پرش به محتوا

شمس تبریزی: تفاوت میان نسخه‌ها

ابرابزار
بدون خلاصۀ ویرایش
(ابرابزار)
خط ۲: خط ۲:


{{شروع متن}}{{سوال}}
{{شروع متن}}{{سوال}}
شمس تبریزی اهل کجا و متولد چه سالی‌ و مذهب و آثار وی چه می‌باشد و چگونه درگذشت؟
شمس تبریزی اهل کجا و متولد چه سالی و مذهب و آثار وی چه می‌باشد و چگونه درگذشت؟
{{پایان سوال}}{{پاسخ}}
{{پایان سوال}}{{پاسخ}}


'''محمد بن علی بن ملک‌داد تبریزی''' ملقب به '''شمس تبریزی'''، عارف برجسته‌ای که در سده‌ی هفتم هجری می‌زیست. او اشعاری به زبان فارسی و آذری باستان می‌سروده و در برخی اشعار از عربی و رومی استفاده کرده است. آرامگاه شمس در استان آذربایجان غربی، شهرستان خوی واقع شده‌است. وی در سال ۶۴۵هجری قمری در گذشت و آثار ارزشمندی همچون: "مقالات‌شمس" و "مرغوب‌القلوب" بر جای گذاشت. شمس تبریزی محضر اساتیدی همچو خونجی، پیر سله‌باف و پیر سُجاسی کسب معرفت کرده و سرانجام در تاریخی مبهم و نامعلوم درگذشت و همین امر، موجب ایجاد اختلاف نظر درمورد درگذشت ایشان شد.
'''محمد بن علی بن ملک‌داد تبریزی''' ملقب به '''شمس تبریزی'''، عارف برجسته‌ای که در سدهٔ هفتم هجری می‌زیست. او اشعاری به زبان فارسی و آذری باستان می‌سروده و در برخی اشعار از عربی و رومی استفاده کرده است. آرامگاه شمس در استان آذربایجان غربی، شهرستان خوی واقع شده‌است. وی در سال ۶۴۵هجری قمری در گذشت و آثار ارزشمندی همچون: «مقالات‌شمس» و «مرغوب‌القلوب» بر جای گذاشت. شمس تبریزی محضر اساتیدی همچو خونجی، پیر سله‌باف و پیر سُجاسی کسب معرفت کرده و سرانجام در تاریخی مبهم و نامعلوم درگذشت و همین امر، موجب ایجاد اختلاف نظر درمورد درگذشت ایشان شد.


== زندگی‌نامه ==
== زندگی‌نامه ==
 
از زندگی شمس تبریزی اطلاعات زیادی در دسترس نیست.<ref group="یادداشت">زرین‌کوب، عبدالحسین، با کاروان حلّه، ص142؛ برخی در معرفی شمس گفته‌اند: «عارفی بی پروا بود که دوست داشت خود را همچون زاهد ترک دنیاکرده ای جلوه دهد. ملحد زیرکساری بود که می‌خواست در آنچه به ماورای عالم حس مربوط می‌شود، خود را به تمام آنچه عقل عادی از قبولش ابا دارد، قانع و تسلیم کند».</ref> قدیمی‌ترین مدارک دربارهٔ شمس تبریزی، ''ابتدانامه'' سلطان ولد و ''رساله سپهسالار'' است که گفته «هیچ آفریده‌ای را بر حال شمس اطلاعی نبوده چون شهرت خود را پنهان می‌داشت و خویش را در پرده اسرار فرو می‌پیچید». اگر چه شمس تبریزی در کتاب ''مقالات'' به شرح احوال و معرفی پیشینه خود نپرداخته‌است اما می‌توان او را از میان توصیفات و خاطرات و توصیفاتی که او به مناسبت‌های گوناگون دربارهٔ افراد و اقوال مطرح می‌کند.<ref>شمس تبریزی، محمد بن علی، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمد علی موحد، نشر خوارزمی، چاپ چهارم، تهران، ۱۳۹۱ش، ص۱۰۰.</ref>
 
 
از زندگی شمس تبریزی اطلاعات زیادی در دسترس نیست.<ref group="یادداشت">زرین‌کوب، عبدالحسین، با کاروان حلّه، ص142؛ برخی در معرفی شمس گفته اند: «عارفی بی پروا بود که دوست داشت خود را همچون زاهد ترک دنیاکرده ای جلوه دهد. ملحد زیرکساری بود که می‌خواست در آن چه به ماورای عالم حس مربوط می‌شود، خود را به تمام آن چه عقل عادی از قبولش ابا دارد، قانع و تسلیم کند».</ref> قدیمی‌ترین مدارک درباره‌ی شمس تبریزی، ''ابتدانامه'' سلطان ولد و ''رساله سپهسالار'' است که گفته «هیچ آفریده‌ای را بر حال شمس اطلاعی نبوده چون شهرت خود را پنهان می‌داشت و خویش را در پرده اسرار فرو می‌پیچید».اگر چه شمس تبریزی در کتاب ''مقالات'' به شرح احوال و معرفی پیشینه خود نپرداخته‌است اما می‌توان او را از میان توصیفات و خاطرات و توصیفاتی که او به مناسبت‌های گوناگون درباره‌ی افراد و اقوال مطرح می‌کند.<ref>شمس تبریزی، محمد بن علی، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمد علی موحد، نشر خوارزمی، چاپ چهارم، تهران، ۱۳۹۱ش، ص۱۰۰.</ref>


آنچه درمورد پدر و مادر شمس تبریزی تا به اینجا دانسته شده است این است که او در مقالات آن‌ها را به نازک‌دلی و مهربانی توصیف می‌کند و اینکه آن‌ها شمس تبریزی را نازپرورده کرده بودند: «این عیب از پدر و مادر بود که مرا چنین به ناز برآوردند.» شمس تبریزی در جایی دربارهٔ پدر خود می‌گوید: «نیک مرد بود… الا عاشق نبود، مرد نیکو دیگر است و عاشق دیگر…»<ref>شمس تبریزی، مقالات، شماره ۱۱۹.</ref> «پدر از من خبر نداشت. من در شهر خود غریب، پدر از من بیگانه، دلم از او می‌رمید. پنداشتمی که بر من خواهد افتاد. به لطف سخن می‌گفت، پنداشتم که مرا می‌زند، از خانه بیرون می‌کند.»<ref>شمس تبریزی، مقالات، شماره ۷۴۰.</ref>
آنچه درمورد پدر و مادر شمس تبریزی تا به اینجا دانسته شده است این است که او در مقالات آن‌ها را به نازک‌دلی و مهربانی توصیف می‌کند و اینکه آن‌ها شمس تبریزی را نازپرورده کرده بودند: «این عیب از پدر و مادر بود که مرا چنین به ناز برآوردند.» شمس تبریزی در جایی دربارهٔ پدر خود می‌گوید: «نیک مرد بود… الا عاشق نبود، مرد نیکو دیگر است و عاشق دیگر…»<ref>شمس تبریزی، مقالات، شماره ۱۱۹.</ref> «پدر از من خبر نداشت. من در شهر خود غریب، پدر از من بیگانه، دلم از او می‌رمید. پنداشتمی که بر من خواهد افتاد. به لطف سخن می‌گفت، پنداشتم که مرا می‌زند، از خانه بیرون می‌کند.»<ref>شمس تبریزی، مقالات، شماره ۷۴۰.</ref>


== اساتید ==
== اساتید ==
شمس تبریزی در محضر استادانی چون شمس خونجی تحصیل می‌کرده‌است. او سپس به سیر و سلوک پرداخت و در نزد کسانی چون پیر سله‌باف<ref group="یادداشت">افلاکی، احمد‏، مناقب العارفین، ج1، ص309، شمس درباره ابوبکر سله باف می‌نویسد: «مرا شیخی بود ابوبکر نام در شهر تبریز و او سله بافی می‌کرد و من بسی ولایت‌ها که از او یافتم.» شمس در جای جای کتاب «مقالات»، به نام و کلمات ابوبکر سله باف اشاره کرده است.</ref> و شیخ رکن الدین محمد سُجاسی معروف به پیر سُجاسی، به کسب معرفت پرداخت. شمس تبریزی چنان‌که از مقالات او بر می‌آید از برخی از بزرگان زمان خودتأثیر بود و از آن میان نام‌های شهاب هریوه (اندیشمند خردگرا)، فخر رازی، اوحدالدین کرمانی و محی‌الدین ابن عربی در مقالات شمس آمده‌است.<ref>شمس تبریزی، محمد بن علی، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمد علی موحد، نشر خوارزمی، چاپ چهارم، تهران، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۲.</ref>{{پایان پاسخ}}
شمس تبریزی در محضر استادانی چون شمس خونجی تحصیل می‌کرده‌است. او سپس به سیر و سلوک پرداخت و در نزد کسانی چون پیر سله‌باف<ref group="یادداشت">افلاکی، احمد‏، مناقب العارفین، ج1، ص309، شمس درباره ابوبکر سله باف می‌نویسد: «مرا شیخی بود ابوبکر نام در شهر تبریز و او سله بافی می‌کرد و من بسی ولایت‌ها که از او یافتم.» شمس در جای جای کتاب «مقالات»، به نام و کلمات ابوبکر سله باف اشاره کرده است.</ref> و شیخ رکن الدین محمد سُجاسی معروف به پیر سُجاسی، به کسب معرفت پرداخت. شمس تبریزی چنان‌که از مقالات او بر می‌آید از برخی از بزرگان زمان خودتأثیر بود و از آن میان نام‌های شهاب هریوه (اندیشمند خردگرا)، فخر رازی، اوحدالدین کرمانی و محی‌الدین ابن عربی در مقالات شمس آمده‌است.<ref>شمس تبریزی، محمد بن علی، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمد علی موحد، نشر خوارزمی، چاپ چهارم، تهران، ۱۳۹۱ش، ص۱۱۲.</ref>{{پایان پاسخ}}


== آثار ==
== آثار ==
شمس تبریزی در طول حیات خود شاید آثار چندان زیادی بر جای نگذاشته اما آثار وی از عمق و فهم بالایی برخوردار بوده و طرفداران زیادی برای خود داشته؛ در حال حاضر از آثار وی، تنها دو اثر در دسترس است:<ref>طاهری، پروانه، زندگی شاعران و نویسندگان ایران زمین ، ص ۱۹۸ .</ref>
شمس تبریزی در طول حیات خود شاید آثار چندان زیادی بر جای نگذاشته اما آثار وی از عمق و فهم بالایی برخوردار بوده و طرفداران زیادی برای خود داشته؛ در حال حاضر از آثار وی، تنها دو اثر در دسترس است:<ref>طاهری، پروانه، زندگی شاعران و نویسندگان ایران زمین، ص ۱۹۸.</ref>
 
# مقالات‌شمس
# مقالات‌شمس
# مرغوب‌القلوب
# مرغوب‌القلوب


== شمس تبریزی و مولوی ==
== شمس تبریزی و مولوی ==
بر اساس آنچه در کتب تاریخی ذکر شده است، شمس تبریزی عاشق سفر بود و عمر خود را به سیر و سیاحت می‌گذرانید و در یک جا قرار نمی‌گرفت، آن‌چنان که به روایت افلاکی «جماعت مسافران صاحب‌دل او را پرنده گفتندی جهت طی زمینی که داشته‌است.»<ref>شمس الدین احمد افلاکی عارفی، مناقب‌العارفین، تهران، دوستان، ۱۴۰۱ه.ش، ج۲، ص۶۱۵.</ref> شمس تبریزی در ۲۶ جمادی‌الثانی ۶۴۲ (معادل ۶ دسامبر ۱۲۴۴ میلادی و ۱۶ آذر ۶۲۳ هجری خورشیدی) به قونیه رسید. با مولانا ملاقات کرد و با شخصیت نیرومند و نفس گرمی که داشت مولانا را دگرگون کرد. تا پیش از دیدار شمس تبریزی، مولانا از عالمان و فقیهان و اهل مدرسه بود. در آن زمان به تدریس علوم دینی مشغول بود، و در چهار مدرسهٔ معتبر تدریس می‌کرد و اکابر علما در رکابش پیاده می‌رفتند.<ref>شمس الدین احمد افلاکی عارفی، مناقب‌العارفین، تهران، دوستان، ۱۴۰۱ه.ش، ج۲، ص۶۱۸.</ref>
بر اساس آنچه در کتب تاریخی ذکر شده است، شمس تبریزی عاشق سفر بود و عمر خود را به سیر و سیاحت می‌گذرانید و در یک جا قرار نمی‌گرفت، آن‌چنان‌که به روایت افلاکی «جماعت مسافران صاحب‌دل او را پرنده گفتندی جهت طی زمینی که داشته‌است.»<ref>شمس الدین احمد افلاکی عارفی، مناقب‌العارفین، تهران، دوستان، ۱۴۰۱ه‍. ش، ج۲، ص۶۱۵.</ref> شمس تبریزی در ۲۶ جمادی‌الثانی ۶۴۲ (معادل ۶ دسامبر ۱۲۴۴ میلادی و ۱۶ آذر ۶۲۳ هجری خورشیدی) به قونیه رسید. با مولانا ملاقات کرد و با شخصیت نیرومند و نفس گرمی که داشت مولانا را دگرگون کرد. تا پیش از دیدار شمس تبریزی، مولانا از عالمان و فقیهان و اهل مدرسه بود. در آن زمان به تدریس علوم دینی مشغول بود، و در چهار مدرسهٔ معتبر تدریس می‌کرد و اکابر علما در رکابش پیاده می‌رفتند.<ref>شمس الدین احمد افلاکی عارفی، مناقب‌العارفین، تهران، دوستان، ۱۴۰۱ه‍. ش، ج۲، ص۶۱۸.</ref>


با دیدار شمس تبریزی، مولانا لباس عوض کرد، درس و وعظ را یکسو نهاد و اهل وجد و سماع و شاعری شد. برای مردم قونیه مخصوصاً پیروان مولانا تغییر احوال او و رابطهٔ میان او و شمس تبریزی تحمل ناکردنی بود. عوام و خواص به خشم آمدند، مریدان شوریدند، و همگان کمر به کین او بستند. شمس تبریزی بعد از شانزده ماه در ۲۱ شوال ۶۴۳ بی‌خبر قونیه را ترک کرد. اندوه و ملال مولانا در آن ایام بی‌کرانه بود.<ref>شمس تبریزی، مقالات، ج۲، ص۲۶۷.</ref>
با دیدار شمس تبریزی، مولانا لباس عوض کرد، درس و وعظ را یکسو نهاد و اهل وجد و سماع و شاعری شد. برای مردم قونیه مخصوصاً پیروان مولانا تغییر احوال او و رابطهٔ میان او و شمس تبریزی تحمل ناکردنی بود. عوام و خواص به خشم آمدند، مریدان شوریدند، و همگان کمر به کین او بستند. شمس تبریزی بعد از شانزده ماه در ۲۱ شوال ۶۴۳ بی‌خبر قونیه را ترک کرد. اندوه و ملال مولانا در آن ایام بی‌کرانه بود.<ref>شمس تبریزی، مقالات، ج۲، ص۲۶۷.</ref>


سرانجام نامه‌ای از شمس تبریزی رسید و معلوم گشت که او در شام است. مولانا فرزند خود سلطان ولد را با بیست تن از یاران برای بازآوردن او فرستاد. شمس تبریزی در ۶۴۴ با استقبال باشکوه به قونیه بازگشت. محفل مولانا غرق شور و شادی و وجد و سماع شد.<ref>شمس الدین احمد افلاکی عارفی، مناقب‌العارفین، تهران، دوستان، ۱۴۰۱ه.ش، ج۲، ص۶۲۰.</ref>
سرانجام نامه‌ای از شمس تبریزی رسید و معلوم گشت که او در شام است. مولانا فرزند خود سلطان ولد را با بیست تن از یاران برای بازآوردن او فرستاد. شمس تبریزی در ۶۴۴ با استقبال باشکوه به قونیه بازگشت. محفل مولانا غرق شور و شادی و وجد و سماع شد.<ref>شمس الدین احمد افلاکی عارفی، مناقب‌العارفین، تهران، دوستان، ۱۴۰۱ه‍. ش، ج۲، ص۶۲۰.</ref>


== وفات ==
== وفات ==
فوت شمس تبریزی یکی از موضوعات مبهم عرفان اسلامی است و درباره‌ی آن روایت‌های مختلفی وجود دارد. این ابهام به دلیل عدم وجود مدارک تاریخی معتبر و روشن در مورد زندگی و مرگ شمس تبریزی است.<ref>محمد امین ریاحی ، تربت شمس تبریز کجاست ، چهل گفتار در ادب و تاریخ و فرهنگ ایران ، ص ۲۷۶ .</ref>
فوت شمس تبریزی یکی از موضوعات مبهم عرفان اسلامی است و دربارهٔ آن روایت‌های مختلفی وجود دارد. این ابهام به دلیل عدم وجود مدارک تاریخی معتبر و روشن در مورد زندگی و مرگ شمس تبریزی است.<ref>محمد امین ریاحی، تربت شمس تبریز کجاست، چهل گفتار در ادب و تاریخ و فرهنگ ایران، ص ۲۷۶.</ref>


برخی از روایت‌های موجود دربارهٔ مرگ شمس تبریزی به شرح زیر است:
برخی از روایت‌های موجود دربارهٔ مرگ شمس تبریزی به شرح زیر است:
 
# قتل شمس تبریزی: یکی از معروف‌ترین روایت‌ها این است که شمس به دست مخالفانش در قونیه به قتل رسیده است. مخالفان شمس، به دلیل رابطه نزدیک و خاص او با مولانا جلال‌الدین بلخی، که به دگرگونی روحی و فکری مولانا انجامید، او را تهدیدی برای خود می‌دانستند. گفته می‌شود که این مخالفان، که برخی آن‌ها را از جمله خانواده مولانا، به ویژه پسرش علاءالدین چلبی، می‌دانند، شمس را به قتل رساندند.<ref>افلاکی، احمد، رساله سپهسالار، تهران، ۱۴۰۱هجری شمسی، ص۲۳۴.</ref>
# قتل شمس تبریزی: یکی از معروف‌ترین روایت‌ها این است که شمس به دست مخالفانش در قونیه به قتل رسیده است. مخالفان شمس، به دلیل رابطه نزدیک و خاص او با مولانا جلال‌الدین بلخی، که به دگرگونی روحی و فکری مولانا انجامید، او را تهدیدی برای خود می‌دانستند. گفته می‌شود که این مخالفان، که برخی آن‌ها را از جمله خانواده مولانا، به ویژه پسرش علاالدین چلبی، می‌دانند، شمس را به قتل رساندند.<ref>افلاکی، احمد، رساله سپهسالار، تهران، ۱۴۰۱هجری شمسی، ص۲۳۴.</ref>
# عزلت و سفر دوباره شمس: روایتی دیگر می‌گوید که شمس پس از چند سال زندگی با مولانا، دوباره ناپدید شد و به مکانی دیگر رفت. برخی باور دارند که شمس به جای قتل، خود خواسته از قونیه به جایی دیگر رفت و زندگی خود را به دور از توجه عموم گذراند.<ref>افلاکی، احمد، مناقب العارفین، تهران، ۱۴۰۱هجری شمسی، ص۲۲۹.</ref>
# عزلت و سفر دوباره شمس: روایتی دیگر می‌گوید که شمس پس از چند سال زندگی با مولانا، دوباره ناپدید شد و به مکانی دیگر رفت. برخی باور دارند که شمس به جای قتل، خود خواسته از قونیه به جایی دیگر رفت و زندگی خود را به دور از توجه عموم گذراند.<ref>افلاکی، احمد، مناقب العارفین، تهران، ۱۴۰۱هجری شمسی، ص۲۲۹.</ref>
# فوت در خوی: یکی دیگر از نظریه‌ها این است که شمس پس از ترک قونیه، به شهر خوی (در شمال غربی ایران) رفته و در آنجا درگذشته است. حتی در خوی آرامگاهی به شمس تبریزی منسوب است که امروزه یکی از اماکن زیارتی محسوب می‌شود.<ref>ریاحی، محمدامین، تربت شمس تبریز کجاست؟، چهل گفتار در ادب و تاریخ و فرهنگ ایران، ص۲۸۵.</ref>
# فوت در خوی: یکی دیگر از نظریه‌ها این است که شمس پس از ترک قونیه، به شهر خوی (در شمال غربی ایران) رفته و در آنجا درگذشته است. حتی در خوی آرامگاهی به شمس تبریزی منسوب است که امروزه یکی از اماکن زیارتی محسوب می‌شود.<ref>ریاحی، محمدامین، تربت شمس تبریز کجاست؟، چهل گفتار در ادب و تاریخ و فرهنگ ایران، ص۲۸۵.</ref>


به طور کلی، دقیقاً مشخص نیست که شمس چگونه و در چه شرایطی فوت کرده است و مرگ او همواره در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.
به‌طور کلی، دقیقاً مشخص نیست که شمس چگونه و در چه شرایطی فوت کرده است و مرگ او همواره در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.


== منابع ==
== منابع ==
trustworthy
۹۰۲

ویرایش