برهان نظم: تفاوت میان نسخه‌ها

مشاهدۀ نظم و سامان حاكم بر جهان از دیرباز انسانها را به وجود خدا به عنوان صانع و تدبیركنندۀ جهان دلالت می‌كرده است. این نوع رهیافت، با همۀ خرده‌هایی كه بر صورت برهانی آن گرفته‌اند، نسبت به دیگر استدلالها به فهم عموم نزدیك‌تر است و با تجربه‌های دینی مؤمنان نیز سازگاری بیشتری دارد.<ref>انواری، محمدجواد، «براهین اثبات باری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران،  مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.</ref>

برهان نظم در میان متكلمان رواج بیشتری داشته است. سابقۀ این نوع برهان به پیش از دروه‌ای باز می‌گردد كه استدلالهای عقلی پیچیده‌تری چون برهان حدوث رواج یافت. آیات قرآنی و احادیثی كه پدیده‌های جهان را نشانه‌های خلقت الهی معرفی می‌كند، الها‌م‌بخش عموم متكلمان اعم از اصحاب حدیث و مكاتب عقل‌گرا بوده است. استدلال ساده و دور از مناقشات عقلی ویژگی مشترك در بیانهای مختلف آنان است، چنانكه اختلاف مبانی اعتقادی تأثیری در نوع تقریر این برهان ندارد.<ref>انواری، محمدجواد، «براهین اثبات باری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران،  مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.</ref>

آنچه از راه برهان نظم اثبات می‌شود، ضرورت وجود نیرویی نظم‌دهنده و هدف دار برای جهان است، زیرا ركن مفهوم نظم را عنایت و تدبیر تشكیل می‌دهد. با توجه به این نكته می‌توان دربارۀ حدود كاربرد این برهان بحث كرد. كسانی كه اعتبار این برهان را نپذیرفته‌اند، هیچ‌گاه منكر وجود علت فاعلی برای نظم پدیده‌ها نبوده‌اند، چنانكه اصل علیت یا موجبیت، وجود علتی را برای مجموعۀ منظم ایجاب می‌كند. اختلاف در این است كه منكر آن وجود خدا نظم موجود را معلول عوامل درون طبیعت قلمداد می‌كنند و غایت را به نهاد طبیعت نسبت می‌دهند. از اینجاست كه برخی معتقدند برهان نظم به لحاظ فلسفی از اثبات وجود مبدأی بی‌نیاز از طبیعت قاصر است. از این دیدگاه كه با مبانی اغلب فلاسفۀ مسلمان نیز سازگاری دارد، برهان نظم را می‌تون مكمل برهانهایی چون وجوب و امكان دانست و از آن برای شناخت صفات واجب متعال بهره گرفت.<ref>انواری، محمدجواد، «براهین اثبات باری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران،  مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.</ref>

برهان نظم ، بر فرض تماميّت ، داراي يک مقدمه تجربي و يک مقدمه عقلي است و چون اعتبار علمي مقدمه تجربي به قياس خَفي است که او را همراهي کرده و پشتيباني مي نمايد ، لذا اعتبار مقدمه تجربي به همان قياس خفي عقلي است . در نتيجه ، برهان نظم از مقدمات عقلي ( بدون واسطه يا با واسطه ) برخوردار است ، لذا هرگز صغراي برهان نظم حسّي نيست ، چون نظم عبارت از ربط وجودي و ناگسستني بين دو يا چند چيز است و هرگز نظم به معناي خاص که تحليل آن گذشت ، از راه حسّ به دست نمي آيد و جزء کيفيات محسوس نيست ، همان طور که قانون عليّت توسط حسّ احراز نمي گردد.ص۲۷.<ref>جوادی آملی، عبدالله،  تبيين براهين اثبات خدا، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۸۶ش.</ref>

آنچه معلوم حضوري هر انساني نسبت به جهاز طبيعي ، مثالي و عقلي اوست ، هماهنگي کامل در نظام داخلي و غايي اوست ، چه اينکه پيشرفت هاي علوم تجربي عهده دار اثبات نظم داخلي و نيز نظام غايي بسياري از موجود هاي طبيعي است .بنابراين اصل نظم در موجود هاي طبيعي في الجمله قطعي است.ص۳۱.<ref>جوادی آملی، عبدالله،  تبيين براهين اثبات خدا، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۸۶ش.</ref>

==بیان برهان نظم==

برهان نظم بر دو محور عمده قرار گرفته است:

=== جهان منظم است ===

=== نظم نتیجه اتفاق نیست ===