امام زمان(ع) در تفاسیر اهل‌سنت

سؤال

در تفاسیر اهل سنت چه آیاتی بر وجود امام زمان(عج) و قیام آن حضرت تفسیر شده است؟

آیاتی از قرآن درباره حضرت مهدی(ع) است و روایاتی در تفسیر آن آیات ذکر شده است. در تفاسیر اهل سنت برخی از این آیات را به وجود و قیام حضرت مهدی تفسیر کرده اند:

۱. ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ؛ او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیین‌ها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند!﴾(توبه:۳۳)

• در تفسیر قرطبی آمده است: «پیروزی اسلام بر دیگر ادیان، هنگام قیام مهدی(ع) است. در آن زمان، مردمان یا باید مسلمان شوند یا جزیه دهند؛ و این که گفته شده است مهدی همان عیسی است، نادرست است زیرا اخبار صحیح به گونه‌ای متواتر وارد شده که مهدی از خاندان پیامبر(ص) است.

• در کتاب البیان در تفسیر این آیه آمده است: کسی که خدا او را بر همه ادیان چیره می‌گرداند، مهدی از فرزندان فاطمه است.
• در تفسیر کشف الاسرار که از تفاسیر معتبر اهل سنت است در شرح این آیه می‌گوید: رسول در این آیه حضرت محمد(ص) است و هدی و هدایت قرآن و ایمان است و دین حق، اسلام است و خدا این دین را بر دیگر ادیان برتری می‌دهد، چنان‌که دینی نماند مگر این که اسلام بر آن غالب آید؛ و این اتفاق بعد از این رخ خواهد داد و هنوز محقق نشده است.

۲. ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ۚ؛ آنچه خداوند برای شما باقی گذارده (از سرمایه‌های حلال)، برایتان بهتر است اگر ایمان داشته باشید!﴾(هود:۸۶) (اگر با ایمان باشید «بقیةالله» برای شما خیر است) در نور الابصار آمده است: «چون (مهدی) ظهور کند، کعبه را پایگاه خویش قرار می‌دهد و ۳۱۳ نفر از یارانش به او می‌پیوندند، آنگاه در نخستین سخن این آیه را تلاوت می‌کند «بقیةالله بهتر است برای شما اگر ایمان بیاورید»، پس می‌گوید: «منم بقیةالله و خلیفه خدا و حجت او بر شما.»}}

۳. و من أظلم ممن منع مسجد الله أن یذکر فیها اسمه و سعی فی خرابها اولئک ما کان لهم أن یدخلوها الا خائفین لهم فی الدنیا خزی و لهم فی الاخره عذاب عظیم» (کیست ستمکار تر از آن کس که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگیری کرد و سعی در ویرانی آنها نمود؟ شایسته نیست آنان، جز با ترس و وحشت وارد این (کانونهای عبادت) شوند. بهرهٔ آنها در دنیا فقط رسوایی و خواری است و در آخرت عذاب عظیم (الهی)).

سیوطی درباره عذاب دنیوی این افراد می‌نویسد: «خواری و ذلّت (آنان) در دنیا زمانی فرا می‌رسد که مهدی به پا خیزد و قسطنطنیه را فتح کند و آنان را بکشد.»و در تفسیر طبری و تفسیر کشف الاسرار نیز به همین مطلب که سیوطی نوشته است تصریح شده است.

۴. ﴿یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صبر کنید و مقاومت ورزید و مرابطه کنید و از خدا بترسید، باشد که رستگار شوید)

حافظ قندوزی ازامام محمد باقر(ع) درباره این آیه روایت کرده است که فرمود: شکیبا باشید بر ادای فرائض و واجبات، و در برابر آزار دشمنان استقامت ورزید و با امام تان مهدی مرابطه نمائید.﴾

۵. ﴿... یسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَه أَیَّانَ مُرْساها (از تو درباره ساعت می‌پرسند که زمان وقوع آن کی است) حافظ قندوزی از مفضل بن عمر از امام جعفر صادق(ع)، روایت کرده است که فرمود: «(منظور از) ساعت قیام قائم است.»﴾

۶. ﴿اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها (بدانید که خدا زمین را پس از مرگش احیاء می‌کند) حافظ قندوزی می‌نویسد: «خداوند آنرا توسط «قائم» زنده می‌سازد، پس در آن ایجاد عدالت کند و زمین را توسط عدل، پس از مردنش به واسطه ظلم، زنده سازد.»﴾

۷. ﴿فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ (پس ایمان آرید به خدا و رسول و نوری که فرود آوردیم، و خداوند بدانچه کنید آگاه است)

علاّمه قبیسی می‌نویسد حافظ ابوجعفر محمد بن جریر طبری گفت در حجه الوداع پیامبر(ص) فرمود: ای مردم، ﴿آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا﴾ سپس فرمود: نور در من است، سپس در ـ علی است، و بعد در نسل وی باشد تا قائم مهدی.﴾

۸. {{قرآن|حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَداً (تا وقتی که ببیند آنچه را وعده داده می‌شوند، پس به زودی بدانند که چه کسی از حیث یار ناتوان‌تر و از حیث عدد کمتر است)

حافظ قندوزی از امام سجاد(ع) در تفسیر این آیه نقل می‌کند که «ما یوعدون» (آنچه وعده داده می‌شوند) در این آیه «قائم» مهدی و اصحاب و یاران اویند؛ و هنگامی که «قائم» ظهور کند دشمنان او ضعیف تر و عددشان کمتر است.

گفتنی است که از منظر اهل سنت آیات فراوان دیگری درباره حضرت مهدی وجود دارد که ذکر همه آنها در این پاسخنامه نمی‌گنجد.

مطالعه بیشتر

1. موعود قرآن، صادق حسینی شیرازی.
2. در انتظار ققنوس، ترجمه مهدی علی‌زاده.