تفاسیر ملاصدرا: تفاوت میان نسخه‌ها

* تفسیر سورة اعلی، شامل «هفت تسبیح» (هفت بخش)، که ملاصدرا در آن از تفسیر فخررازی مطالب بسیاری نقل کرده است.

۱. وجود مراتب در شناخت حقیقت مطلق، یعنی هر موجودی متناسب با مرتبة وجودی خود بخشی از حقیقت را می‌شناسد.

۲. اصالت و وحدت وجود، بدین‌معنا که در هستی هیچ‌چیز جز ذات حق و افعال او، که صورت نامها و مظاهر صفات او هستند، وجود ندارد

۳. توحید خاصی، بدین معنا که خداوند «بسیط الحقیقه» است و هر وجود و هر کمال وجودی برای او حاصل است و از طریق او به ماسوی‌' فیضان می‌یابد و او باید تمام وجود باشد و تمام او وجود باشد.

۴. حرکت جوهری، بدین‌معنا که همة جوهرهای مادّی، اعم از آسمانی و زمینی، ذاتاً در سیلان‌اند و قابلیت دگرگونی در ذات آنهاست و همواره نو می‌شوند.

۵. قوس صعود و نزول مقام انسان. غایت و مقصود اصلی از خلقتِ همة آفریدگان، انسان حقیقی است و مبدأ و معاد یا آغاز و انجام انسان خداست.

۶. تطابق عالم صورت و معنی. خدا در عالم صورت هر چه آفریده در عالم معنی نیز همان را آفریده است و در عالم معنی نیز هر چه هست در عالم حق (غیب الغیوب) وجود دارد؛ بنابراین، هر چه در این جهان هست.

۷. نفس «جسمانیةالحدوث و روحانیةالبقا» است. پدیدآمدن نفس به‌سبب استعداد بدن برای تحول به مرتبة روحانی و بقای نفس به‌سبب ملکات نفسانیِ راسخ در آن است.

۸. همة انسانها با بدن محشور نمی‌شوند، کسانی که در دانش به کمال رسیده‌اند، هنگام برانگیخته شدن در محضر حق موجوداتی کاملاً غیرجسمانی و جدا از مادّه و در سلک فرشتگان‌اند.

۹. دائمی نبودن عذاب دوزخ. ملاصدرا دلایل معتقدان به دائمی نبودن دوزخ، مانند ابن‌عربی و صدرالدین قونیوی و دیگر شارحان فصوص، را بتفصیل و به گونه‌ای تأییدکننده نقل نموده و از فتوحات و فصوص و شرح قیصری بر فصوص مطالب بسیاری آورده و حدیثی از رسول اکرم و سخنی از ابن‌مسعود در تأیید آن ذکر کرده، ولی پاسخ مخالفانِ آنان را تنها در دو سه سطر نقل نموده است (همان، ج ۱، ص ۳۶۵–۳۷۷). البته ملاصدرا در پاره‌ای از آثار خود عقیده‌ای بر خلاف این نظریه اظهار داشته است.

۱۰. خروج از تکلیف. به‌نوشتة ملاصدرا، کسانی که مغلوب احوال عرفانی می‌شوند (مجذوبان) تکلیفی ندارند و به مقتضای حال خود عمل می‌کنند.

۱۱. دعوت به استقلال فکری و پیروی از دلیل. ملاصدرا عظمت افراد را ملاک درستی آرای ایشان ندانسته و کسانی را که به‌عنوان پیشوایان دین، معتقدات خود را بر پایة تقلید از دیگران نهاده‌اند و کسانی را که عقاید دینی را با استناد به معجزه و سخنان دیگران ثابت می‌کنند، نکوهش کرده است (همو، تفسیر القرآن الکریم، ج۲، ص ۶۲، ۲۹۵، ج ۳، ص ۳۷۶–۳۷۸، ج ۵، ص ۱۳). به‌عقیدة وی، کمال و عبودیت در آزادگی فکری است.<ref>ثبوت، اکبر، «تفسیر ملاصدرا»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، تهران، ج۷، ذیل مدخل. ۱۳۹۳ش.</ref>