربان معرفی کرد و نسبت به نافرمانان شمشیر و تازیانه اش را به رخ کشید و آنها را به سپاه عظیمی که از شام به کوفه در حرکت است تهدید کرد که عاصیان و نافرمانان را به کام مرگ خواهند رسانید.
+۱. سیاست‌های روانی: ابن زیاد در اولین سخنرانی خود، خود را برای فرمانبران و مطیعان، پدری مهربان معرفی کرد و نسبت به نافرمانان شمشیر و تازیانه اش را به رخ کشید و آنها را به سپاه عظیمی که از شام به کوفه در حرکت است تهدید کرد که عاصیان و نافرمانان را به کام مرگ خواهند رسانید.
-۲. سیاست های اجتماعی: «از آنجا که انسجام و نظام قبیلگی هنوز پایداری خود را داشت. و اشراف و روسای قبایل که مهم ترین دلیل از نامه نگاریشان با امام و بیعتشان با مسلم بن عقیل به عنوان نماینده آن حضرت در کوفه، حفظ قدرت و ریاست شان بود»<ref>کتاب وقعه الطف، ص۱۰۹.</ref>با ورود ابن زیاد و مواجه شدن با تهدید های او منفعت خود را در خطر دیده و منفعت خود را در حمایت از ابن زیاد و انکار بیعت با نماینده امام دیدند و فوراً طبق آن عمل کردند و ابن زیاد با دادن رشوه های کلان و تطمیع آنها توانست آنها را به دور خود جمع کنند.
+۲. سیاست‌های اجتماعی: «از آنجا که انسجام و نظام قبیلگی هنوز پایداری خود را داشت. و اشراف و روسای قبایل که مهم‌ترین دلیل از نامه نگاریشان با امام و بیعتشان با مسلم بن عقیل به عنوان نماینده آن حضرت در کوفه، حفظ قدرت و ریاست شان بود»<ref>کتاب وقعه الطف، ص۱۰۹.</ref>با ورود ابن زیاد و مواجه شدن با تهدیدهای او منفعت خود را در خطر دیده و منفعت خود را در حمایت از ابن زیاد و انکار بیعت با نماینده امام دیدند و فوراً طبق آن عمل کردند و ابن زیاد با دادن رشوه‌های کلان و تطمیع آنها توانست آنها را به دور خود جمع کنند.
-۳. سیاست های اقتصادی: «منبع مالی مردم کوفه در آن زمان دریافت عطایا و جیره از سوی حکومت بود و زندگی آنها را از این طریق می گذراندند به همین دلیل وابستگی شدیدی به این منبع مالی داشتند، ابن زیاد هم از این فرصت به خوبی استفاده کرد و با تهدید به قطع کردن این جیره ها و عطایا و تشویق مردم به روی گردانی از امام و مسلم بن عقیل آنها را به افزایش عطایا و جیره وعده داد و به کمک این فرصت توانست توده عظیمی از مردم را دور خود جمع کند و مردم را از کنار مسلم بن عقیل پراکنده سازد.»<ref>الحیاه الاجتماعیه و الاقتصادیه فی الکوفه، ص۲۱۹.</ref>
+۳. سیاست‌های اقتصادی: «منبع مالی مردم کوفه در آن زمان دریافت عطایا و جیره از سوی حکومت بود و زندگی آنها را از این طریق می‌گذراندند به همین دلیل وابستگی شدیدی به این منبع مالی داشتند، ابن زیاد هم از این فرصت به خوبی استفاده کرد و با تهدید به قطع کردن این جیره‌ها و عطایا و تشویق مردم به روی گردانی از امام و مسلم بن عقیل آنها را به افزایش عطایا و جیره وعده داد و به کمک این فرصت توانست توده عظیمی از مردم را دور خود جمع کند و مردم را از کنار مسلم بن عقیل پراکنده‌سازد.»<ref>الحیاه الاجتماعیه و الاقتصادیه فی الکوفه، ص۲۱۹.</ref>
-«امام حسین ـ(ع) ـ در روز عاشورا به این مطلب اشاره می کند و می فرماید:
+«امام حسین(ع) در روز عاشورا به این مطلب اشاره می‌کند و می‌فرماید:
-همه شما علیه من عصیان می ورزید و سخنان مرا گوش نمی دهید (علت آن این است که ) عطاهای شما از مال حرام فراهم (آمده) و شکم هایتان از حرام انباشته شده است و این باعث مهر خوردن بر دلهایتان گشته است.»<ref>مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، ج۴۵، ص۸.</ref>
+همه شما علیه من عصیان می‌ورزید و سخنان مرا گوش نمی‌دهید (علت آن این است که) عطاهای شما از مال حرام فراهم (آمده) و شکم‌هایتان از حرام انباشته شده است و این باعث مهر خوردن بر دلهایتان گشته است.»<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۴۵، ص۸.</ref>
-۴. سياست نظامي: سياست نظامي و کنترل افراد و ورود و خروج آنها و جلوگيري از پيوستن شيعيان به کاروان امام حسين(ع) .
+۴. سیاست نظامی: سیاست نظامی و کنترل افراد و ورود و خروج آنها و جلوگیری از پیوستن شیعیان به کاروان امام حسین(ع).
+نتیجه‌گیری:
-نتیجه گیری:
+با توجه به دو مطلب ذکر شده بخوبی فهمیده می‌شود که تعداد کثیری از مردم که به امام نامه نوشتند شیعیان خالص آن حضرت نبودند و اکثرشان به دلایل مادی و دنیوی به حمایت از آن حضرت برخاسته بودند چون اصولاً افرادی بودند که باد به هر سمتی می‌وزید به آن سمت می‌رفتند اینان به مجردی که دنیا و منفعتشان که در اثر سیاست‌هایی که ابن زیاد درکوفه اعمال کرد در خطر دیدند به همین دلیل دست از یاری امام برداشته و عده زیادی از آنها بی شرمانه نامه نگاری خود را منکر شدند.
-با توجه به دو مطلب ذکر شده بخوبی فهمیده می شود که تعداد کثیری از مردم که به امام نامه نوشتند شیعیان خالص آن حضرت نبودند و اکثرشان به دلایل مادی و دنیوی به حمایت از آن حضرت برخاسته بودند چون اصولاً افرادی بودند که باد به هر سمتی می وزید به آن سمت می رفتند اینان به مجردی که دنیا و منفعتشان که در اثر سیاست هایی که ابن زیاد درکوفه اعمال کرد در خطر دیدند به همین دلیل دست از یاری امام برداشته و عده زیادی از آنها بی شرمانه نامه نگاری خود را منکر شدند.
 بنابراین فقط تعداد خیلی اندکی از نامه نویسان شیعیان خالص امام بودند که البته به عهدشان وفا کرده و در رکاب آن حضرت باقی ماندند.
-نتیجتاً اشکال باطل بوده و این طور نیست که امام توسط محبان خود به شهادت رسیده باشند.آری همیشه سست عنصرانی در همه فرقه ها و مذاهب وجود دارند که به فرمایش امام حسین بنده دنیا هستند و در پیشامد گرفتاری ها ، دست از دین و مذهب خود برمی دارند.
+نتیجتاً اشکال باطل بوده و این‌طور نیست که امام توسط محبان خود به شهادت رسیده باشند. آری همیشه سست عنصرانی در همه فرقه‌ها و مذاهب وجود دارند که به فرمایش امام حسین بنده دنیا هستند و در پیشامد گرفتاری‌ها، دست از دین و مذهب خود برمی‌دارند.
 {{پایان پاسخ}}
-==مطالعه بیشتر==
+== مطالعه بیشتر ==
 * حماسه حسینی، شهید مرتضی مطهری، ج۲، انتشارات صدرا.
 * پرسش و پاسخ در مورد عاشورا، انتشارات نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه.
-* عاشورا، سعید داودی و مهدی رستم نژاد.
+* عاشورا، سعید داودی و مهدی رستم‌نژاد.
-* فتوح ابن اعثم، ج۵، قسمت های مربوطه.
+* فتوح ابن اعثم، ج۵، قسمت‌های مربوطه.
-==منابع==
+== منابع ==
-<references />
+{{پانویس}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی =
 |شاخه فرعی۱ =
 |شاخه فرعی۲ =
 |شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
   | شناسه =
   | تیترها =
   | ویرایش =
   | لینک‌دهی =
   | ناوبری =
   | نمایه =
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
   | اولویت =
   | کیفیت =
 }}
 {{پایان متن}}