نشوز

سؤال

نشوز و احکام آن چیست؟

سوال: نشوز زن در آيۀ۳۴ سوره نساء «وَ اللَّاتىِ تخََافُونَ نُشُوزَهُنَّ» به چه معني است و شامل چه مواردی می‌شود؟ جواب: آيۀ ۳۴ سوره نساء، آیه¬ای است که در آن به مسئله نشوز زن اشاره شده است. این آیه می¬فرماید: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلىَ النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلىَ‏ بَعْضٍ وَ بِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّلِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَ اللَّاتىِ تخََافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فىِ الْمَضَاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُواْ عَلَيهِْنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللَّهَ كاَنَ عَلِيًّا كَبِيرًا.»

نشوز در اصطلاح فقهاء عبارت از عدم انجام وظايف ناشى از زناشوئى از طرف زن يا شوهر مي¬باشد. در صورتى كه زن تمكين ننمايد -يعنى يكى از تكاليفى را كه در اثر زناشوئى عهده‌دار است انجام ندهد- ناشزه مي‌گردد (ناشزه مشتق از نشز بمعنى خوددارى كردن است و مصدر آن نشوز مي¬باشد) هرگاه زن يكى از تكاليف مشترك و يا اختصاصى خود را انجام ندهد، مانند آنكه به نظافت خود نپردازد و آرايش ننمايد كه موجب تنفر شوهر را از خود فراهم آورد موجب نشوز او می¬گردد؛ همچنين است هرگاه زن مانع از نزديكى جنسى شوهر يا استمتاعات ديگر با خود شود و يا بدون اجازۀ شوهر از منزل خود خارج گردد؛ اما اطاعت ننمودن زن از شوهر در ساير كارهائى كه مربوط به روابط زناشوئى نمي¬باشد، مانند جاروب كردن منزل، آشپزى نمودن، رختخواب انداختن، خياطى و دوخت و دوز نمودن و امثال آنها موجب نشوز او نمي¬گردد. البته گاهی امتناع زن، مشروع می¬باشد که در این موارد عدم تمکین، نشوز محسوب نمی¬شود. از جملۀ مواردى كه امتناع زن از وظايف زناشوئى، در اثر مانعِ مشروع مي¬باشد عبارت است از: ۱- در صورتى كه شوهر منزل مناسب با وضعيت زن براى سكونت او اختيار نكند. در اين صورت زن مي¬تواند به خانۀ شوهر نرود. ۲- در صورتى كه زن بيمار گردد و نزديكى جنسى با شوهر را پزشك منع نمايد و يا در عادت زنانگى باشد، زن مي¬تواند و یا باید از نزديكى خوددارى نمايد. ۳- هرگاه زن براى انجام تكاليف مذهبى واجب، اجازۀ بيرون رفتن از منزل، از شوهر بخواهد و شوهر اجازه ندهد، زن مي¬تواند خارج شود و اين امر موجب نشوز او نمي¬گردد، مانند آنكه زن مستطيع شود و بخواهد به حج برود و يا برای انجام غسل واجب به حمام برود. ۴- هرگاه پزشك خروج زن را از منزل براى مداوا لازم بداند و شوهر اجازه ندهد، زن مي¬تواند خارج گردد و اين امر از موارد نشوز نمي¬باشد، مانند آنكه زن مبتلا به بيمارى گردد كه بايد براى مداوا به بيمارستان يا خارج از كشور برود. ۵- در صورتى كه شوهر به يكى از امراض واگير دار مبتلا گردد، زن مي¬تواند تا حدودى كه از سرايت آن مصون بماند از شوهر دورى بجويد. ۶- در صورتى كه بودن زن با شوهر در يك منزل خوف ضرر بدنى يا مالى يا شرافتى براى زن داشته باشد او مي¬تواند منزل را ترك كند و به منزل ديگرى برود. ‌ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی ایران در این باره مقرر می¬دارد: «اگر بودن زن با شوهر در يك منزل متضمن خوف ضرر بدني و يا مالي يا شرافتي براي زن باشد زن مي‌تواند مسكن عليحده اختيار كند‌ و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محكمه حكم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام كه زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر‌عهده شوهر خواهد بود.» ۷- در مدت بين عقد و عروسى، زن مستحق نفقه مي¬باشد، مگر آنكه ثابت شود كه زن حاضر براى آمدن به خانۀ شوهر نبوده است، كه در اين صورت ناشزه ميگردد. همچنين است هرگاه تأخير عروسى از زمان عقد به توافق زوجين باشد، زيرا ظاهر در توافق آنست كه زن حق نفقۀ خود را براى مدت مزبور ساقط نموده است. نتیجه اینکه زن دو وظيفه واجب نسبت به شوهر دارد يكي تمكين در مسايل زناشويي است و ديگري بدون اجازه از منزل خارج نشدن. اگر در هر كدام كوتاهي كند از نظر فقهي ناشزه محسوب مي گردد و نفقه ندارد.

مطالعه بیشتر

• مسکنی، مهدی، نشوز را بشناسید تا با عشق زندگی کنید: بررسی تطبیقی نشوز از منظر فقه امامیه و حقوق مدنی، تهران: عقیل، ۱۳۸۷ش.