وظایف مجلس خبرگان و نحوه انتخاب اعضای آن

سؤال

وظایف مجلس خبرگان چیست و نحوه انتخاب اعضای آن چگونه است؟

براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مجلس خبرگان سه وظیفه مهم را بر عهده دارد.

برطبق اصل ۱۰۷ «تعیین رهبر بر عهده خبرگان منتخب مردم است».

و خبرگان وظیفه دارند تا دربارهٔ همه فقهای واجد شرایط مذکور در اصل ۵ و ۱۰۹ قانون اساسی بحث و بررسی کنند و هر کس را که واجد شرایط دانستند، انتخاب و به مردم معرفی کنند که نظر و انتخاب آنان برای مردم بر اساس مبانی فقهی و قانونی، معتبر و حجت خواهد بود.

بنابراین وظیفه مجلس خبرگان در درجه اول، تعیین و انتخاب رهبر برای جمهوری اسلامی ایران است هم چنان‌که وظیفه دارند مرتباً رهبر و نحوه اداره امور توسط وی را زیر نظر و نظارت دقیق خویش قرار دهند تا هر گاه از انجام وظایف محوله خویش ناتوان گشت یا فاقد یکی از شرایط مذکور در قانون اساسی شد، او راعزل نمایند.

مطابق اصل یکصد و یازدهم قانون اساسی یکی از وظایف مجلس خبرگان نظارت بر بقاواستمرار شرایط رهبری است. «هر گاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم گردد یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده‌است از مقام خود برکنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم می‌باشد.» انتخاب رهبر جدید نیز در صلاحیت مجلس خبرگان و از وظایف آن به شمار می‌رود؛ «در صورت فوت یا کناره‌گیری یا عزل رهبر خبرگان موظفند در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نمایند.»

نحوه انتخاب اعضای مجلس خبرگان

بر اساس قانون اساسی، شرایط خبرگان و کیفیت انتخاب اولین دوره آن توسط شورای نگهبان مشخص شده‌است و پس از آن، هر گونه تغییر و تجدید نظر در قانون و تصویب سایر مقررات مربوط به وظایف خبرگان در صلاحیت خودِ آنان است، بر این اساس؛ قانون نحوه تشکیل مجلس خبرگان در تاریخ ۱۰/ ۷/ ۱۳۵۹ تدوین و تنظیم و به تصریب رسید، که برخی از مواد این قانون بعداً در مجلس خبرگان مورد اصلاح قرار گرفته‌است.

بر طبق قانون مذکور عدّه نمایندگان مجلس خبرگان با در نظر گرفتن جمعیت هر استان به ازای هر یک میلیون نفر، جمعیت یک نفر می‌باشد (ماده ۱) و به موجب ماده ۲ قانون مذکور خبرگان منتخب مردم باید دارای شرایط زیر باشند:

الف. اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی.

ب. اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعضی مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهد.

ج. بینش سیاسی و اجتماعی و آشنایی با مسائل روز داشته باشد.

د. معتقد بودن به نظام جمهوری اسلامی ایران.

هـ. نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی و…

اعضای خبرگان برای یک دوره هشت ساله (ماده ۴) و با اکثریت نسبی رأی شرکت کنندگان (ماده ۷) انتخاب می‌شوند که رأی‌گیری به صورت مخفی و به‌طور مستقیم صورت می‌گیرد (ماده ۵) و طبق ماده ۱۷ قانون مجلس خبرگان مصوب ۲۷/ ۴/ ۱۳۶۲ به منظور آمادگی خبرگان برای اجرای اصل ۱۰۷ قانون اساسی و شناخت حدود و شرایط مذکور در اصل ۱۰۹ قانون اساسی، کمیسیونی مرکب از ۱۵ نفر از نمایندگان تشکیل می‌شود تا دربارهٔ همه مسائل مربوطه تحقیق کند و دربارهٔ همه کسانی که در مظانّ رهبری قرار دارند بررسی به عمل آورد تا مورد استفاده و بررسی خبرگان واقع شود.

و نیز کمیسیون ویژه‌ای برای نظارت بر رهبری در انجام وظایف قانونی تشکیل می‌شود تا مرتباً واجد شرایط بودن وی را مورد بررسی قرار دهد و گزارش آن را به اجلاسیه سالانه مجلس خبرگان ارائه نماید.

برای مطالعهٔ بیشتر

۱. دکتر سیدمحمد هاشمی، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۲، چاپ پنجم، نشر دادگستر، بی‌تا.

۲. عمید زنجانی، فقه سیاسی، ج۱، چاپ اول، امیر کبیر، ۱۳۶۶، ج۱، ص۴۳۵ تا ۴۵۵.

۳. محمد تقی مصباح یزدی، پرسشها و پاسخها، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۰، ج۲، ص۴۹ تا ۵۵.

۴. عبدالله جوادی آملی، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم، نشر اسرا، ۱۳۷۸، ص۴۴۳ تا ۴۶۳.