سازگاری مراسم عزاداری با عبادت در مسجد

سؤال

خدا در آیه ۱۸ سوره جن می‌فرماید: که مساجد مختص توجه و ذکر خداست و با خدا هیچ‌کسی نخوانید! چرا شیعه مراسم عزاداری مذهبی یا عزای حسین و توسل خود را در مساجد برپا می‌کند؟

مفسرین در اینکه مراد از مساجد در این آیه چیست؟ اختلاف دارند. مراد از مساجد در این آیه مکانی برای نماز و عبادت نیست بلکه منظور از آن، اعضای سجده [هفت عضوی که در هنگام نماز روی زمین قرار می گیرند]، هستند. مراسمی که شیعیان به عنوان عزاداری برای امام حسین(ع)، توسل و غیره برگزار می کنند از مصادیق عبادت به شمار می‌روند و در این مجالس یاد و ذکر خداوند صورت می‌گیرد.

مراد از مساجد در سوره جن

در سوره جن خداوند می‌فرماید:

﴿وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا؛ و مساجد ویژه خداست، پس هیچ کس را با خدا مپرستید،﴾(جن:۱۸)

به گفته فخر رازی در تفسیر کبیر، در اینکه مراد از مساجد در این آیه شریفه چیست بین مفسرین اختلاف نظر وجود دارد:

• هرجا گه برای نماز و یاد خدا بنا شود. بنا بر این قول مساجد، کنایس و بیع (معبدهای یهود و نصاری) را هم شامل می‌شود.
• تمام سطح زمین، به دلیل اینکه پیامبر(ص) فرمود: «جُعِلَتْ لِيَ اَلْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً؛ زمین سجده گاه و پاک کننده برای من مقرر شده است» پس گویا خداوند می‌فرماید که تمام زمین را برای خودش خلق کرده پس بر روی زمین برای غیر خالق آن سجده نکنید.
• نمازها. بنابراین مساجد در این قول جمع مسجَد (به فتح جیم) می‌باشد و مسجَد به معنای سجود است. پس معنای آیه این می‌شود که سجده‌ها فقط برای خداست و برای غیر خدا سجده نکنید.
• مکه و تمام مساجدی که در آن است.
• همه حرم است.
• اعضای سجده، از امام جواد(ع) روایت شده که مراد از مساجد اعضای هفتگانه بدن آدمی است که در هنگام سجده باید روی زمین قرار گیرند و عبارتند از: پیشانی، دو کف دست، دو سر زانو و دو سر انگشتان بزرگ پا.

با در نظر گرفتن این حدیث آنچه به نظر ما مناسب‌تر است این است که بگوییم: مراد ازاین آیه شریفه این است که مواضع هفتگانه سجود تشریعا به خدا اختصاص دارد و مراد از «دعاء» که فرموده «پس غیر خدا را نخوانید» نیز همان سجده است، چون روشن‌ترین مظاهر و مصادیق عبادت یا خصوص نماز همان سجده است، و اصلاً نماز به خاطر سجده است، که عبادت نامیده می‌شود.

با توجه با اینکه جمله «أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ» به منزله تعلیل برای جمله بعد است که می‌فرماید: «پس با خدا احدی را نپرستید و نخوانید»، در حقیقت تقدیر آیه چنین است: «لا تدعوا مع اللَّه احدا غیره لان المساجد للَّه؛ با خدا احدی غیر او را مخوانید، برای اینکه مساجد تنها مال او است». همچنین به دلیل اینکه مراد از «دعا» عبادت و پرستش است، در جای دیگر هم عبادت را دعا و دعا را عبادت خوانده و فرموده: ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ؛ و خدای شما فرمود که مرا با (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما مستجاب کنم. آنان که از (دعا و) عبادت من اعراض و سرکشی کنند زود با ذلت و خواری در دوزخ شوند﴾(غافر:۶۰) پس معنای آیه این است که: بگو به من وحی شده که چند نفر جنی چنین و چنان کردند، و نیز به من وحی شده که اعضای سجده مختص به خدای تعالی است، پس تنها برای خدا سجده کنید، و این اعضا را در سجده برای او بکار بندید یا او را تنها با این اعضا عبادت کنید و غیر او را سجده مکنید یا عبادت مکنید.

قول صحیح

قول صحیح اینست که مراد از مساجد در آیه شریفه همان مواضع هفتگانه انسان است که در هنگام سجده بر زمین قرار می‌گیرند و این مواضع فقط برای خداوند است که باید بر زمین قرار گرفته و به این ترتیب خداوند مورد عبادت قرار بگیرد و عبادت برای غیر خدا که در قالب سجده و تماس این مواضع بر زمین تحقق پیدا می‌کند حرام و موجب شرک می‌باشد. اگر مراد از مساجد در آیه مکانهایی خاصی باشد که برای نماز گذاردن بنا می‌شوند، مفاد آیه این خواهد شد که در مساجد غیر خدا را عبادت نکنید اما در غیر مساجد اشکالی ندارد واین مفاد را هیچ مسلمانی قبول ندارد. پس آنچه که در همه مکانها و همه زمانها حرام و از طرف خداوند ممنوع شده سجده کردن و عبادت برای غیر خدا می‌باشد.

مصادیق عبادت در اعمال شیعیان در مساجد

کارهای شیعیان عبادت غیر خدا به حساب نمی‌آیند تا بر آنان اشکال وارد گردد و اگر این مراسمی که در سؤال ذکر شده مصداق عبادت بودند در غیر مسجد هم انجام آنها حرام می‌باشد چون حرمت عبادت غیر خدا، جا و مکانی خاصی را برنمی‌تابد؛ بلکه در همه مکانها حرام است.

بنابراین برخی از این مراسمی که در قالب دعا و توسل و امثال اینها انجام می‌شوند از مصادیق عبادت خدا به شمار می‌آیند و نیز سخنرانی‌ها و مجالس عزا و امثال اینها نیز برای خدا است به دلیل اینکه در این مراسم مردم به عقاید و احکام دین رهنمون شده و به وسیله آنها ارشاد و هدایت گردیده و از واقعیات و حوادث تاریخی اسلام باخبر می‌شوند و از نظر شرعی که قرآن و احادیث نبوی باشد انجام این کارها نه تنها در مساجد هیچ منعی ندارند بلکه از امور پسندیده به شمار می‌آیند. چنان‌که که در صدر اسلام حتی فرماندهی امور جنگی و قضاوت در مساجد انجام می‌گرفت که امروز متأسفانه در مساجد اثری از این کارها وجود ندارد.

به هر حال این کارهای شیعیان در مساجد برای تبلیغ دین و ترویج اسلام و تحکیم عقاید مردم می‌باشد؛ و انجام آنها در مساجدهیچ منع شرعی و عقلی ندارد؛ و از عبادت غیر خدا هم به شمار نمی‌آیند.