پیش نویس:عمل خیر غیر مسلمانان از نظر شهید مطهری
نظر شهید مطهری درباره عمل خیر انسانهای غیر مسلمان چیست؟ اینکه اعمال خیر آنها به دلیل مسلمان نبودنشان نادیده گرفته شود خلاف عدل الهی نیست؟
عمل خیر غیر مسلمانان از نظر شهید مطهری در بدترین حالت شخص از نظر ایمان که شرک است، موجب تخفیف یا رفع عذاب او خواهد شد. عمل خیر کسانی که به خدا و آخرت ایمان دارند، چه مسلمان باشند و چه نباشند و عمل خود را از روی اخلاص انجام میدهند مقبول درگاه الهی و موجب رسیدن آنان به بهشت میشود. البته بهجهت اینکه آنان از اسلام محروم هستند، آن مقدار از اعمال آنها مقبول است که منطبق با این برنامه باشد.
مرتضی مطهری دربارۀ پاسخهای داده شده به مسئلۀ عمل خیر غیر مسلمانان، رویکردهای سهگانهای را معرفی میکند: رویکرد روشنفکرانه که هر عمل نیک هر کس را، چه مؤمن و چه کافر، مستحق پاداش از جانب خداوند میداند؛ رویکرد مقدسمآبانه که هیچ عمل خیری را از غیر مسلمانان مقبول درگاه الهی نمیداند؛ رویکرد قرآن که رویکردی میانه بوده و کاملاً مخصوص قرآن است.
طرح بحث و رویکردها
از نظر شهید مرتضی مطهری سؤال اصلی در بحث عمل خیر غیر مسلمانان این است که اگر کسی بدون اینکه دین حق را بپذیرد و عمل نیکی انجام دهد که دین حق آن را نیک میداند، آیا برای او در مقابل عمل نیکی که انجام داده است اجر و پاداشی هست یا نه.[۱] مطهری دربارۀ برخورد با مسئلۀ عمل خیر غیرمسلمانان از منظر عدل الهی رویکردهای سهگانهای را معرفی میکند:
- رویکرد اول معمولاً در میان روشنفکران دیده میشود که معتقدند در این مسئله تفاوتی میان مسلمان و غیر مسلمان، بلکه میان موحّد و غیر موحّد نیست. هر کس عمل نیکی انجام دهد و خدمتی به بشریت کند، استحقاق ثواب و پاداش از جانب خداوند دارد. آنان معتقدند خداوند عادل است و میان بندگان خود تبعیض قائل نمیشود. از نظر آنان خداوند هرگز به خاطر اینکه بندهای با او رابطۀ آشنایی و دوستی ندارد، عمل نیک او را نادیده نمیگیرد و اجرش را ضایع نمیگرداند.[۱]
- صاحبان رویکرد دوم که رویکرد مقدسمآبانه است، تقریباً اکثر مردم عالم را مستحق عذاب میدانند. آنان معتقدند مردم یا مسلمانند و یا غیر مسلمان؛ غیر مسلمانها که تقریباً سهچهارم مردم جهان را تشکیل میدهند، به این دلیل که مسلمان نیستند اهل جهنم هستند.[۱]
- رویکرد سوم از نظر مطهری منطق قرآن کریم است. قرآن کریم در این مسئله نظری مغایر با آن دو نظر ارائه میدهد که کاملاً مخصوص خود است. از نظر مطهری نظر قرآن نه با اندیشۀ متسامحانۀ روشنفکران مطابق است و نه با تنگنظری مقدسمئابان همراه است.[۱]
رویکرد قرآن
مطهری پاسخهای رویکرد قرآنی به مسئله عمل خیر غیر مسلمانان را چنین صورتبندی میکند:
- سعادت و شقاوت دارای درجات و مراتب است. همۀ اهل سعادت در یک درجه نیستند. اهل شقاوت هم در یک مقام نیستند.[۲]
- همۀ بهشتیان از ابتدا بهشتی نیستند. اهل جهنم هم در جهنم همیشگی نخواهند بود. بسیاری از مسلمانان و شیعیان به خاطر اعمال بد دنیوی خود، بر فرض اینکه ایمان سالمی داشته باشند، مراحل بسیار سختی را پس از مرگ در پیش خواهند داشت.[۲]
- افرادی که به خدا و آخرت ایمان ندارند طبیعتاً عملی را برای قرب الهی انجام نمیدهند؛ پس انتظاری برای رسیدن به بهشت که مصداق کامل قرب الهی است، برای آنها مفروض نیست.[۲]
- کسانی که به خدا و آخرت ایمان دارند، چه مسلمان باشند و چه نباشند، اعمالی را که از روی اخلاص و برای رضای خدا انجام میدهند مقبول درگاه الهی و موجب رسیدن آنان به بهشت میشود.[۲]
- غیر مسلمانانی که اعمال خیری را به قصد قرب الهی انجام میدهند چون از نعمت اسلام محروم هستند از برنامۀ متعالی آن هم محروم میباشند لذا آن مقدار از اعمال آنها مقبول است که منطبق با این برنامه باشد.[۲]
- اعمال خیر افرادی که به خدا و قیامت ایمان ندارند و حتی مشرک هستند، موجب تخفیف یا رفع عذاب آنها خواهد شد.[۲]
- عمل خیر مورد نظر اسلام و قرآن عملی است که دارای حُسن فعلی (عمل صحیح) و حُسن فاعلی (نیت صحیح) با یکدیگر باشد.[۲]
- آیات و روایاتی که دلالت میکنند بر اینکه اعمال منکران نبوت یا امامت مقبول نیست، به انکار از روی دشمنی و تعصب مربوط است؛ اما انکارهایی که منشأ آن کوتاهی و غفلت است مورد نظر آیات و روایات نیست.[۲]