نام‌گذاری فرزندان

سؤال

از منظر آموزه های دینی چه نامی برای فرزند مناسب است؟

انتخاب نام نیکو از منظر آموزه های دینی

اهمیت نامگذاری نام نیک برای فرزندان

در آموزه های دینی و تعالیم اسلامی سفارش زیادی در مورد انتخاب نام نیک برای فرزندان شده است به طوری که این مهم از جمله حقوق مسلَّم فرزندان بر پدر و مادر به شمار می آید:

• پیامبر اعظم(ص) در این مورد فرمودند: «حَقُّ الوَلدِ على والِدِهِ أن يُحَسِّنَ اسمَهُ؛ حق فرزند بر پدر آن است که نام خوبی بر او بنهد.»

• آن حضرت در جای دیگر می فرمایند: «إنَّ أوَّلَ ما يَنحَلُ أحَدُكُم وَلَدَهُ، الاسمُ الحَسَنُ، فَلْيُحَسِّنْ أحَدُكُمُ اسمَ وَلَدِهِ؛ اولین هدیه‌ای که هر یک از شما به فرزندش می بخشد نام خوب است، پس بهترین نام را برای فرزند خود انتخاب کنید.»

• در روایت امام کاظم(ع) نیز می‌فرماید: «أوَّلُ ما يَبَرُّ الرَّجُلُ وَلَدَهُ أن يُسَمِّيَهُ بِاسمٍ حَسَنٍ، فَلْيُحَسِّنْ أحَدُكُمُ اسمَ وَلَدِهِ؛ نخستين احسانى كه مرد به فرزند خود مى كند، اين است كه نام نيكويى برايش انتخاب كند. بنا بر اين، هر يك از شما نامى نيكو بر فرزندش نهد.»

بر اساس معارف اسلامی کاربرد نام، محدود به دنیا نمی‌باشد:

• پیامبر اعظم(ص) می‌فرمایند: «استَحسِنُوا أسماءَكُم؛ فإنّكُم تُدعَوْنَ بها يَومَ القِيامَه: قُمْ يا فُلانَ ابنَ فُلانٍ إلى نورِكَ و قُمْ يا فُلانَ ابنَ فُلانٍ لا نُورَ لَكَ؛ نام نیکو بر خود نهید، زیرا در قیامت به این نام ها خوانده می شوید: فلانی پسر فلانی بر خیز به سوی نور خود برو و فلانی پسر فلانی برخیز که نوری نداری.»

• پیامبر اعظم(ص) می‌فرمایند: «سَمُّوا أَسْقَاطَكُمْ فَإِنَّ النَّاسَ إِذَا دُعُوا يَوْمَ الْقِيَامَه بِأَسْمَائِهِمْ تَعَلَّقَ الْأَسْقَاطُ بِآبَائِهِمْ فَيَقُولُونَ لِمَ لَمْ تُسَمُّونا؛ بچه‌های سقط شده را نامگذاری کنید، چون در روز قیامت که مردم را به اسم می‌خوانند، بچه های سقط شده به پدرانشان اعتراض می‌کنند که چرا برای ما اسم نگذاشتید؟»

• امام علی(ع) نیز می‌فرماید: «سَمُّوا أَوْلَادَكُمْ قَبْلَ أَنْ يُولَدُوا فَإِنْ لَمْ تَدْرُوا أَ ذَكَرٌ أَمْ أُنْثَى فَسَمُّوهُمْ بِالْأَسْمَاءِ الَّتِي تَكُونُ لِلذَّكَرِ وَ الْأُنْثَى فَإِنَّ أَسْقَاطَكُمْ إِذَا لَقُوكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَه وَ لَمْ تُسَمُّوهُمْ يَقُولُ السِّقْطُ لِأَبِيهِ أَلَّا سَمَّيْتَنِي؛ فرزندان تان را قبل از تولد نامگذاری کنید. اگر جنسیت آنها را نمی دانید به اسمی نامگذاری کنید که مشترک بین دو جنس است؛ چون در روز قیامت بچه های سقط شده به پدرانشان اعتراض می‌کنند که چرا برای ما اسم نگذاشتید؟!»

توصیه به نام‌گذاری افراد به نام پیامبران و معصومان(ع)

شکی در این نیست که انتخاب نام های بزرگان و شخصیت ها بر افراد، باعث می شود که صاحب نام احساس نوعی بزرگی و وقار در خود نماید و همرنگی خود با شخصیت مورد نظر را مضاعف نماید. این احساس روز به روز بیشتر و باعث اثرگذاری بر گفتار و رفتار او می گردد تا جایی که خود را مسئول حراست از قداست آن نام می شمارد.

انتخاب نام های شخصیت های دینی یا مناسبت های مذهبی بر افراد نشانه علاقه به آن حقایق است مثل نام های ائمه معصومین((ع))، پیامبران و یا نام ماه های قمری همچون محرم، صفر، رجب و رمضان بر افراد که ارزش حوادث آن مناسبت ها و شخصیت های آن زمان ها را برای شنونده یادآوری می کند و مخاطب در می یابدکه این نام متعلق به یک مسلمان است.

در روایتی از امام صادق ((ع)) سؤال شد: «إِنَّا نُسَمِّي بِأَسْمَائِكُمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِكُمْ فَيَنْفَعُنَا ذَلِكَ فَقَالَ إِي وَ اللَّهِ وَ هَلِ الدِّينُ إِلَّا الْحُبُّ قَالَ اللَّهُ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ؛ ما فرزندانم مان را به نام های شما و پدران تان نامگذاری می کنیم، آیا نامگذاری فرزندان به نام های ائمه سودی دارد؟ حضرت فرمود: آری، مگر دین چیزی جز محبت است؟ هم چنان که خداوند می فرماید: اگر خدا را دوست مى‏داريد پس از من پيروى كنيد تا خدا نيز شما را دوست بدارد و گناهان تان را ببخشايد و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است.»

این نکته را هم در نظر بگیرید وقتی نامی برای کسی انتخاب می شود نوعی رابطه ی عاطفی بین صاحب نام و شخصیت مورد نظر یا مکان مورد نظر که بدان نام می باشد برقرار می گردد، نام حسین پیوند حماسی با حضرت سیدالشهداء ((ع)) برقرار می کند و نام محرم محبت به شخصیت های این ماه و بغض به دشمنان اهل بیت را گوشزد می نماید. امام حسین ((ع)) به خاطر علاقه زیادی که به پدرش علی ((ع)) و مادرش فاطمه (سلام‌الله‌علیها) داشت؛ نام فرزندان خود را فقط «علی» و «فاطمه» می گذاشت و برای جلوگیری از تشابه اسمی پسوند اصغر، صغری، اوسط، وسطی، اکبر و کبری را بعد از نام هر یک اضافه می نمود مثل علی اصغر، علی اوسط، علی اکبر، یا فاطمه صغری، فاطمه وسطی و فاطمه کبری.

چگونگی تأثیر روانشناختی انتخاب نام نیکو بر شخصیت و سرنوشت انسان

اقتضای طبیعت انسان به گونه ای است که تلقین در او اثر می گذارد به نحوی که حتی اگر در ابتدا چیزی را قبول نداشته باشد با تلقین پذیرا می شود. تصور کنید یک مربی و یا پدر و مادر دائماً در گوش طفلی که یک بار دروغ گفته بخوانند دروغگو. او که تازه دارد هویت خودش را با جمع آوری اطلاعات پیرامونش شناسائی کرده و شخصیت سازی می کند با تلقین و شنیدن مکرر این وصف کم کم باور می کند که یک دروغگو است و چه بسا با داشتن اراده ای ضعیف درصدد حذف این صفت در خود بر نیاید و با تکرار این عمل در آینده به یک دروغگوی حرفه ای تبدیل شود مگر این که اراده او بر این اقتضا غلبه کند و نتیجه را تغییر دهد. به هر حال، تأتیر تلقین غیر قابل انکار است. از سوی دیگر، کودکی را تصور کنید که به او تلقین می شود که شما بسیار باادب و منظم و خوش سلیقه اید و... همین فرآیند در تلقین مثبت انجام می گیرد و شخصیت، سرنوشت و آینده طفل متأثر از آن تلقین خواهد بود مگر این که عوامل دیگری با اقتضائات متضاد به میان بیاید و آن اثر را خنثی یا کم رنگ کنند.

با این توضیحات بهتر می توان نقش مهم انتخاب نامی نیکو برای فرزندان را در هویت یابی و شخصیت سازی وجهت دهی رفتاری فرزندان به سوی نیکی ها وکسب کمالات انسانی درک نمود.

ضمن این که اهمیت انتخاب نام شریف معصومین (علیهم‌السلام) که صاحب شخصیت توحیدی، واسطه فیض الهی و رساننده مخلوقات به کمالات شان هستند، بیش از پیش آشکار می گردد. تلقین مثبت به خاطر معنای مثبت این نام های پر معنا و زیبا همراه با تذکر و یاد آوری ولی نعمت و صاحبان اصلی این نام های شریف که موجب برقراری ارتباط و تحکیم پیوند بین فرزندان و اهل بیت عصمت و طهارت خواهد شد.

یک پیشنهاد

والدين براي انتخاب نام برای فرزندان شان بايد تمام سعي و تلاش خود را به كار ببرند تا با هم فکری و توافق یکدیگر نامي زيبا، مناسب و پُرمحتوا براي فرزند دلبندشان برگزينند و از اسامي زشت و سبك كه ممكن است در زمان طفوليت بسيار زيبا و شيوا جلوه كند ولي، براي سنين جواني يا بزرگسالي سبك و احیاناً خجالت‌آور باشد، پرهيز نمايند؛ چه اين كه اين گونه از اسامي و القاب، دستاويزي خواهد شد براي تمسخر ديگران. گويند روزي امام صادق(ع) به عبدالملك بن اعين فرمودند: «چرا نام پسرت را ضريس گذاشتي؟ عبدالملك بي‌ادبي كرد و گفت: چطور پدرت تو را جعفر ناميد؟ امام صادق(ع) فرمودند: جعفر نام نهري روان در بهشت است؛ اما ضريس نام شيطان است.»

آن حضرت در روایت دیگری می فرماید: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صيُغَيِّرُ الْأَسْمَاءَ الْقَبِيحَه فِي الرِّجَالِ وَ الْبُلْدَان‏؛ رسول خدا(ص) نام های زشت افراد و شهرها را تغییر می داد.»

پیشنهاد ما به شما این است که اگر صلاح بدانید و تمایل داشته باشید اسمی برای دخترتان انتخاب کنید که آن اسم محبوب اهلبیت (علیهم‌السلام) باشد. انتخاب اسامی، القاب و کنیه پیامبران، ائمه معصومین (علیهم‌السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) و یا مشتقات آن، مسلماً خيرات و بركات مادي و معنوي فراواني را در زندگي دنيا و آخرت به ارمغان مي‌آورد و سبب ناراحتي و تنفر شيطان مي گردد.

در روایات نیز به این مسئله تأکید شده است. از باب نمونه به روایتی در این زمینه اشاره می شود که در آن امام صادق و امام كاظم (علیهما‌السلام) به يكي از شيعيان دستور مي دهند که اگر مي خواهيد به خانه ما رفت و آمد كنيد و نام شما در ليست شيعيان ما باشد، نام دخترت را عوض كنيد و نام هايي كه پيش ما محبوب است، براي فرزندتان انتخاب كنيد. يعقوب سراج مي گويد: «حضور حضرت امام صادق(ع) شرفياب شده، ديدم آن حضرت كنار گهواره فرزندش امام کاظم(ع) ايستاده و با كودكش حرف مي زند، نشستم تا حضرت كارش تمام شود، آنگاه به احترام حضرت از جا برخاستم. به من فرمود: نزديك مولاى خودت بيا و بر او سلام كن. اطاعت كردم، نزديك گهواره رفتم و به نوزاد سلام كردم. كودك گهواره، سلام مرا به زبان فصيحى پاسخ داد و فرمود: هم اكنون به خانه برو و نام دخترت را كه ديروز نامگذارى كردي، تغيير بده، زيرا آن نامى است كه خدا دوست نمي دارد. آرى چند روز پيش خدا دختري به من داده بود، اسمش را حميراء گذاشته بودم. امام صادق(ع) فرمود: فرمان فرزندم را به كار بند كه نجات شما در آنست.» حميراء در لغت به معنای ﺯﻥ ﺳﻔﯿﺪرو است که ﻟﻘﺐ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ(ص) بوده است که به احتمال زیاد چون منتسب به عایشه بوده است، این نام مبغوض خداوند متعال و اهلبیت (علیهم‌السلام) گردیده است.

امام کاظم(ع) در روایتی می‌فرماید: «لَا يَدْخُلُ الْفَقْرُ بَيْتاً فِيهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ أَوْ أَحْمَدَ أَوْ عَلِيٍّ أَوِ الْحَسَنِ أَوِ الْحُسَيْنِ أَوْ جَعْفَرٍ أَوْ طَالِبٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ أَوْ فَاطِمَه مِنَ النِّسَاءِ؛ در خانه‏اى كه نام محمّد، يا احمد، يا على، يا حسن، يا حسين، يا طالب، يا عبد اللَّه، يا فاطمه از بين زنان باشد، فقر وارد نمى‏شود.»

امام باقر(ع) نیز می‌فرماید: «إِنَّ الشَّيْطَانَ إِذَا سَمِعَ مُنَادِياً يُنَادِي يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِيُّ ذَابَ كَمَا يَذُوبُ الرَّصَاص؛ هر وقت شيطان بشنود كسى نام محمد يا على را صدا مى‏زند، مانند سرب يا قلع، ذوب مى‏شود.»

به هر حال، دین مقدس اسلام از طرق مختلف تمام سعي خويش را براي ريشه‌كن كردن فرهنگ نامگذاري زشت و يا بي‌محتوا مصروف نموده است. اسلام مي‌خواهد تا اصل نامگذاري نيك را به انسان‌ها بياموزد.

يكي از تأثيرات نام خوب آن است كه انسان سعي مي‌كند آن چنان كه صاحب اصلي نام داراي خصلت‌هاي خوب است، او نيز آنها را اكتساب كند و مي‌كوشد تا حدّ امكان از حيثيت آن نام خوب محافظت كند و از بركات آن بهره‌مند شود. امام علی(ع) در این زمینه می‌فرماید: «مَا مِنْ أَهْلِ بَيْتٍ فِيهِمُ اسْمُ نَبِيٍّ إِلَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِمْ مَلَكاً يُقَدِّسُهُمْ بِالْغَدَاه وَ الْعَشِيِّ؛ هر خانه‌اي كه نام پيامبري در آن باشد، هر صبح و شام مورد تقديس فرشتگان الهي قرار مي‌گيرد.»

با توجه به مطالب نسبتاً مبسوطی که خدمت تان ارائه شد، اگر نگاهی اجمالی به اولویت هایی که شما برای نامگذاری فرزندتان انتخاب نموده اید، بیندازیم متوجه می شویم که اسامی مثل باران، رها و سلاله اگرچه در ظاهر اسامی زیبایی هستند و می توان معانی پر محتوایی نیز برای آنها تصور کرد، اما هیچ یک از آنها از اسامی که مشتمل بر بندگی و عبودت الهی و یا از اسامی پیامبران و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) نیستند بنابراین، آن قداست، برکت و نورانیتی که اسامی پیامبران و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) دارد را ندارند. از این روی، توصیه می شود اگر در صدد انتخاب نامی نیکو بر اساس منطق قرآن و اهلبیت (علیهم‌السلام) بوده و خواهان خیر و برکتی که از نامگذاری اسامی پیامبران و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) نصیب افراد می شود، هستید در صورت صلاحدید اسم دختران را عوض کنید و یکی از اسمی و القاب حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) را برای وی انتخاب کنید.

با توجه به اين كه براي حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) اسم ها و القاب زيادي نقل شده، مثل فاطمه، طاهره، زكيه، محدّثه، صديقه، مباركه، زكيّه، راضيه، مرضيه، زهرا، انسیه، بتول، تقیه، حبیبه، حُرَّه، حوراء، حوریه، راکعه، رشیده، رضیه، ریحانه، زهره، ساجده، سعیده، سیده، شهیده، صابره، صادقه، صدوقه، طیبه، عارفه، عالیه، عذرا، عزیز، علیمه، عدیله، فاضله، فریده، کریمه، کوثر، کوکب، مبشره، محموده، مطهره، معصومه، ملهمه، ممتحنه، منصوره، موفقه، مهدیه، مؤمنه، ناعمه، نقیّه، والهه، وحیده، انسیه، نوریه، حانیه، رحیمه، رشیده، محترمه، صابره، سلیمه، صفیه، حدیثه، محتشمه، جلیله، حکیمه، فهیمه، حنانه، حُسنا، هُدی و... می توانید یکی از آنها را برای دخترتان انتخاب کنید تا ضمن تبرّک و تیمّن به این گونه اسم ها، خیر و برکت را به خانه خویش وارد کنید.

در پایان

می توانید به سایت اداره ثبت احوال مراجعه کنید تا هم دایره لغات شما در استفاده از اسامی خوب، قرآنی و مذهبی بالا برود و هم با سایر امکانات مانند تعداد استفاده کنندگان از نامی که شما انتخاب نموده اید یا قصد انتخاب آن را دارید، آشنا گردید.

منابع جهت مطالعه‌ی بیشتر:

1. توحیدی امین، محمود، نام نیک: فرهنگ نام ها، تهران: گوهر منظوم، ۱۳۹۰. 2. 3. نیلی پور، مهدی، نام ها و نام گذاری ها، اصفهان: مرکز فرهنگی شهید آیت الله مدرس، ۱۳۸۸. 4. 5. غلامی، یوسف، نامها و القاب حضرت فاطمه زهرا(ع)، قم: لاهیجی، ۱۳۸۱. 6. 7. رحمانی همدانی، احمد، نام‌ها و القاب حضرت زهرا(س)، تهران: منیر، ۱۳۹۱. 8.

حدیث اخلاقی: امام باقر- علیه‌السلام- می فرماید:

«أَصْدَقُ الْأَسْمَاءِ مَا سُمِّيَ بِالْعُبُودِيَّه، وَ أَفْضَلُهَا أَسْمَاءُ الْأَنْبِيَاء.»

«راست ترين اسامی، نام هایی است که حکایت از عبودیت و بندگی خدا کند و برترین نام ها اسامی انبیاست.»